กรุณาภาวนาวณฺณนา

[259] กรุณนฺติ กรุณาพฺรหฺมวิหารํฯ นิกฺกรุณตายาติ วิเหสาย, ‘‘อิเธกจฺโจ ปาณินา วา เลฑฺฑุนา วา ทณฺเฑน วา สตฺเถน วา อญฺญตรญฺญตเรน วา สตฺตานํ วิเหฐนชาติโก โหตี’’ติ เอวํ วุตฺตวิเหฐเนติ อตฺโถฯ อาทีนวนฺติ โทสํฯ ยถา ตถา สตฺตานํ วิเหฐนาย ปาปโก วิปาโก อิธ เจว สมฺปราเย จฯ ตถา หิ โย สตฺเต ชีวิตา โวโรปเนน วา องฺคปจฺจงฺคจฺเฉทเนน วา ธนชานิยา วา อลาภาย วา อวาสาย วา อนตฺถาย วา อยสตฺถาย วา ปริสํสกฺกเนน วา อนฺตมโส ยถาวชฺชทสฺสเนนปิ วิเหเฐติ, ตสฺส โส ปมาทวิหาโร ทิฏฺเฐว ธมฺเม อลาภายปิ โหติ, ลทฺธสฺส ปริหานายปิ โหติ, ตนฺนิมิตฺตํ ปาปโก กิตฺติสทฺโท อพฺภุคฺคจฺฉติ, อวิสารโท ปริสํ อุปสงฺกมติ มงฺกุภูโต, สมฺมูฬฺโห กาลํ กโรติ, กายสฺส เภทา ทุคฺคติ ปาฏิกงฺขา, สุคติยมฺปิ มนุสฺสภูโต ทุชฺชจฺโจปิ โหติ นีจกุลิโก, ทุพฺพณฺโณปิ โหติ ทุทฺทสิโก, พหฺวาพาโธปิ โหติ โรคพหุโล, ทุคฺคโตปิ โหติ อปฺปนฺนปาโน, อปฺปายุโกปิ โหติ ปริตฺตชีวิโตติ เอวมาทิอเนกานตฺถานุพนฺธิตา วิเหสาย ปจฺจเวกฺขิตพฺพา, ตปฺปฏิปกฺขโต กรุณาย อานิสํสา ปจฺจเวกฺขิตพฺพาฯ เตน วุตฺตํ ‘‘นิกฺกรุณตาย อาทีนวํ กรุณาย จ อานิสํสํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา’’ติฯ ‘‘ปิโย หี’’ติอาทินา ปฐมํ ปิยปุคฺคลาทีสุ อนารมฺภสฺส การณมาหฯ ปิยํ หิ ปุคฺคลํ กรุณายิตุมารภนฺตสฺส น ตาว ปิยภาโว วิคจฺฉติ, อวิคเต จ ตสฺมิํ กุโต กรุณายนาฯ เตนาห ‘‘ปิยฏฺฐาเนเยว ติฏฺฐตี’’ติฯ เสสปุคฺคเลสุปิ เอเสว นโยฯ ลิงฺควิสภาคกาลกตานํ อเขตฺตภาเว การณํ เหฏฺฐา วุตฺตเมวฯ

ยตฺถ ปน ปฐมํ อารภิตพฺพา, ตํ ปาฬินเยเนว ทสฺเสตุํ ‘‘กถญฺจ ภิกฺขู’’ติอาทิ อารทฺธํฯ ตตฺถ ทุคฺคตนฺติ ทลิทฺทํฯ โส หิ โภคปาริชุญฺญโต สุขสาธนานํ อภาเวน ทุกฺขํ คโต อุปคโต ทุคฺคโตติ วุจฺจติฯ อถ วา ทุคฺคตนฺติ ทุกฺเขน สมงฺคิภาวํ คตํฯ ทุรุเปตนฺติ กายทุจฺจริตาทีหิ อุเปตํฯ คติกุลรูปาทิวเสน วา ตมภาเว ฐิโต ทุคฺคโตฯ กายทุจฺจริตาทีหิ อุเปตตฺตา ตมปรายณภาเว ฐิโต ทุรุเปโตติ เอวเมตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ ปรมกิจฺฉปฺปตฺตนฺติ อติวิย กิจฺฉมาปนฺนํ มหาพฺยสนํ นิมุคฺคํฯ อปฺเปว นามาติ สาธุ วตฯ

วเธถ นนฺติ ‘‘ฆาเตถ นํ โจร’’นฺติ เอวํ ปหิตาย รญฺโญ อาณาย ขาทนียมฺปิ…เป.… เทนฺติ ‘‘อิทาเนว มาริยมาโน เอตฺตกมฺปิ สุขํ ลภตู’’ติฯ สุสชฺชิโตติ สุขานุภวเน สนฺนทฺโธฯ

เอเตเนว อุปาเยนาติ เยน เยน วิธินา เอตรหิ ยถาวุตฺเต ปรมกิจฺฉาปนฺเน อายติํ วา ทุกฺขภาคิมฺหิ ปุคฺคเล กรุณายิตุํ กรุณา อุปฺปาทิตา, เอเตเนว นเยนฯ ปิยปุคฺคเลติ ปิยายิตพฺพปุคฺคเลฯ เอตรหิ วา ทิสฺสมานํ อายติํ วา ภาวินิํ ทุกฺขปฺปตฺติํ คเหตฺวา กรุณา ปวตฺเตตพฺพาติ สมฺพนฺโธฯ มชฺฌตฺตเวรีสุปิ เอเสว นโยฯ