ตถา หิ อญฺญถาว เมตฺตาทิภาวนา , อญฺญถา อุเปกฺขาภาวนาฯ ตถาปิ สตฺเตสุ ยถาปวตฺติตํ หิเตสิตาทิอาการํ พฺยติเรกมุเขน อามสนฺตี, ตโต วินิวตฺตมานรูเปน อชฺฌุเปกฺขนากาเรน พฺรหฺมวิหารุเปกฺขา ปวตฺตติฯ ตถา หิ วกฺขติ ‘‘กมฺมสฺสกา สตฺตา, เต กสฺส รุจิยา สุขิตา วา ภวิสฺสนฺตี’’ติอาทิ (วิสุทฺธิ. 1.263)ฯ อารมฺมณสภาคตาปิ เจตฺถ อตฺถีติ เมตฺตาทิวเสน ปฏิลทฺธตติยชฺฌานสฺส อิชฺฌติ อุเปกฺขาพฺรหฺมวิหาโรฯ เตน วุตฺตํ ‘‘เมตฺตาทีสู’’ติอาทิฯ ตตฺถ เมตฺตาทีสูติ เมตฺตาทีสุ นิปฺผาเทตพฺเพสุ, เมตฺตาทิวเสนาติ อตฺโถฯ เสสํ เหฏฺฐา วุตฺตนยเมวฯ

ปกิณฺณกกถาวณฺณนา

[262] พฺรหฺมุตฺตเมนาติ เอตฺถ สมฺมุติพฺรหฺมาโน อุปปตฺติพฺรหฺมาโน วิสุทฺธิพฺรหฺมาโนติ ติวิธา พฺรหฺมาโนฯ

‘‘สมฺปนฺนํ สาลิเกทารํ, สุวา ภุญฺชนฺติ โกสิย;

ปฏิเวเทมิ เต พฺรหฺเม, น เน วาเรตุมุสฺสเหฯ (ชา. 1.14.1);

ปริพฺพช มหาพฺรหฺเม, ปจนฺตญฺเญปิ ปาณิโน’’ติฯ (ปาจิ. 647) –

จ เอวมาทีสุ หิ พฺรหฺมสทฺเทน สมฺมุติพฺรหฺมาโน วุตฺตาฯ

‘‘อปารุตา เตสํ อมตสฺส ทฺวารา,

เย โสตวนฺโต ปมุญฺจนฺตุ สทฺธํ;

วิหิํสสญฺญี ปคุณํ น ภาสิํ,

ธมฺมํ ปณีตํ มนุเชสุ พฺรหฺเม’’ฯ

‘‘อถ โข พฺรหฺมา สหมฺปตี’’ติ (ที. นิ. 2.71; ม. นิ. 1.283; 2.340; สํ. นิ. 1.172; มหาว. 9) จ เอวมาทีสุ พฺรหฺมสทฺเทน อุปปตฺติพฺรหฺมาโน วุตฺตาฯ ‘‘พฺรหฺมจกฺกํ ปวตฺเตตี’’ติอาทิ (ม. นิ. 1.148; สํ. นิ. 2.21; อ. นิ. 4.8; 5.11; ปฏิ. ม. 2.44) วจนโต ‘‘พฺรหฺม’’นฺติ อริยธมฺโม วุจฺจติ, ตโต นิพฺพตฺตตฺตา อวิเสเสน สพฺเพปิ อริยา วิสุทฺธิพฺรหฺมาโน นาม ปรมตฺถพฺรหฺมตายฯ วิเสสโต ปน ‘‘พฺรหฺมาติ, ภิกฺขเว, ตถาคตสฺเสตํ อธิวจน’’นฺติ วจนโต สมฺมาสมฺพุทฺโธ อุตฺตมพฺรหฺมา นาม สเทวเก โลเก พฺรหฺมภูเตหิ คุเณหิ อุกฺกํสปารมิปฺปตฺติโตฯ