เมนู

[280] อสฺสาติ อากาสสฺสฯ อุปฺปาโท เอว อนฺโต อุปฺปาทนฺโต, ตถา วยนฺโตฯ สภาวธมฺโม หิ อหุตฺวา สมฺภวโต, หุตฺวา จ วินสฺสนโต อุทยวยปริจฺฉินฺโนฯ อากาโส ปน อสภาวธมฺมตฺตา ตทุภยาภาวโต อนนฺโต วุตฺโตฯ อชฏากาสปริจฺฉินฺนากาสานํ อิธ อนธิปฺเปตตฺตา ‘‘อากาโสติ กสิณุคฺฆาฏิมากาโส วุจฺจตี’’ติ อาหฯ กสิณํ อุคฺฆาฏียติ เอเตนาติ กสิณุคฺฆาโฏ, ตเทว กสิณุคฺฆาฏิมํฯ มนสิการวเสนาปีติ รูปวิเวกมตฺตคฺคหเณน ปริจฺเฉทสฺส อคฺคหณโต อนนฺตผรณากาเรน ปวตฺตปริกมฺมมนสิการวเสนาปิฯ อนนฺตํ ผรตีติ อคฺคหิตปริจฺเฉทตาย อนนฺตํ กตฺวา ปริกมฺมสมฺผสฺสปุพฺพเกน ฌานสมฺผสฺเสน ผุสติฯ ยถา ภิสคฺคเมว เภสชฺชํ, เอวํ อากาสานนฺตเมว อากาสานญฺจํ สํโยคปรสฺส ต-การสฺส จ-การํ กตฺวาฯ ฌานสฺส ปวตฺติฏฺฐานภาวโต อารมฺมณํ อธิฏฺฐานฏฺเฐน ‘‘อายตนมสฺสา’’ติ วุตฺตํ, อธิฏฺฐานฏฺเฐ อายตน-สทฺทสฺส ทสฺสนโตฯ การณากรสญฺชาติเทสนิวาสตฺเถปิ อายตน-สทฺโท อิธ ยุชฺชเตวฯ

วิญฺญาณญฺจายตนกถาวณฺณนา

[281] จิณฺโณ จริโต ปคุณิกโต อาวชฺชนาทิลกฺขโณ วสีภาโว เอเตนาติ จิณฺณวสีภาโว, เตน จิณฺณวสีภาเวนฯ รูปาวจรสญฺญํ อนติกฺกมิตฺวา อนธิคนฺตพฺพโต, ตํสหคตสญฺญามนสิการสมุทาจารสฺส หานภาคิยภาวาวหโต, ตํสมติกฺกเมเนว ตทญฺเญสํ สมติกฺกมิตพฺพานํ สมติกฺกมสิทฺธิโต จ วุตฺตํ ‘‘อาสนฺนรูปาวจรชฺฌานปจฺจตฺถิกา’’ติฯ วีถิปฏิปนฺนาย ภาวนาย อุปรูปริวิเสสาวหภาวโต, ปณีตภาวสิทฺธิโต จ ปฐมารุปฺปโต ทุติยารุปฺปํ สนฺตตรสภาวนฺติ อาห ‘‘โน จ วิญฺญาณญฺจายตนมิว สนฺตา’’ติ วกฺขติ หิ ‘‘สุปฺปณีตตรา โหนฺติ, ปจฺฉิมา ปจฺฉิมา อิธา’’ติ (วิสุทฺธิ. 1.290)ฯ อนนฺตํ อนนฺตนฺติ เกวลํ ‘‘อนนฺตํ อนนฺต’’นฺติ น มนสิ กาตพฺพํ น ภาเวตพฺพํ, ‘‘อนนฺตํ วิญฺญาณํ, อนนฺตํ วิญฺญาณ’’นฺติ ปน มนสิ กาตพฺพํ, ‘‘วิญฺญาณํ วิญฺญาณ’’นฺติ วาฯ

ตสฺมิํ นิมิตฺเตติ ตสฺมิํ ปฐมารุปฺปวิญฺญาณสงฺขาเต วิญฺญาณนิมิตฺเตฯ จิตฺตํ จาเรนฺตสฺสาติ ภาวนาจิตฺตํ ปวตฺเตนฺตสฺสฯ