เตนาห ภควา ‘‘ยํ, ภิกฺขเว, ปญฺจุปาทานกฺขนฺเธ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สุขํ โสมนสฺสํ, อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ปญฺจุปาทานกฺขนฺเธสุ อสฺสาโท’’ติ (สํ. นิ. 3.26)ฯ กายนิสฺสิตตฺตา กาเย ภโว กายิโก, โส เอว อสฺสาโท ตถา ปจฺจุปติฏฺฐตีติ กายิกอสฺสาทปจฺจุปฏฺฐานํฯ กายินฺทฺริยปทฏฺฐานํ อนญฺญวตฺถุกตฺตาฯ

ทุกฺขสฺส ลกฺขณาทีนิ วุตฺตนยานุสาเรน เวทิตพฺพานิฯ

สภาวโต , ปริกปฺปโต วา อิฏฺฐสฺส อารมฺมณสฺส อนุภวนลกฺขณํ อิฏฺฐารมฺมณานุภวนลกฺขณํฯ เตนาห ‘‘ยถา ตถา วา อิฏฺฐาการสมฺโภครส’’นฺติ, ยถาภูเตน วา อยถาภูเตน วา อิฏฺฐากาเรน อารมฺมณสฺส สํภุญฺชนรสํ, ปจฺจนุภวนกิจฺจนฺติ อตฺโถฯ ‘‘ปสฺสทฺธิปทฏฺฐาน’’นฺติ อิทํ ‘‘ปสฺสทฺธกาโย สุขํ เวเทตี’’ติ (สํ. นิ. 5.376; อ. นิ. 11.12) สุตฺตปทํ นิสฺสาย วุตฺตํ, ตํ ปน นิรามิสโสมนสฺสวเสน เวทิตพฺพํฯ

โสมนสฺเส วุตฺตวิปริยาเยน โทมนสฺสสฺส ลกฺขณาทีนิ เวทิตพฺพานิฯ โทมนสฺสสฺส กามธาตุยํ อุปฺปชฺชนโต เอกนฺเตน หทยวตฺถุปทฏฺฐานตา ตโต วิเสโสฯ

มชฺฌตฺตสฺส, อารมฺมณสฺส มชฺฌตฺตํ วา เวทยิตํ อนุภวนํ ลกฺขณํ เอติสฺสาติ มชฺฌตฺตเวทยิตลกฺขณาฯ มชฺฌตฺตานุภวนโต เอว สมฺปยุตฺตานํ นาติอุปพฺรูหนมิลาปนรสาฯ ‘‘สนฺตภาวปจฺจุปฏฺฐานา’’ติ อิทํ อนวชฺชาย นิรามิสาย อุเปกฺขาย วเสน เวทิตพฺพํ, น สพฺพายฯ

อิติ เวทนากฺขนฺเธ วิตฺถารกถามุขวณฺณนาฯ

สญฺญากฺขนฺธกถาวณฺณนา

[457] สญฺชานนลกฺขณํ นาม สญฺญาวาติอาทีสุ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ เวทนากฺขนฺธนิทฺเทเส วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ

กามํ เวทนายปิ วิปฺปยุตฺตํ วิญฺญาณํ นตฺถิ, ตสฺสา ปน สภาวโต ภินฺนตฺตา กายจิ เวทนาย สมฺปยุตฺตมฺปิ กายจิ วิปฺปยุตฺตํ โหติฯ สญฺญาย ปน อีทิสํ นตฺถีติ อาห ‘‘น หิ ตํ วิญฺญาณํ…เป.… สญฺญายา’’ติฯ

สพฺพาวาติ จตุภูมิกาปิฯ