สจฺจวิตฺถารกถาวณฺณนา

[529] อริยสทฺเทน วิเสสนํ อกตฺวา เกวลํ สจฺจสทฺเทน อุทฺธิฏฺฐานิปิ อริยสจฺจานิ เอวาติ ทสฺเสนฺโต ‘‘สจฺจานีติ จตฺตาริ อริยสจฺจานี’’ติ อาทฯ สมาญฺญโชตนา หิ วิเสเส อวติฏฺฐติ, วิเสสตฺถินา จ วิเสโส อนุปยุชฺชิตพฺโพติฯ อริยสจฺเจสุ วา วิจาริเตสุ อิตรานิปิ อตฺถโต วิจาริตาเนว โหนฺตีติ วิปสฺสนาย จ ภูมิภูตานิ, อริยสจฺจาเนวาติ จ กตฺวา ‘‘สจฺจานี’’ติ อุทฺธริตฺวาปิ ‘‘จตฺตาริ อริยสจฺจานี’’ติ วุตฺตํฯ

สาสนกฺกโมติ อริยสจฺจานิ วุจฺจนฺติ, อริยสจฺจเทสนา วาฯ สกลญฺหิ สาสนํ ภควโต วจนํ สจฺจวินิมุตฺตํ นตฺถิ ปวตฺตินิวตฺติตทุภยเหตุสนฺทสฺสนวเสน ปวตฺตนโตฯ ตสฺมา สจฺเจสุ กมติ, สีลสมาธิปญฺมาสงฺขาตํ วา สาสนํ เอเตสุ กมติ, ปริญฺญาทิกิจฺจสาธนวเสน ปวตฺตติ, ตสฺมา กมติ เอตฺถาติ กโม, กิํ กมติ? สาสนํฯ สาสนสฺส กโม ‘‘สาสนกฺกโม’’ติ สจฺจานิ สาสนปฺปวตฺติฏฺฐานานิ วุจฺจนฺติ, ตํเทสนา จ ตพฺโพหาเรนาติฯ

ตถาติ ตํสภาวา ทุกฺขาทิสภาวาฯ อวิตถาติ อมุสาสภาวา พาธนาทิภาเวน ภูตสภาวาฯ อนญฺญถาติ อญฺญาการรหิตา อพาธนาทิอาการวิวิตฺตาฯ ทุกฺขทุกฺขตาตนฺนิมิตฺตตาหิ อธิฏฺฐิตตฺตา ปีฬนฏฺโฐฯ สเมจฺจ สมฺภูย ปจฺจเยหิ กตภาโว สงฺขตฏฺโฐฯ ทุกฺขทุกฺขตาตนฺนิมิตฺตตาหิ ปริทหนํ, กิเลสทาหสมาโยโค วา สนฺตาปฏฺโฐฯ ชราย, มรเณน จาติ ทฺเวทา วิปริณาเมตพฺพตา วิปริณามฏฺโฐฯ เอตฺถ จ ปีฬนฏฺโฐ ทุกฺขสฺส สรเสเนว อาวิภวนากาโร, อิตเร ยถากฺกมํ สมุทยมคฺคนิโรธทสฺสเนหิ อาวิภวนาการาติ อยํ จตุนฺนมฺปิ วิเสโสฯ ตตฺรตฺราภินนฺทนวเสน พฺยาปิตฺวา อูหนํ ราสิกรณํ ทุกฺขสฺส นิพฺพตฺตนํ อายูหนํ อาการสฺส พฺยาปนตฺถตฺตาฯ อาคจฺฉติ สมุทยโตติ วา อายํ, ทุกฺขํ, ตสฺส อูหนํ ปวตฺตนํ อายูหนํ, อยํ สรเสเนว อาวิภวนากาโรฯ นิททาติ ทุกฺขนฺติ นิทานํ, ‘‘อิทํ ตํ ทุกฺข’’นฺติ สมฺปฏิจฺฉาเปนฺตํ วิย สมุฏฺฐาเปตีติ อตฺโถฯ อยํ นิทานฏฺโฐ ทุกฺขทสฺสเนน อาวิภวนากาโรฯ