ตตฺถ สรภูติ เอกา นที, ‘‘ยํ โลเก สรภู’’ติ วทนฺติฯ นินฺนคา วาจิรวตีติ ‘‘อจิรวตี’’ติ เอวํนามิกา นที, วาติ สพฺพตฺถ วา-สทฺโท อนิยมตฺโถฯ เตน อวุตฺตา โคธาวรีจนฺทภาคาทิกา สงฺคณฺหาติฯ ปาณนฏฺเฐน ปาณีนํ สตฺตานํ ยํ มลํ สีลชลํ วิโสธยติ, ตํ มลํ วิโสเธตุํ น สกฺกุณนฺติ คงฺคาทโย นทิโยติ ปฐมคาถาย น-การํ อาเนตฺวา สมฺพนฺธิตพฺพํฯ หาราติ มุตฺตาหาราฯ มณโยติ เวฬุริยาทิมณโยฯ อริยนฺติ วิสุทฺธํฯ สีลสมุฏฺฐาโน กิตฺติสทฺโท คนฺโธ มโนหรภาวโต, ทิสาสุ อภิพฺยาปนโต จ ‘‘สีลคนฺโธ’’ติ วุตฺโตฯ โส หิ ปฏิวาเตปิ ปวตฺตติฯ เตนาห ภควา ‘‘สตญฺจ คนฺโธ ปฏิวาตเมตี’’ติ (ธ. ป. 54; อ. นิ. 3.80; มิ. ป. 5.4.1)ฯ โทสานํ พลํ นาม วตฺถุชฺฌาจาโร, ตํ เตสํ กาตุํ อเทนฺตํ สีลํ โทสานํ พลํ ฆาเตตีติ เวทิตพฺพํฯ

สีลปฺปเภทกถาวณฺณนา

[10] ‘‘กติวิธ’’นฺติ เอตฺถ วิธ-สทฺโท โกฏฺฐาสปริยาโย ‘‘เอกวิเธน รูปสงฺคโห’’ติอาทีสุ วิย, ปการตฺโถ วา, กติปฺปการํ กิตฺตกา สีลสฺส ปการเภทาติ อตฺโถฯ สีลนลกฺขเณนาติ สีลนสงฺขาเตน สภาเวนฯ

จรนฺติ เตน สีเลสุ ปริปูรการิตํ อุปคจฺฉนฺตีติ จริตฺตํ, จริตฺตเมว จาริตฺตํฯ วาริตโต เตน อตฺตานํ ตายนฺติ รกฺขนฺตีติ วาริตฺตํฯ อธิโก สมาจาโร อภิสมาจาโร, ตตฺถ นิยุตฺตํ, โส วา ปโยชนํ เอตสฺสาติ อาภิสมาจาริกํฯ อาทิ พฺรหฺมจริยสฺสาติ อาทิพฺรหฺมจริยํ, ตเทว อาทิพฺรหฺมจริยกํฯ วิรมติ เอตาย, สยํ วา วิรมติ, วิรมณํ วา วิรติ, น วิรตีติ อวิรติฯ นิสฺสยตีติ นิสฺสิตํ, น นิสฺสิตนฺติ อนิสฺสิตํฯ ปริยนฺโต เอตสฺส อตฺถีติ ปริยนฺตํ, กาเลน ปริยนฺตํ กาลปริยนฺตํ, ยถาปริจฺฉินฺโน วา กาโล ปริยนฺโต เอตสฺสาติ กาลปริยนฺตํฯ ยาว ปาณนํ ชีวนํ โกฏิ เอตสฺสาติ อาปาณโกฏิกํฯ อตฺตโน ปจฺจเยหิ โลเก นิยุตฺตํ, ตตฺถ วา วิทิตนฺติ โลกิยํฯ โลกํ อุตฺตรตีติ โลกุตฺตรํฯ

ปจฺจยโต, ผลโต จ มชฺฌิมปณีเตหิ นิหีนํ, เตสํ วา คุเณหิ ปริหีนนฺติ หีนํฯ อตฺตโน ปจฺจเยหิ ปธานภาวํ นีตนฺติ ปณีตํฯ