[238] นิโรธวเสนาติ นิรุชฺฌนวเสนฯ ภวจริมกาติ ภววเสน จริมกา นิหีนภวปวตฺติโนฯ ตถา ฌานจริมกา เวทิตพฺพาฯ จุติจริมกาติ จุติยา จริมกา จุติกฺขณปวตฺติโน สพฺพปริโยสานกาฯ ตสฺมาติ ตีสุ ภเวสุ นิหีเน กามภเว ปวตฺตนโตฯ เตติ อสฺสาสปสฺสาสาฯ ปุรโตติ เหฏฺฐาฯ ยสฺมา วิภงฺคฏฺฐกถายํ (วิภ. อฏฺฐ. 26 ปกิณฺณกกถา) รูปธมฺมานํ โสฬสจิตฺตกฺขณายุกตา วิภาวิตา, ตสฺมา ‘‘โสฬสเมน จิตฺเตน สทฺธิํ อุปฺปชฺชิตฺวา’’ติ วุตฺตํฯ จุติจิตฺตสฺส ปุรโตติ วา จุติจิตฺตํ อวธิภาเวน คเหตฺวา ตโต โอรํ โสฬสเมน จิตฺเตน สทฺธิํ อุปฺปชฺชิตฺวาติ เอวํ ปน อตฺเถ คยฺหมาเน สตฺตรสจิตฺตกฺขณายุกตาว อสฺสาสปสฺสาสานํ วุตฺตา โหติฯ

อิเม กิร อิมํ กมฺมฏฺฐานํ อนุยุตฺตสฺส ภิกฺขุโน ปากฏา โหนฺตีติ อาเนตฺวา สมฺพนฺโธฯ ตตฺถ การณมาห ‘‘อานาปานารมฺมณสฺส สุฏฺฐุ ปริคฺคหิตตฺตา’’ติฯ ตเมวตฺถํ วิภาเวตุํ ‘‘จุติจิตฺตสฺสา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

ตตฺถ อายุอนฺตรํ นาม ชีวิตนฺตรํ ชีวนกฺขณาวธิฯ ธมฺมตาย เอวาติ สภาเวเนว, รุจิวเสเนวาติ อตฺโถฯ

จนฺทาโลกํ โอโลเกตฺวาติ ชุณฺหปกฺเข ปโทสเวลายํ สมนฺตโต อาสิญฺจมานขีรธารํ วิย คคนตลํ, รชตปตฺตสทิสวาลิกาสนฺถตญฺจ ภูมิภาคํ ทิสฺวา ‘‘รมณีโย วตายํ กาโล, เทโส จ มม อชฺฌาสยสทิโส, กีว จิรํ นุ โข อยํ ทุกฺขภาโร วหิตพฺโพ’’ติ อตฺตโน อายุสงฺขาเร อุปธาเรตฺวา ปริกฺขีเณติ อธิปฺปาโยฯ เลขํ กตฺวาติ จงฺกเม ติริยํ เลขํ กตฺวาฯ

อนุยุญฺเชถาติ อนุยุญฺเชยฺย, ภาเวยฺยาติ อตฺโถฯ

อุปสมานุสฺสติกถาวณฺณนา

[239] เอวนฺติ ยถาวุตฺเตน วิราคาทิคุณานุสฺสรณปฺปกาเรนฯ สพฺพทุกฺขูปสมสงฺขาตสฺสาติ ทุกฺขทุกฺขาทิเภทํ สพฺพมฺปิ ทุกฺขํ อุปสมฺมติ เอตฺถาติ สพฺพทุกฺขูปสโมติ สงฺขาตพฺพสฺสฯ