เมนู

16. อินฺทฺริยสจฺจนิทฺเทสวณฺณนา

อินฺทฺริยวิตฺถารกถาวณฺณนา

[525] พาวีสตีติ คณนปริจฺเฉโทฯ อินฺทฺริยานีติ ปริจฺฉินฺนธมฺมนิทสฺสนํฯ จกฺขุนฺทฺริยนฺติอาทิ เตสํ สรูปทสฺสนํฯ ตตฺถ จกฺขุทฺวาเร อินฺทฏฺฐํ กาเรติ จกฺขุทฺวารภาเว ตํทฺวาริเกหิ อตฺตโน อินฺทภาวํ ปรมิสฺสรภาวํ การยตีติ จกฺขุนฺทฺริยํฯ ตญฺหิ เต รูปคฺคหเณ อตฺตานํ อนุวตฺเตติ, เต จ ตํ อนุวตฺตนฺติฯ เสเสสุปิ เอเสว นโยฯ ตสฺมา โสตฆานชิวฺหากายทฺวาเร อินฺทฏฺฐํ กาเรตีติฯ กายินฺทฺริยํฯ วิชานนลกฺขเณ อินฺทฏฺฐํ กาเรตีติ มนินฺทฺริยํฯ อิตฺถิภาวลกฺขเณ, ปริสภาวลกฺขเณ, อนุปาลนลกฺขเณ, สุขลกฺขเณ, ทุกฺขลกฺขเณ, โสมนสฺสลกฺขเณ, โทมนสฺสลกฺขเณ, อุเปกฺขาลกฺขเณ, อธิโมกฺขลกฺขเณ, ปคฺคหลกฺขเณ, อุปฏฺฐานลกฺขเณ, อวิกฺเขปลกฺขเณ, ทสฺสนลกฺขเณ, อนญฺญาตํ ญสฺสามีติ ปวตฺเต ชานนลกฺขเณ, ญาตานํ เอว ธมฺมานํ ปุน อาชานเน อญฺญาตาวิภาเว อินฺทฏฺฐํ กาเรตีติ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ

วิชานิยาติ วิชาเนยฺยฯ ภูมิโต จาติ -สทฺโท อวุตฺตสมฺปิปณฺฑนตฺโถ, เตน ตาวตฺวํ สงฺคณฺหาติ, ตํ ปน ตาวตฺวํ ปรโต วณฺณยิสฺสามฯ อสมฺมสนุปคานมฺปิ อตฺถิภาวโต ทฏฺฐพฺพตา อิธ น คหิตาฯ

ปุพฺพภาเคติ อริยมคฺคโต ปุพฺพภาเคฯ อนญฺญาตนฺติ น อญฺญาตํ น อธิคตํฯ นิจฺจตาย นตฺถิ เอตสฺส มตํ ภงฺโค, น วา เอตสฺมิํ อธิคเต มรณนฺติ อมตํ, ปชฺชิตพฺพโต ปทญฺจาติ อมตปทํ นิพฺพานํฯ ‘‘เอวํ ปฏิปนฺนสฺส อุปฺปชฺชนโต’’ติ เอเตน ปุพฺพภาควเสเนตํ อินฺทฺริยํ เอวํ โวหรียตีติ ทสฺเสติฯ อาชานนโตติ ปฐมมคฺเคน ทิฏฺฐมริยาทํ อนติกฺกมิตฺวาว ชานนโตฯ เยน ตํสมงฺคิปุคฺคโล, ตํสมฺปยุตฺตธมฺมา วา อญฺญาตาวิโน โหนฺติ , โส อญฺญาตาวิภาโว ปรินิฏฺฐิตกิจฺจชานนขีณาสวสฺส ภาวภูโต หุตฺวา อุปฺปตฺติโต ‘‘ขีณาสวสฺส อุปฺปชฺชนโต’’ติ วุตฺตํฯ

ลิงฺเคติ คเมติ ญาเปตีติ ลิงฺคํ, ลิงฺคียติ วา เอเตนาติ ลิงฺคํฯ กิํ ลิงฺเคติ, กิํ วา ลิงฺคียตีติ? อินฺทํ, อินฺโท วาฯ