เมนู

9. รุกฺขมูลิกงฺคกถาวณฺณนา

[32] ฉนฺนนฺติ อิฏฺฐกาฉทนาทีหิ ฉาทิตํ, อาวสถนฺติ อตฺโถฯ สีมนฺตริกรุกฺโขติ ทฺวินฺนํ ราชูนํ รชฺชสีมาย ฐิตรุกฺโขฯ ตตฺถ หิ เตสํ ราชูนํ พลกาโย อุปคนฺตฺวา อนฺตรนฺตรา ยุทฺธํ กเรยฺย, โจราปิ ปาริปนฺถิกา สโมสรนฺตา ภิกฺขุสฺส สุเขน นิสีทิตุํ น เทนฺติฯ เจติยรุกฺโข ‘‘เทวตาธิฏฺฐิโต’’ติ มนุสฺเสหิ สมฺมตรุกฺโข ปูเชตุํ อุปคเตหิ มนุสฺเสหิ อวิวิตฺโต โหติฯ นิยฺยาสรุกฺโข สชฺชรุกฺขาทิฯ วคฺคุลิรุกฺโข วคฺคุลินิเสวิโตฯ สีมนฺตริกรุกฺขาทโย สปริสฺสยา, ทุลฺลภวิเวกา จาติ อาห ‘‘อิเม รุกฺเข วิวชฺเชตฺวา’’ติฯ ปณฺณสฏนฺติ รุกฺขโต ปติตปณฺณํฯ ปฏิจฺฉนฺเน ฐาเน นิสีทิตพฺพํ รุกฺขมูลิกภาวสฺส ปฏิจฺฉาทนตฺถํฯ ฉนฺเน วาสกปฺปนา ธมฺมสฺสวนาทีนมตฺถายปิ โหติฯ ตสฺมา ‘‘ชานิตฺวา อรุณํ อุฏฺฐาปิตมตฺเต’’ติ วุตฺตํฯ

อภิณฺหํ ตรุปณฺณวิการทสฺสเนนาติ อภิกฺขณํ ตรูสุ, ตรูนํ วา ปณฺเณสุ วิการสฺส ขณภงฺคสฺส ทสฺสเนนฯ เสนาสนมจฺเฉรกมฺมารามตานนฺติ อาวาสมจฺฉริยนวกมฺมรตภาวานํฯ เทวตาหีติ รุกฺขเทวตาหิฯ ตาปิ หิ รุกฺขฏฺฐวิมาเนสุ วสนฺติโย รุกฺเขสุ วสนฺติฯ อยมฺปิ รุกฺเขติ สหวาสิตาฯ วณฺณิโตติ ‘‘อปฺปานิ เจวา’’ติอาทินา ปสํสิโตฯ ‘‘รุกฺขมูลเสนาสนํ นิสฺสาย ปพฺพชฺชา’’ติ (มหาว. 73, 128) เอวํ นิสฺสโยติ จ ภาสิโตฯ อภิรตฺตานิ ตรุณกาเล, นีลานิ มชฺฌิมกาเล, ปณฺฑูนิ ชิณฺณกาเลฯ ปติตานิ มิลายนวเสนฯ เอวํ ปสฺสนฺโต ตรุปณฺณานิ ปจฺจกฺขโต เอว นิจฺจสญฺญํ ปนูทติ ปชหติ, อนิจฺจสญฺญา เอวสฺส สณฺฐาติฯ ยสฺมา ภควโต ชาติโพธิธมฺมจกฺกปวตฺตนปรินิพฺพานานิ รุกฺขมูเลเยว ชาตานิ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘พุทฺธทายชฺชํ รุกฺขมูล’’นฺติฯ

อิติ รุกฺขมูลิกงฺคกถาวณฺณนาฯ

10. อพฺโภกาสิกงฺคกถาวณฺณนา

[33] ‘‘รุกฺขมูลํ ปฏิกฺขิปามี’’ติ เอตฺตเก วุตฺเต ฉนฺนํ อปฺปฏิกฺขิตฺตเมว โหตีติ ‘‘ฉนฺนญฺจ รุกฺขมูลญฺจ ปฏิกฺขิปามี’’ติ วุตฺตํฯ ธุตงฺคสฺส สพฺพโส ปฏิโยคิปฏิกฺเขเปน หิ สมาทานํ อิชฺฌติ, โน อญฺญถาติฯ ‘‘ธมฺมสฺสวนายา’’ติ อิมินาว ธมฺมํ กเถนฺเตนาปิ อุโปสถทิวสาทีสุ สุณนฺตานํ จิตฺตานุรกฺขณตฺถํ เตหิ ยาจิเตน ฉนฺนํ ปวิสิตุํ วฏฺฏติ, ธมฺมํ ปน กเถตฺวา อพฺโภกาโสว คนฺตพฺโพฯ รุกฺขมูลิกสฺสาปิ เอเสว นโยฯ อุโปสถตฺถายาติ อุโปสถกมฺมายฯ อุทฺทิสนฺเตนาติ ปเรสํ อุทฺเทสํ เทนฺเตนฯ อุทฺทิสาเปนฺเตนาติ สยํ อุทฺเทสํ คณฺหนฺเตนฯ มคฺคมชฺเฌ ฐิตํ สาลนฺติ สีหฬทีเป วิย มคฺคา อโนกฺกมฺม อุชุกเมว ปวิสิตพฺพสาลํฯ เวเคน คนฺตุํ น วฏฺฏติ อสารุปฺปตฺตาฯ ยาว วสฺสูปรมา ฐตฺวา คนฺตพฺพํ, น ตาว ธุตงฺคเภโท โหตีติ อธิปฺปาโยฯ