สีลปริกฺขาโรติ สุวิสุทฺธสีลาลงฺกาโร ฯ อริยมคฺโค หิ อิธ ‘‘รโถ’’ติ อธิปฺเปโตฯ ตสฺส จ สมฺมาวาจาทโย อลงฺการฏฺเฐน ‘‘ปริกฺขาโร’’ติ วุตฺตาฯ ชีวิตปริกฺขาราติ ชีวิตสฺส ปวตฺติการณานิฯ สมุทาเนตพฺพาติ สมฺมา อุทฺธํ อุทฺธํ อาเนตพฺพา ปริเยสิตพฺพาฯ ปริวาโรปิ โหติ อนฺตรายานํ ปริโต วารณโตฯ เตนาห ‘‘ชีวิต…เป.… รกฺขณโต’’ติฯ

ตตฺถ อนฺตรนฺติ วิวรํ, โอกาโสติ อตฺโถฯ เวริกานํ อนฺตรํ อทตฺวา อตฺตโน สามิกานํ ปริวาเรตฺวา ฐิตเสวกา วิย รกฺขณโตฯ อสฺสาติ ชีวิตสฺสฯ การณภาวโตติ จิรปฺปวตฺติยา การณภาวโตฯ รสายนภูตํ หิ เภสชฺชํ สุจิรมฺปิ กาลํ ชีวิตํ ปวตฺเตติเยวฯ ยทิปิ อนุปฺปนฺนา เอว ทุกฺขเวทนา เภสชฺชปริโภเคน ปฏิหญฺญนฺติ, น อุปฺปนฺนา ตาสํ สรเสเนว ภิชฺชนโต, อุปฺปนฺนสทิสา ปน ‘‘อุปฺปนฺนา’’ติ วุจฺจนฺติฯ ภวติ หิ ตํสทิเสสุ ตพฺโพหาโร, ยถา สา เอว ติตฺติริ, ตานิเยว โอสธานีติฯ ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘อุปฺปนฺนานนฺติ ชาตานํ ภูตานํ นิพฺพตฺตาน’’นฺติฯ สญฺจยโต ปฏฺฐาย โส ธาตุกฺโขโภ สมุฏฺฐานํ เอเตสนฺติ ตํสมุฏฺฐานาฯ ‘‘ทุกฺขเวทนา’’ติ วตฺวา สา อกุสลสภาวาปิ อตฺถีติ ตโต วิเสเสตุํ ‘‘อกุสลวิปากเวทนา’’ติ วุตฺตํฯ พฺยาพาธนฏฺเฐน พฺยาพาโธ, พฺยาพาโธว พฺยาพชฺฌํ, ทุกฺขนฺติ อตฺโถฯ นตฺถิ เอตฺถ พฺยาพชฺฌนฺติ อพฺยาพชฺฌํ, นิทฺทุกฺขตาฯ เตนาห ‘‘อพฺยาพชฺฌปรมตายา’’ติ นิทฺทุกฺขปรมตายาติฯ ตํ ทุกฺขนฺติ โรคนิมิตฺตกํ ทุกฺขํฯ

จีวราทีนํ ปจฺจยานํ นิสฺสยนํ ปริโภโค เอวาติ ทสฺเสตุํ ‘‘เต ปฏิจฺจ นิสฺสายา’’ติ วตฺวา ‘‘ปริภุญฺชมานา’’ติ วุตฺตํฯ ปวตฺตนฺตีติ ชีวนฺติฯ ชีวนมฺปิ หิ ปวตฺตนํ, ยโต ชีวิตินฺทฺริยํ ‘‘ปวตฺตนรส’’นฺติ วุจฺจติฯ

จตุปาริสุทฺธิสมฺปาทนวิธิวณฺณนา

[19] เอวํ ปาติโมกฺขสํวราทิเภเทน นิทฺทิฏฺฐํ สีลํ ปุน สาธนวิภาเคน ทสฺเสตุํ ‘‘เอวเมตสฺมิ’’นฺติอาทิมารทฺธํฯ ตตฺถ สาธียติ สมฺปาทิยติ เอเตนาติ สาธนํ, สทฺธา สาธนํ เอตสฺสาติ สทฺธาสาธโนฯ นนุ จ วีริยสติปญฺญาหิปิ วินา ปาติโมกฺขสํวโร น สิชฺฌตีติ? สจฺจํ น สิชฺฌติ, สทฺธาย ปน วิเสสเหตุภาวํ สนฺธาย เอวํ วุตฺตนฺติ ทสฺเสนฺโต อาห