อานาปานสฺสติกถาวณฺณนา

[215] ยํ ตํ เอวํ ปสํสิตฺวา อานาปานสฺสติกมฺมฏฺฐานํ นิทฺทิฏฺฐนฺติ สมฺพนฺโธฯ ตตฺถ ยสฺมา ‘‘กถํ ภาวิโต’’ติอาทิกาย ปุจฺฉาปาฬิยา อตฺเถ วิภาวิเต โถมนาปาฬิยาปิ อตฺโถ วิภาวิโตเยว โหติ เภทาภาวโต, ตสฺมา ตํ ลงฺฆิตฺวา ‘‘กถํ ภาวิโต จา’’ติอาทินา อารภติฯ ตตฺถ หิ อิโต ปสํสาภาโว ‘‘อยมฺปิ โข’’ติ วจนญฺจ วิเสโสฯ เตสุ ปสํสาภาวํ ทสฺเสตุํ ‘‘เอวํ ปสํสิตฺวา’’ติ วุตฺตํฯ ปสํสา จ ตตฺถ อภิรุจิชนเนน อุสฺสาหนตฺถาฯ ตญฺหิ สุตฺวา ภิกฺขู ‘‘ภควา อิมํ สมาธิํ อเนเกหิ อากาเรหิ ปสํสติ, สนฺโต กิรายํ สมาธิ ปณีโต จ อเสจนโก จ สุโข จ วิหาโร ปาปธมฺเม จ ฐานโส อนฺตรธาเปตี’’ติ สญฺชาตาภิรุจโย อุสฺสาหชาตา สกฺกจฺจํ อนุยุญฺชิตพฺพํ ปฏิปชฺชิตพฺพํ มญฺญนฺติฯ ‘‘อยมฺปิ โข’’ติ ปทสฺส เย อิเม มยา นิพฺพานมหาสรสฺส โอตรณติตฺถภูตา กสิณชฺฌานอสุภชฺฌานาทโย เทสิตา, น เกวลํ เต เอว, อยมฺปิ โขติ ภควา อตฺตโน ปจฺจกฺขภูตํ สมาธิํ เทสนานุภาเวน เตสมฺปิ ภิกฺขูนํ อาสนฺนํ, ปจฺจกฺขญฺจ กโรนฺโต สมฺปิณฺฑนวเสน เอวมาหาติ สมฺพนฺธมุเขน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

โสฬสวตฺถุกนฺติ จตูสุ อนุปสฺสนาสุ จตุนฺนํ จตุกฺกานํ วเสน โสฬสฏฺฐานํฯ สพฺพาการปริปูโรติ กมฺมฏฺฐานปาฬิยา ปทตฺโถ ปิณฺฑตฺโถ อุปมา โจทนา ปริหาโร ปโยชนนฺติ เอวมาทีหิ สพฺเพหิ อากาเรหิ ปริปุณฺโณฯ นิทฺเทโสติ กมฺมฏฺฐานสฺส นิสฺเสสโต วิตฺถาโรฯ

[216] กถนฺติ อิทํ ปุจฺฉนาการวิภาวนปทํฯ ปุจฺฉา เจตฺถ กเถตุกมฺยตาวเสน อญฺญาสํ อสมฺภวโตฯ สา จ อุปริ เทสนํ อารุฬฺหานํ สพฺเพสํ ปการวิเสสานํ อามสนวเสนาติ อิมมตฺถํ ทสฺเสนฺโต ‘‘กถนฺติ…เป.… กมฺยตาปุจฺฉา’’ติ อาหฯ กถํ พหุลีกโตติ เอตฺถาปิ ‘‘อานาปานสฺสติสมาธี’’ติ ปทํ อาเนตฺวา สมฺพนฺธิตพฺพํฯ ตตฺถ กถนฺติ อานาปานสฺสติสมาธิพหุลีการํ นานปฺปการโต วิตฺถาเรตุกมฺยตาปุจฺฉาฯ พหุลีกโต อานาปานสฺสติสมาธีติ ตถาปุฏฺฐธมฺมนิทสฺสนนฺติ อิมมตฺถํ ‘‘เอเสว นโย’’ติ อิมินา อติทิสติฯ ตถา สนฺตภาวาทโยปิ ตสฺส เยหิ ภาวนาพหุลีกาเรหิ สิทฺธา, ตคฺคหเณเนว คหิตา โหนฺตีติ ทสฺเสตุํ ‘‘กถํ พหุลีกโต…เป.… วูปสเมตีติ เอตฺถาปิ เอเสว นโย’’ติ วุตฺตํฯ

‘‘ปุน จ ปรํ, อุทายิ, อกฺขาตา มยา สาวกานํ ปฏิปทา, ยถาปฏิปนฺนา เม สาวกา จตฺตาโร สติปฏฺฐาเน ภาเวนฺตี’’ติอาทีสุ (ม. นิ. 2.247) อุปฺปาทนวฑฺฒนฏฺเฐน ภาวนา วุจฺจตีติ ตทุภยวเสน อตฺถํ ทสฺเสนฺโต ‘‘ภาวิโตติ อุปฺปาทิโต วฑฺฒิโต วา’’ติ อาหฯ ตตฺถ ภาวํ วิชฺชมานตํ อิโต คโตติ ภาวิโต, อุปฺปาทิโต ปฏิลทฺธมตฺโตติ อตฺโถฯ