สพฺพปฺปกาเรนาติ อาทรคารวพหุมานาทินา, เทยฺยธมฺมสฺส สกฺกจฺจกรณาทินา จ สพฺเพน ปกาเรนฯ สฺวายํ ปาหวนีย-สทฺโท ‘‘ปาหุเนยฺโย’’ติ วุจฺจติ ปริยายภาเวนฯ

ทกฺขนฺติ เอตาย สตฺตา ยถาธิปฺเปตาหิ สมฺปตฺตีหิ วฑฺฒนฺตีติ ทกฺขิณาฯ ตถาภาวกรเณน ทกฺขิณํ อรหติฯ ยถา อุฬาราติวิปุลุทฺรยลาเภน วิโสธิตํ นาม โหติ, เอวํ ทกฺขิณา วิปุลผลตายาติ วุตฺตํ ‘‘มหปฺผลกรณตาย วิโสเธตี’’ติฯ

ปุญฺญตฺถิเกหิ อญฺชลิ กรณียา เอตฺถาติ อญฺชลิกรณีโยฯ

ยทิปิ ปาฬิยํ ‘‘อนุตฺตร’’นฺติ วุตฺตํฯ นตฺถิ อิโต อุตฺตรํ วิสิฏฺฐนฺติ หิ อนุตฺตรํฯ สมมฺปิสฺส ปน นตฺถีติ ทสฺเสนฺโต ‘‘อสทิส’’นฺติ อาหฯ ขิตฺตํ วุตฺตํ พีชํ มหปฺผลภาวกรเณน ตายติ รกฺขติ, ขิปนฺติ วปนฺติ เอตฺถ พีชานีติ วา เขตฺตํ, เกทาราทิ, เขตฺตํ วิย เขตฺตํ, ปุญฺญานํ เขตฺตํ ปุญฺญกฺเขตฺตํฯ เสสํ พุทฺธานุสฺสติยํ วุตฺตนยานุสาเรน เวทิตพฺพํฯ

4. สีลานุสฺสติกถาวณฺณนา

[158] อโห วต สีลานิ อขณฺฑานิ, อโห วต อจฺฉิทฺทานีติ เอวํ สพฺพตฺถ โยเชตพฺพํฯ อโห วตาติ จ สมฺภาวเน นิปาโตฯ เตนาห ‘‘อขณฺฑตาทิคุณวเสนา’’ติฯ อขณฺฑภาวาทิสมฺปตฺติวเสนาติ อตฺโถฯ ปรสฺส สีลานิ อนุสฺสริยมานานิ ปิยมนาปภาวาวหเนน เกวลํ เมตฺตาย ปทฏฺฐานํ โหนฺติ, น วิสุํ กมฺมฏฺฐานนฺติ อาห ‘‘อตฺตโน สีลานิ อนุสฺสริตพฺพานี’’ติฯ จาคาทีสุปิ เอเสว นโยฯ

เยสนฺติ สีลาทีนํฯ ปฏิปาฏิยา สมาทาเน สมาทานกฺกเมน, เอกชฺฌํ สมาทาเน อุทฺเทสกฺกเมน สีลานํ อาทิอนฺตํ เวทิตพฺพํฯ ปริยนฺเต ฉินฺนสาฏโก วิยาติ วตฺถนฺเต, ทสนฺเต วา ฉินฺนวตฺถํ วิย, วิสทิสูทาหรณํ เจตํฯ เอวํ เสสานิปิ อุทาหรณานิฯ วินิเวธวเสน ฉินฺนสาฏโก วินิวิทฺธสาฏโกฯ วิสภาควณฺเณน คาวี วิยาติ สมฺพนฺโธฯ สพลรหิตานิ วา อสพลานิฯ ตถา อกมฺมาสานิฯ สตฺตวิธเมถุนสํโยโค เหฏฺฐา สีลกถายํ วุตฺโต เอวฯ โกธูปนาหาทีหีติ อาทิ-สทฺเทน มกฺขปฬาสอิสฺสามจฺฉริยมายาสาเฐยฺยมานาติมานาทโย คหิตาฯ ตานิเยว อขณฺฑาทิคุณานิ สีลานิฯ

สีลสฺส ตณฺหาทาสพฺยโต โมจนํ วิวฏฺฏูปนิสฺสยภาวาปาทนํฯ ตโต เอว ตํสมงฺคีปุคฺคโล เสรี สยํวสี ภุชิสฺโส นาม โหติฯ เตนาห ‘‘ภุชิสฺสภาวกรเณน ภุชิสฺสานี’’ติฯ ‘‘อิมินาหํ สีเลน เทโว วา ภเวยฺยํ เทวญฺญตโร วา, ตตฺถ นิจฺโจ ธุโว สสฺสโต’’ติ, ‘‘สีเลน สุทฺธี’’ติ จ เอวมาทินา ตณฺหาทิฏฺฐีหิ อปรามฏฺฐตฺตา อยํ เต สีเลสุ โทโสติ จตูสุ วิปตฺตีสุ ยาย กายจิ วิปตฺติยา ทสฺสเนน ปรามฏฺฐุํ อนุทฺธํเสตุํฯ สมาธิสํวตฺตนปฺปโยชนานิ สมาธิสํวตฺตนิกานิฯ

[159] สิกฺขาย สคารโวติ สีลธนํ นิสฺสาย ปฏิลทฺธสมาทานตฺตา สาติสยํ สิกฺขาย สคารโว สปฺปติสฺโส โหติฯ สภาควุตฺตีติ สมฺปนฺนสีเลหิ สภาควุตฺติโก, ตาย เอว วา สิกฺขาย สภาควุตฺติฯ โย หิ สิกฺขาคารวรหิโต, โส ตาย วิสภาควุตฺติ นาม โหติ วิโลมนโตฯ ยถา ปเรหิ สทฺธิํ อตฺตโน ฉิทฺทํ น โหติ, เอวํ ธมฺมามิเสหิ ปฏิสนฺถรณํ ปฏิสนฺถาโรฯ สิกฺขาย สคารวตฺตา เอว ตตฺถ อปฺปมตฺโต โหติฯ อตฺตานุวาทภยํ ปรานุวาทภยํ ทณฺฑภยํ ทุคฺคติภยนฺติ เอวมาทีนิ ภยานิ อิมสฺส ทูรสมุสฺสาริตานีติ อาห ‘‘อตฺตานุวาทาทิภยวิรหิโต’’ติฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

5. จาคานุสฺสติกถาวณฺณนา

[160] ปกติยาติ สภาเวนฯ จาคาธิมุตฺเตนาติ เทยฺยธมฺมปริจฺจาเค ยุตฺตปฺปยุตฺเตน ตนฺนินฺเนน ตปฺโปเณนฯ นิจฺจํ สทา ปวตฺตา ทานสํวิภาคา ยสฺส โส นิจฺจปวตฺตทานสํวิภาโค, เตนฯ อิธาปิ ‘‘ปกติยา’’ติ อาเนตฺวา สมฺพนฺธิตพฺพํฯ ยํ ปรสฺส ปฏิยตฺตํ ทิยฺยติ, ตํ ทานํฯ ยํ อตฺตนา ปริภุญฺชิตพฺพโต สํวิภชติ, โส สํวิภาโคฯ อิโต ทานิ ปภุตีติ อิโต ปฏฺฐาย ทานิ อชฺชตคฺเค อชฺชทิวสํ อาทิํ กตฺวาฯ อทตฺวา น ภุญฺชิสฺสามีติ ทานสมาทานํ กตฺวา ฯ ตํทิวสนฺติ ตสฺมิํ ภาวนารมฺภทิวเสฯ ตตฺถ นิมิตฺตํ คณฺหิตฺวาติ ตสฺมิํ ทาเน ปริจฺจาคเจตนาย ปวตฺติอาการสฺส สลฺลกฺขณวเสน นิมิตฺตํ คเหตฺวาฯ วิคตมลมจฺเฉรตาทิคุณวเสนาติ วิคตานิ มลมจฺเฉรานิ เอตสฺมาติ วิคตมลมจฺเฉโร, จาโค, ตสฺส ภาโว วิคตมลมจฺเฉรตาฯ ตทาทีนํ คุณานํ, สมฺปตฺตีนํ, อานิสํสานํ วา วเสนฯ