อถ โข ตํ ‘‘เทวตานํ สทฺธญฺจ สีลญฺจา’’ติอาทิวจนํฯ สกฺขิฏฺฐาเน ฐเปตพฺพนฺติ ‘‘วุตฺต’’นฺติ ปรโต ปทํ อาเนตฺวา สมฺพนฺธิตพฺพํฯ กิมตฺถํ ปน สกฺขิฏฺฐาเน ฐปนนฺติ อาห ‘‘เทวตานํ อตฺตโน สทฺธาทีหิ สมานคุณทีปนตฺถนฺติ เวทิตพฺพ’’นฺติฯ กสฺมา ปน สุตฺเต ยถารุตวเสน อตฺถํ อคฺคเหตฺวา เอวํ อตฺโถ คยฺหตีติ อาห ‘‘อฏฺฐกถายญฺหี’’ติอาทิฯ

[163] ตสฺมาติ ยสฺมา อฏฺฐกถายํ เทวตา สกฺขิฏฺฐาเน ฐเปตฺวา อตฺตโน คุณานุสฺสรณํ ทฬฺหํ กตฺวา วุตฺตํ, สีลจาคานุสฺสตีสุ วิย อิธาปิ อตฺตโน คุณานุสฺสรณํ ฌานุปฺปตฺตินิมิตฺตํ ยุตฺตํ, ตสฺมาฯ ปุพฺพภาเค ภาวนารมฺเภฯ อปรภาเคติ ยถา ภาเวนฺตสฺส อุปจารชฺฌานํ อิชฺฌติ, ตถา ภาวนากาเลฯ ยทิ อตฺตโน เอว อิธ คุณา อนุสฺสริตพฺพา, กถมยํ เทวตานุสฺสตีติ อาห ‘‘เทวตานํ คุณสทิสสทฺธาทิคุณานุสฺสรณวเสนา’’ติฯ เตน สทิสกปฺปนาย อยํ ภาวนา ‘‘เทวตานุสฺสตี’’ติ วุตฺตา, น เทวตานํ, ตาสํ คุณานํ วา อนุสฺสรเณนาติ ทสฺเสติฯ ปุพฺพภาเค วา ปวตฺตํ เทวตาคุณานุสฺสรณํ อุปาทาย ‘‘เทวตานุสฺสตี’’ติ อิมิสฺสา สมญฺญา เวทิตพฺพาฯ ตถา หิ วกฺขติ ‘‘ปุพฺพภาเค เทวตา อารพฺภ ปวตฺตจิตฺตวเสนา’’ติฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

ปกิณฺณกกถาวณฺณนา

[164] เอตาสนฺติ เอตาสํ พุทฺธานุสฺสติอาทีนํ ฉนฺนํ อนุสฺสตีนํฯ วิตฺถารเทสนายนฺติ วิตฺถารวเสน ปวตฺตเทสนายํ, มหานามสุตฺตํ (อ. นิ. 6.10; 11.11) สนฺธาย วทติฯ ภควาติอาทีนํ อตฺถนฺติ ภควาติอาทีนํ ปทานํ อตฺถํฯ อตฺถเวทนฺติ วา เหตุผลํ ปฏิจฺจ อุปฺปนฺนํ ตุฏฺฐิมาหฯ ธมฺมเวทนฺติ เหตุํ ปฏิจฺจ อุปฺปนฺนํ ตุฏฺฐิํฯ ‘‘อารกตฺตา อรห’’นฺติ อนุสฺสรนฺตสฺส หิ ยํ ตํ ภควโต กิเลเสหิ อารกตฺตํ, โส เหตุฯ ญาปโก เจตฺถ เหตุ อธิปฺเปโต, น การโก, สมฺปาปโก วาฯ โยเนน ญายมาโน อรหตฺตตฺโถ, ตํ ผลํฯ อิมินา นเยน เสสปเทสุปิ เหตุผลวิภาโค เวทิตพฺโพฯ ธมฺมานุสฺสติอาทีสุปิ ‘‘อาทิมชฺฌปริโยสานกลฺยาณตฺตา’’ติอาทินา, ‘‘ยสฺมา ปน สา สมฺมาปฏิปทา’’ติอาทินา จ ตตฺถ ตตฺถ เหตุอปเทโส กโตเยวาติฯ ธมฺมูปสํหิตนฺติ ยถาวุตฺตเหตุเหตุผลสงฺขาตคุณูปสํหิตํฯ คุเณติ อตฺตโน คุเณฯ