เมนู

ภิยฺโยโสติ อุปริปิฯ มตฺตาย ปมาณสฺส มหติยา มตฺตาย, วิปุเลน ปมาเณนาติ อตฺโถฯ จาคาธิมุตฺโตติ ปริจฺจาเค อธิมุตฺโต นินฺนโปณปพฺภาโรฯ ตโต เอว อโลภชฺฌาสโย กตฺถจิปิ อนภิสงฺคจิตฺโตฯ ปฏิคฺคาหเกสุ เมตฺตายนวเสน ปริจฺจาโค โหตีติ เมตฺตาย เมตฺตาภาวนาย อนุโลมการี อนุรูปปฏิปตฺติฯ วิสารโทติ วิสโท อตฺตโนว คุเณน กตฺถจิปิ อมงฺกุภูโต อภิภุยฺย วิหารีฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

6. เทวตานุสฺสติกถาวณฺณนา

[162] อริยมคฺควเสนาติ อริยมคฺคสฺส อธิคมวเสนฯ สมุทาคเตหีติ สมฺมเทว ตทุปฺปตฺติโต อุทฺธํ อาคเตหิฯ ยาทิสา หิ อริยานํ สนฺตาเน โลกิยาปิ สทฺธาทโย, น ตาทิสา กทาจิปิ โปถุชฺชนิกา สทฺธาทโยฯ ทิพฺพนฺตีติ เทวาฯ จตฺตาโร มหาราชาโน เอเตสนฺติ จตุมหาราชา, เต เอว จาตุมหาราชิกาฯ เตตฺติํส สหปุญฺญการิโน ตตฺถูปปนฺนาติ ตํสหจริตํ ฐานํ ตาวติํสํ, ตนฺนิวาสิโนปิ เทวา ตํสหจรณโต เอว ตาวติํสาฯ ทุกฺขโต ยาตา อปยาตาติ ยามาฯ ตุสาย ปีติยา อิตา อุปคตาติ ตุสิตาฯ โภคานํ นิมฺมาเน รติ เอเตสนฺติ นิมฺมานรติโนฯ ปรนิมฺมิเตสุ โภเคสุ วสํ วตฺเตนฺตีติ ปรนิมฺมิตวสวตฺติโนฯ พฺรหฺมานํ กาโย สมูโห พฺรหฺมกาโย, ตปฺปริยาปนฺนตาย ตตฺถ ภวาติ พฺรหฺมกายิกาฯ ตตุตฺตรีติ ตโต พฺรหฺมกายิเกหิ อุตฺตริ, อุปริ ปริตฺตาภาทิเก สนฺธาย วทติฯ เทวตา สกฺขิฏฺฐาเน ฐเปตฺวาติ ‘‘ยถารูปาย มคฺเคนาคตาย สทฺธาย สมนฺนาคตา, สีเลน สุเตน จาเคน ปญฺญาย สมนฺนาคตา อิโต จุตา ตตฺถ อุปปนฺนา ตา เทวตา, มยฺหมฺปิ ตถารูปา สทฺธา สีลํ สุตํ จาโค ปญฺญา จ สํวิชฺชตี’’ติ เทวตา สกฺขิฏฺฐาเน ฐเปตฺวา สกฺขิํ โอตาเรนฺเตน วิย อตฺตโน สทฺธาทิคุณา อนุสฺสริตพฺพา

ยทิ เอวํ สุตฺเต (อ. นิ. 6.10) อุภยคุณานุสฺสรณํ วุตฺตํ, ตํ กถนฺติ อนุโยคํ มนสิ กตฺวา อาห ‘‘สุตฺเต ปนา’’ติอาทิฯ ตตฺถ กิญฺจาปิ วุตฺตนฺติ ‘‘อตฺตโน จ, ตาสญฺจ เทวตาน’’นฺติ อุภยํ สมธุรํ วิย สุตฺเต (อ. นิ. 6.10) กิญฺจาปิ วุตฺตํฯ

อถ โข ตํ ‘‘เทวตานํ สทฺธญฺจ สีลญฺจา’’ติอาทิวจนํฯ สกฺขิฏฺฐาเน ฐเปตพฺพนฺติ ‘‘วุตฺต’’นฺติ ปรโต ปทํ อาเนตฺวา สมฺพนฺธิตพฺพํฯ กิมตฺถํ ปน สกฺขิฏฺฐาเน ฐปนนฺติ อาห ‘‘เทวตานํ อตฺตโน สทฺธาทีหิ สมานคุณทีปนตฺถนฺติ เวทิตพฺพ’’นฺติฯ กสฺมา ปน สุตฺเต ยถารุตวเสน อตฺถํ อคฺคเหตฺวา เอวํ อตฺโถ คยฺหตีติ อาห ‘‘อฏฺฐกถายญฺหี’’ติอาทิฯ

[163] ตสฺมาติ ยสฺมา อฏฺฐกถายํ เทวตา สกฺขิฏฺฐาเน ฐเปตฺวา อตฺตโน คุณานุสฺสรณํ ทฬฺหํ กตฺวา วุตฺตํ, สีลจาคานุสฺสตีสุ วิย อิธาปิ อตฺตโน คุณานุสฺสรณํ ฌานุปฺปตฺตินิมิตฺตํ ยุตฺตํ, ตสฺมาฯ ปุพฺพภาเค ภาวนารมฺเภฯ อปรภาเคติ ยถา ภาเวนฺตสฺส อุปจารชฺฌานํ อิชฺฌติ, ตถา ภาวนากาเลฯ ยทิ อตฺตโน เอว อิธ คุณา อนุสฺสริตพฺพา, กถมยํ เทวตานุสฺสตีติ อาห ‘‘เทวตานํ คุณสทิสสทฺธาทิคุณานุสฺสรณวเสนา’’ติฯ เตน สทิสกปฺปนาย อยํ ภาวนา ‘‘เทวตานุสฺสตี’’ติ วุตฺตา, น เทวตานํ, ตาสํ คุณานํ วา อนุสฺสรเณนาติ ทสฺเสติฯ ปุพฺพภาเค วา ปวตฺตํ เทวตาคุณานุสฺสรณํ อุปาทาย ‘‘เทวตานุสฺสตี’’ติ อิมิสฺสา สมญฺญา เวทิตพฺพาฯ ตถา หิ วกฺขติ ‘‘ปุพฺพภาเค เทวตา อารพฺภ ปวตฺตจิตฺตวเสนา’’ติฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

ปกิณฺณกกถาวณฺณนา

[164] เอตาสนฺติ เอตาสํ พุทฺธานุสฺสติอาทีนํ ฉนฺนํ อนุสฺสตีนํฯ วิตฺถารเทสนายนฺติ วิตฺถารวเสน ปวตฺตเทสนายํ, มหานามสุตฺตํ (อ. นิ. 6.10; 11.11) สนฺธาย วทติฯ ภควาติอาทีนํ อตฺถนฺติ ภควาติอาทีนํ ปทานํ อตฺถํฯ อตฺถเวทนฺติ วา เหตุผลํ ปฏิจฺจ อุปฺปนฺนํ ตุฏฺฐิมาหฯ ธมฺมเวทนฺติ เหตุํ ปฏิจฺจ อุปฺปนฺนํ ตุฏฺฐิํฯ ‘‘อารกตฺตา อรห’’นฺติ อนุสฺสรนฺตสฺส หิ ยํ ตํ ภควโต กิเลเสหิ อารกตฺตํ, โส เหตุฯ ญาปโก เจตฺถ เหตุ อธิปฺเปโต, น การโก, สมฺปาปโก วาฯ โยเนน ญายมาโน อรหตฺตตฺโถ, ตํ ผลํฯ อิมินา นเยน เสสปเทสุปิ เหตุผลวิภาโค เวทิตพฺโพฯ ธมฺมานุสฺสติอาทีสุปิ ‘‘อาทิมชฺฌปริโยสานกลฺยาณตฺตา’’ติอาทินา, ‘‘ยสฺมา ปน สา สมฺมาปฏิปทา’’ติอาทินา จ ตตฺถ ตตฺถ เหตุอปเทโส กโตเยวาติฯ ธมฺมูปสํหิตนฺติ ยถาวุตฺตเหตุเหตุผลสงฺขาตคุณูปสํหิตํฯ คุเณติ อตฺตโน คุเณฯ