เมนู

กมาทิวินิจฺฉยกถาวณฺณนา

[504] เอตนฺติ เอวํ อตีตาทิวิภาเค วิตฺถารกถามุขํฯ ญาณเภทตฺถนฺติ นานปฺปการํ ญาณปฺปเภทตฺถํฯ กมโตติ เทสนากฺกมโต, เยน การเณนายํ เทสนากฺกโม กโต, ตโตติ อตฺโถฯ วิเสสโตติ เภทโต, ขนฺธุปาทานกฺขนฺธวิภาคโตติ อตฺโถฯ อนูนาธิกโตติ ปญฺจภาวโตฯ อุปมาโตติ อุปมาหิ อุปเมตพฺพโตฯ ทฏฺฐพฺพโต ทฺวิธาติ ทฺวีหิ อากาเรหิ ญาเณน ปสฺสิตพฺพโตฯ ปสฺสนฺตสฺสตฺถสิทฺธิโตติ ยถา ปสฺสนฺตสฺส ยถาธิปฺเปตตฺถนิปฺผตฺติโตฯ วิภาวินาติ ปญฺญวตาฯ

อุปฺปตฺติกฺกโมติ ยถาปจฺจยํ อุปฺปชฺชนฺตานํ อุปฺปชฺชนปฏิปาฏิฯ ‘‘ทสฺสเนนปหาตพฺพา’’ติอาทินา (ธ. ส. ติกมาติกา 8, 9) ปฐมํ ปหาตพฺพา ปฐมํ วุตฺตา, ทุติยํ ปหาตพฺพา ทุติยํ วุตฺตาติ อยํ ปหานกฺกโมฯ สีลวิสุทฺธิํ ปฏิปชฺช จิตฺตวิสุทฺธิ ปฏิปชฺชิตพฺพา, ตถา ตโต ปราปีติ อาห ‘‘สีลวิสุทฺธิ…เป.… ปฏิปตฺติกฺกโม’’ติ, อนุปุพฺพปณีตา ภูมิโย อนุปุพฺเพน ววตฺถิตาติ อยํ ภูมิกฺกโมฯ ‘‘จตฺตาโร สติปฏฺฐานา’’ติอาทิโก (วิภ. 355) เอกกฺขเณปิ สติปฏฺฐานาทิสมฺภวโต เทสนากฺกโม จฯ ทานกถาทโย อนุปุพฺพุกฺกํสโต กถิตา, อุปฺปตฺติอาทิววตฺถานาภาวโต ปน ทานาทีนํ อิธ เทสนากฺกมวจนํฯ อุปฺปตฺติอาทิววตฺถานเหตุกตาย หิ ‘‘ปฐมํ กลลํ โหตี’’ติอาทิกา (สํ. นิ. 1.235; กถา. 692) เทสนาปิ สมานา อุปฺปตฺติอาทิกมภาเวเนว วุตฺตาฯ ยถาวุตฺตววตฺถานาภาเวน ปน อเนเกสํ วจนานํ สหปวตฺติยา อสมฺภวโต เยน เกนจิ ปุพฺพาปริเยน เทเสตพฺพตาย เตน เตน อธิปฺปาเยน เทสนามตฺตสฺเสว กโม เทสนากฺกโม ทฏฺฐพฺโพฯ ปุพฺพาปริยววตฺถาเนนาติ ปฐมํ รูปกฺขนฺโธ, ตโต เวทนากฺขนฺโธติ เอวํ ปุพฺพาปริยววตฺถาเนน อนุปฺปตฺติโตฯ อปฺปหาตพฺพโตติ ขนฺเธสุ เอกจฺจานํ ปหาตพฺพตาว นตฺถิ, กุโต ปหานกฺกโมฯ สติ หิ สพฺเพสํ ปหาตพฺพตาย ปหานกฺกเมน เนสํ เทสนา สิยาฯ อปฺปฏิปชฺชนียโตติ สมฺมาปฏิปตฺติวเสน น ปฏิปชฺชิตพฺพโตฯ ‘‘จตุภูมิปริยาปนฺนตฺตา’’ติ อิมินา เวทนาทีนํ อนิยตภูมิกตํ ทสฺเสติฯ นิยตภูมิกานญฺหิ ภูมิกฺกโม สมฺภเวยฺยฯ

อเภเทนาติ รูปาทีนํ เภทํ วิภาคํ อกตฺวา เอกชฺฌํ ปิณฺฑคฺคหเณนฯ อตฺตคาหปติตนฺติ อตฺตคาหสงฺขาเต ทิฏฺโฐเฆ นิปติตํฯ สมูหฆนวินิพฺโภคทสฺสเนนาติ รูปโต อรูปํ วิเวเจนฺโต รูปารูปสมูเห ฆนวินิพฺภุชฺชนทสฺสเนนฯ จกฺขุอาทีนมฺปิ วิสยภูตนฺติ เอกเทเสน สมุทายภูตํ รูปกฺขนฺธํ วทติฯ ยา เอตฺถ อิฏฺฐํ, อนิฏฺฐญฺจ รูปํ สํเวเทติ, อยํ เวทนากฺขนฺโธติ อิฏฺฐานิฏฺฐรูปสํเวทนิกํ เวทนํ เทเสสีติ สมฺพนฺโธฯ เอวํ สพฺพตฺถฯ อิฏฺฐมชฺฌตฺตอนิฏฺฐมชฺฌตฺตานมฺปิ อิฏฺฐานิฏฺฐสภาวตฺตา อิฏฺฐานิฏฺฐคฺคหเณเนว คหณํ ทฏฺฐพฺพํฯ เอวนฺติ ยถาวุตฺตนเยนฯ