7. ขลุปจฺฉาภตฺติกงฺคกถาวณฺณนา

[30] ภุญฺชนฺตสฺส ยํ อุปนีตํ, ตสฺส ปฏิกฺเขเปน ตํ อติริตฺตํ โภชนนฺติ อติริตฺตโภชนํฯ ปุน โภชนํ กปฺปิยํ กาเรตฺวา น ภุญฺชิตพฺพํ, ตพฺพิสยตฺตา อิมสฺส ธุตงฺคสฺสฯ เตนาห ‘‘อิทมสฺส วิธาน’’นฺติฯ ยสฺมิํ โภชเนติ ยสฺมิํ ภุญฺชิยมาเน โภชเนฯ ตเทว ภุญฺชติ, น อญฺญํฯ อนติริตฺตโภชนปจฺจยา อาปตฺติ อนติริตฺตโภชนาปตฺติ, ตโต ทูรีภาโว อนาปชฺชนํฯ โอทริกตฺตํ ฆสฺมรภาโว กุจฺฉิปูรกตา, ตสฺส อภาโว เอกปิณฺเฑนาปิ ยาปนโตฯ นิรามิสสนฺนิธิตา นิหิตสฺส อภุญฺชนโตฯ ปุน ปริเยสนวเสน ปริเยสนาย เขทํ น ยาติฯ อภิสลฺเลขกานํ สนฺโตสคุณาทีนํ วุทฺธิยา สญฺชนนํ สนฺโตสคุณาทิวุฑฺฒิสญฺชนนํฯ อิทนฺติ ขลุปจฺฉาภตฺติกงฺคํฯ

อิติ ขลุปจฺฉาภตฺติกงฺคกถาวณฺณนาฯ

8. อารญฺญิกงฺคกถาวณฺณนา

[31] คามนฺตเสนาสนํ ปหาย อรญฺเญ อรุณํ อุฏฺฐาเปตพฺพนฺติ เอตฺถ คามนฺตํ, อรญฺญญฺจ สรูปโต ทสฺเสตุํ ‘‘ตตฺถ สทฺธิํ อุปจาเรนา’’ติอาทิ อารทฺธํฯ ตตฺถ คามปริยาปนฺนตฺตา คามนฺตเสนาสนสฺส ‘‘คาโมเยว คามนฺตเสนาสน’’นฺติ วุตฺตํฯ โย โกจิ สตฺโถปิ คาโม นามาติ สมฺพนฺโธฯ อินฺทขีลาติ อุมฺมาราฯ ตสฺสาติ เลฑฺฑุปาตสฺสฯ วินยปริยาเยน อรญฺญลกฺขณํ อทินฺนาทานปาราชิเก (ปารา. 92) อาคตํฯ ตตฺถ หิ ‘‘คามา วา อรญฺญา วา’’ติ อนวเสสโต อวหารฏฺฐานปริคฺคเห ตทุภยํ อสงฺกรโต ทสฺเสตุํ ‘‘ฐเปตฺวา คามญฺจา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ คามูปจาโร หิ โลเก คามสงฺขเมว คจฺฉตีติฯ นิปฺปริยายโต ปน คามวินิมุตฺตํ ฐานํ อรญฺญเมว โหตีติ อภิธมฺเม (วิภ. 529) คามา ‘‘นิกฺขมิตฺวา พหิ อินฺทขีลา, สพฺพเมตํ อรญฺญ’’นฺติ วุตฺตํฯ สุตฺตนฺติกปริยาเยน อารญฺญกสิกฺขาปเท (ปารา. 654) ‘‘ปญฺจธนุสติกํ ปจฺฉิม’’นฺติ อาคตํ อารญฺญิกํ ภิกฺขุํ สนฺธายฯ น หิ โส วินยปริยายิเก ‘‘อรญฺเญ วสนโต อารญฺญิโก ปนฺตเสนาสโน’’ติ สุตฺเต วุตฺโตฯ อยญฺจ สุตฺตสํวณฺณนาติ อิธ สพฺพตฺถ สุตฺตนฺตกถาว ปมาณํฯ ตสฺมา ตตฺถ อาคตเมว ลกฺขณํ คเหตพฺพนฺติ ทสฺเสนฺโต ‘‘ตํ อาโรปิเตน อาจริยธนุนา’’ติอาทินา มินนวิธิํ อาหฯ เตเนว หิ มชฺฌิมฏฺฐกถานโยว (ม. นิ. อฏฺฐ. 1.296) อิทเมตฺถ ปมาณนฺติ จ วุตฺโตฯ

ตโต ตโต มคฺคนฺติ ตตฺถ ตตฺถ ขุทฺทกมคฺคํ ปิทหติฯ ธุตงฺคสุทฺธิเกน ธุตงฺคโสธนปสุเตนฯ ยถาปริจฺฉินฺเน กาเลติ อุกฺกฏฺฐสฺส ตโยปิ อุตู, มชฺฌิมสฺส ทฺเว, มุทุกสฺส เอโก อุตุฯ ตตฺถปิ ธุตงฺคํ น ภิชฺชติ สอุสฺสาหตฺตาฯ นิปชฺชิตฺวา คมิสฺสามาติ จิตฺตสฺส สิถิลภาเวน ธุตงฺคํ ภิชฺชตีติ วุตฺตํฯ อรญฺญสญฺญํ มนสิ กโรนฺโตติ ‘‘อหํ วิเวกวาสํ วสิสฺสามิ, ยถาลทฺโธว กายวิเวโก สาตฺถโก กาตพฺโพ’’ติ มนสิการสพฺภาวโต ‘‘ภพฺโพ…เป.… รกฺขิตุ’’นฺติ วุตฺตํฯ อสฺส อารญฺญิกสฺส จิตฺตํ น วิกฺขิปนฺติ อาปาถมนุปคมนโตฯ วิคตสนฺตาโส โหติ วิเวกปริจยโตฯ ชีวิตนิกนฺติํ ชหติ พหุปริสฺสเย อรญฺเญ นิวาเสเนว มรณภยสฺส ทูรีกรณโตฯ ปวิเวกสุขรสํ อสฺสาเทติ อนุภวติ ชนสํสคฺคาภาวโตฯ อาราธยนฺโตติ อนุนยนฺโตฯ ยถานุสิฏฺฐํ ปฏิปตฺติยา วิเวกสฺส อธิฏฺฐานภาวโต อารญฺญิกงฺคโยคิโน วาหนสทิสนฺติ กตฺวา วุตฺตํ ‘‘อวเสสธุตายุโธ’’ติ, อวสิฏฺฐธุตธมฺมายุโธติ อตฺโถฯ

อิติ อารญฺญิกงฺคกถาวณฺณนาฯ