เมนู

โสเจยฺยปจฺจุปฏฺฐานนฺติ กายาทีหิ สุจิภาเวน ปจฺจุปฏฺฐาติฯ คหณภาวนฺติ คเหตพฺพภาวํฯ เตน อุปฏฺฐานาการฏฺเฐน ปจฺจุปฏฺฐานํ วุตฺตํ, ผลฏฺเฐน ปน อวิปฺปฏิสารปจฺจุปฏฺฐานํ, สมาธิปจฺจุปฏฺฐานํ วาฯ สีลํ หิ สมฺปติเยว อวิปฺปฏิสารํ ปจฺจุปฏฺฐาเปติ, ปรมฺปราย สมาธิํฯ อิมสฺส ปน อานิสํสผลสฺส อานิสํสกถายํ วกฺขมานตฺตา อิธ อคฺคหณํ ทฏฺฐพฺพํฯ เกจิ ปน ผลสฺส อนิจฺฉิตตฺตา อิธ อคฺคหณนฺติ วทนฺติ, ตทยุตฺตํ ผลสฺส อเนกวิธตฺตา, โลกิยาทิสีลสฺสาปิ วิภชิยมานตฺตาฯ ตถา หิ วกฺขติ ‘‘นิสฺสิตานิสฺสิตวเสนา’’ติอาทิ (วิสุทฺธิ. 1.10)ฯ ยถา ปถวีธาตุยา กมฺมาทิ ทูรการณํ, เสสภูตตฺตยํ อาสนฺนการณํ, ยถา จ วตฺถสฺส ตนฺตวายตุริเวมสลากาทิ ทูรการณํ, ตนฺตโว อาสนฺนการณํ, เอวํ สีลสฺส สทฺธมฺมสฺสวนาทิ ทูรการณํ, หิริโอตฺตปฺปมสฺส อาสนฺนการณนฺติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘หิโรตฺตปฺปญฺจ ปนา’’ติอาทิฯ หิโรตฺตปฺเป หีติอาทิ ตสฺส อาสนฺนการณภาวสาธนํฯ ตตฺถ อุปฺปชฺชติ สมาทานวเสน, ติฏฺฐติ อวีติกฺกมวเสนาติ เวทิตพฺพํฯ

สีลานิสํสกถาวณฺณนา

[9] อวิปฺปฏิสาราทีติ เอตฺถ วิปฺปฏิสารปฏิปกฺโข กุสลจิตฺตุปฺปาโท อวิปฺปฏิสาโรฯ โส ปน วิเสสโต ‘‘ลาภา วต เม, สุลทฺธํ วต เม, ยสฺส เม สุปริสุทฺธํ สีล’’นฺติ อตฺตโน สีลสฺส ปจฺจเวกฺขณวเสน ปวตฺโตติ เวทิตพฺโพฯ อาทิ-สทฺเทน ปาโมชฺชโภคสมฺปตฺติกิตฺติสทฺทาทิํ สงฺคณฺหาติฯ อวิปฺปฏิสารตฺถานีติ อวิปฺปฏิสารปฺปโยชนานิฯ กุสลานีติ อนวชฺชานิฯ อวิปฺปฏิสารานิสํสานีติ อวิปฺปฏิสารุทฺทยานิฯ เอเตน อวิปฺปฏิสาโร นาม สีลสฺส อุทฺทยมตฺตํ, สํวฑฺฒิตสฺส รุกฺขสฺส ฉายาปุปฺผสทิสํฯ อญฺโญ เอว ปนาเนน นิปฺผาเทตพฺโพ สมาธิอาทิคุโณติ ทสฺเสติฯ

สีลวโต สีลสมฺปทายาติ ปริสุทฺธํ ปริปุณฺณํ กตฺวา สีลสฺส สมฺปาทเนน สีลวโต, ตาย เอว สีลสมฺปทายฯ อปฺปมาทาธิกรณนฺติ อปฺปมาทการณาฯ โภคกฺขนฺธนฺติ โภคราสิํฯ กลฺยาโณ กิตฺติสทฺโท อพฺภุคฺคจฺฉตีติ ‘‘อิติปิ สีลวา, อิติปิ กลฺยาณธมฺโม’’ติ สุนฺทโร ถุติโฆโส อุฏฺฐหติ, โลกํ ปตฺถรติฯ

วิสารโทติ อตฺตนิ กิญฺจิ ครหิตพฺพํ อุปวทิตพฺพํ อปสฺสนฺโต วิคตสารชฺโช นิพฺภโยฯ อมงฺกุภูโตติ อวิลกฺโขฯ อสมฺมูฬฺโหติ ‘‘อกตํ วต เม กลฺยาณ’’นฺติอาทินา (ม. นิ. 3.248) วิปฺปฏิสาราภาวโต, กุสลกมฺมาทีนํเยว จ ตทา อุปฏฺฐานโต อมูฬฺโห ปสนฺนมานโส เอว กาลํกโรติฯ กายสฺส เภทาติ อุปาทินฺนกฺขนฺธปริจฺจาคา, ชีวิตินฺทฺริยสฺส อุปจฺเฉทาฯ ปรํ มรณาติ จุติโต อุทฺธํฯ สุคตินฺติ สุนฺทรํ คติํฯ เตน มนุสฺสคติปิ สงฺคยฺหติฯ สคฺคนฺติ เทวคติํฯ สา หิ รูปาทีหิ วิสเยหิ สุฏฺฐุ อคฺโคติ สคฺโค, โลกิยติ เอตฺถ อุฬารํ ปุญฺญผลนฺติ โลโกติ จ วุจฺจติฯ

อากงฺเขยฺย เจติ ยทิ อิจฺเฉยฺยฯ ปิโย จ อสฺสนฺติ ปิยายิตพฺโพ ปิยจกฺขูหิ ปสฺสิตพฺโพ เปมนิโย ภเวยฺยนฺติ อตฺโถฯ มนาโปติ สพฺรหฺมจารีนํ มนวฑฺฒนโก, เตสํ วา มเนน ปตฺตพฺโพ, เมตฺตจิตฺเตน ผริตพฺโพติ วุตฺตํ โหติฯ ครูติ ครุฏฺฐานิโย ปาสาณฉตฺตสทิโสฯ ภาวนีโยติ ‘‘อทฺธา อยมายสฺมา ชานํ ชานาติ, ปสฺสํ ปสฺสตี’’ติ สมฺภาวนีโยฯ สีเลสฺเววสฺส ปริปูรการีติ จตุปาริสุทฺธิสีเลสุ เอว ปริปูรการี อสฺส, อนูนการี ปริปูรณากาเรน สมนฺนาคโต ภเวยฺยฯ ‘‘อาทินา นเยนา’’ติ เอเตน ‘‘อชฺฌตฺตํ เจโตสมถมนุยุตฺโต อนิรากตชฺฌาโน วิปสฺสนาย สมนฺนาคโต พฺรูเหตา สุญฺญาคาราน’’นฺติ (ม. นิ. 1.65) เอวมาทิเก สีลโถมนสุตฺตาคเต สตฺตรส สีลานิสํเส สงฺคณฺหาติฯ

อิทานิ น เกวลมิเม เอว อวิปฺปฏิสาราทโย, อถ โข อญฺเญปิ พหู สีลานิสํสา วิชฺชนฺตีติ เต ทสฺเสตุํ ‘‘อปิจา’’ติอาทิ อารทฺธํฯ ตตฺถ สาสเนติ อิมสฺมิํ สกลโลกิยโลกุตฺตรคุณาวเห สตฺถุสาสเนฯ อาจารกุลปุตฺตานํ ยํ สีลํ วินา ปติฏฺฐา อวฏฺฐานํ นตฺถิ, ตสฺส เอวํ มหานุภาวสฺส สีลสฺส อานิสํสานํ ปริจฺเฉทํ ปริมาณํ โก วเท โก วตฺตุํ สกฺกุเณยฺยาติ อตฺโถฯ เอเตน สพฺเพสํเยว โลกิยโลกุตฺตรานํ คุณานํ สีลเมว มูลภูตนฺติ ทสฺเสตฺวา ตโต ปรมฺปิ มลวิโสธเนน, ปริฬาหวูปสมเนน, สุจิคนฺธวายเนน, สคฺคนิพฺพานาธิคมูปายภาเวน, โสภาลงฺการสาธนตาย ภยวิธมเนน, กิตฺติปาโมชฺชชเนน จ สีลสทิสํ อญฺญํ สตฺตานํ หิตสุขาวหํ นตฺถีติ ทสฺเสนฺโต ‘‘น คงฺคา’’ติอาทิกา คาถา อภาสิฯ

ตตฺถ สรภูติ เอกา นที, ‘‘ยํ โลเก สรภู’’ติ วทนฺติฯ นินฺนคา วาจิรวตีติ ‘‘อจิรวตี’’ติ เอวํนามิกา นที, วาติ สพฺพตฺถ วา-สทฺโท อนิยมตฺโถฯ เตน อวุตฺตา โคธาวรีจนฺทภาคาทิกา สงฺคณฺหาติฯ ปาณนฏฺเฐน ปาณีนํ สตฺตานํ ยํ มลํ สีลชลํ วิโสธยติ, ตํ มลํ วิโสเธตุํ น สกฺกุณนฺติ คงฺคาทโย นทิโยติ ปฐมคาถาย น-การํ อาเนตฺวา สมฺพนฺธิตพฺพํฯ หาราติ มุตฺตาหาราฯ มณโยติ เวฬุริยาทิมณโยฯ อริยนฺติ วิสุทฺธํฯ สีลสมุฏฺฐาโน กิตฺติสทฺโท คนฺโธ มโนหรภาวโต, ทิสาสุ อภิพฺยาปนโต จ ‘‘สีลคนฺโธ’’ติ วุตฺโตฯ โส หิ ปฏิวาเตปิ ปวตฺตติฯ เตนาห ภควา ‘‘สตญฺจ คนฺโธ ปฏิวาตเมตี’’ติ (ธ. ป. 54; อ. นิ. 3.80; มิ. ป. 5.4.1)ฯ โทสานํ พลํ นาม วตฺถุชฺฌาจาโร, ตํ เตสํ กาตุํ อเทนฺตํ สีลํ โทสานํ พลํ ฆาเตตีติ เวทิตพฺพํฯ

สีลปฺปเภทกถาวณฺณนา

[10] ‘‘กติวิธ’’นฺติ เอตฺถ วิธ-สทฺโท โกฏฺฐาสปริยาโย ‘‘เอกวิเธน รูปสงฺคโห’’ติอาทีสุ วิย, ปการตฺโถ วา, กติปฺปการํ กิตฺตกา สีลสฺส ปการเภทาติ อตฺโถฯ สีลนลกฺขเณนาติ สีลนสงฺขาเตน สภาเวนฯ

จรนฺติ เตน สีเลสุ ปริปูรการิตํ อุปคจฺฉนฺตีติ จริตฺตํ, จริตฺตเมว จาริตฺตํฯ วาริตโต เตน อตฺตานํ ตายนฺติ รกฺขนฺตีติ วาริตฺตํฯ อธิโก สมาจาโร อภิสมาจาโร, ตตฺถ นิยุตฺตํ, โส วา ปโยชนํ เอตสฺสาติ อาภิสมาจาริกํฯ อาทิ พฺรหฺมจริยสฺสาติ อาทิพฺรหฺมจริยํ, ตเทว อาทิพฺรหฺมจริยกํฯ วิรมติ เอตาย, สยํ วา วิรมติ, วิรมณํ วา วิรติ, น วิรตีติ อวิรติฯ นิสฺสยตีติ นิสฺสิตํ, น นิสฺสิตนฺติ อนิสฺสิตํฯ ปริยนฺโต เอตสฺส อตฺถีติ ปริยนฺตํ, กาเลน ปริยนฺตํ กาลปริยนฺตํ, ยถาปริจฺฉินฺโน วา กาโล ปริยนฺโต เอตสฺสาติ กาลปริยนฺตํฯ ยาว ปาณนํ ชีวนํ โกฏิ เอตสฺสาติ อาปาณโกฏิกํฯ อตฺตโน ปจฺจเยหิ โลเก นิยุตฺตํ, ตตฺถ วา วิทิตนฺติ โลกิยํฯ โลกํ อุตฺตรตีติ โลกุตฺตรํ

ปจฺจยโต, ผลโต จ มชฺฌิมปณีเตหิ นิหีนํ, เตสํ วา คุเณหิ ปริหีนนฺติ หีนํฯ อตฺตโน ปจฺจเยหิ ปธานภาวํ นีตนฺติ ปณีตํ