วเธนฺตสฺสาติ โสจนปริเทวนสีสปฏิหนนาทินา พาเธนฺตสฺสฯ ขุปฺปิปาสา หิ อาตปาวฏฺฐานาทินา จ อาตาปนํฯ ปญฺจคฺคิตาปนาทินา ปริตาปนํฯ

อิมสฺสาติ ยถาวุตฺตสฺส สตฺตวิธสฺสฯ สพฺพสฺสาปีติ คพฺภกาลาทีสุ ตาปนมทฺทนาทินิรยคฺคิทาหาทิสญฺชนิตสฺส สกลสฺสาปิฯ วตฺถุเมว โหติ ตทภาเว อภาวโตฯ เตเนวาห ‘‘ชาเยถ โน เจ’’ติอาทิฯ

[541] วิจิตฺตนฺติ วิวิธํ, อจฺฉริยํ วาฯ

อิติ ชาตินิทฺเทสวณฺณนาฯ

ชรานิทฺเทสวณฺณนา

[542] สงฺขาตลกฺขณนฺติ ‘‘ฐิตสฺส อญฺญถตฺต’’นฺติ (สํ. นิ. 3.38; อ. นิ. 3.47; กถา. 214) วุตฺตํ ขณิกชรํ สนฺธายาหฯ ขณฺฑิจฺจาทิสมฺมโตติ ขณฺฑิจฺจปาลิจฺจวลิตฺตจตาทินา สมญฺญโตฯ สาติ ขนฺธปุราณภาวสญฺญิตา ปากฏชราฯ ขนฺธปริปาโก เอกภวปริยาปนฺนานํ ขนฺธานํ ปุราณภาโวฯ

อิติ ชรานิทฺเทสวณฺณนาฯ

มรณนิทฺเทสวณฺณนา

[543] สงฺขตลกฺขณนฺติ สงฺขารานํ วยสญฺญิตํ ขณิกมรณมาหฯ ยํ สนฺธายาติ ยํ ขณิกมรณํ สนฺธาย, ‘‘ชีรามรณํ ทฺวีหิ ขนฺเธหิ สงฺคหิต’’นฺติ (ธาตุ. 71) เอตฺถ ‘‘มรณ’’นฺติ วุตฺตนฺติ อตฺโถฯ ตนฺติ ชีวิตินฺทฺริยุปจฺเจทสญฺญิตํ ปากฏมรณํฯ ‘‘จวน’’นฺติ ลกฺขิตพฺพตาย จุติลกฺขณํฯ วิโยครสนฺติ ยถาธิคเตหิ สตฺตสงฺขาเรหิ วิโยชนรสํฯ ยถูปปนฺนาย คติยา วิปฺปวาสวเสน คยฺหตีติ คติวิปฺปวาสปจฺจุปฏฺฐานํฯ

ปาปสฺสาติ ปาปโยเคน ปาปสฺส, อุปจิตปาปกมฺมสฺสาติ อตฺโถฯ