7. ฉอนุสฺสตินิทฺเทสวณฺณนา

1. พุทฺธานุสฺสติกถาวณฺณนา

[123] อสุภานนฺตรนฺติ อสุภกมฺมฏฺฐานานนฺตรํฯ อนุสฺสตีสูติ อนุสฺสติกมฺมฏฺฐาเนสุฯ ‘‘อนุ อนุ สติ อนุสฺสตี’’ติ อิมมตฺถํ ทสฺเสตุํ ‘‘ปุนปฺปุนํ อุปฺปชฺชนโต’’ติ วตฺวา น เอตฺถ อนุ-สทฺทโยเคน สติ-สทฺโท อตฺถนฺตรวาจโกติ ทสฺเสตุํ ‘‘สติเยว อนุสฺสตี’’ติ วุตฺตํฯ เตน นายมนุ-สทฺโท ‘‘อุปลพฺภตี’’ติอาทีสุ อุป-สทฺโท วิย อนตฺถโก, นาปิ ‘‘สญฺชานนํ ปชานน’’นฺติอาทีสุ สํ-สทฺทาทโย วิย อตฺถนฺตรทีปโกติ ทสฺเสติฯ ‘‘ปวตฺติตพฺพฏฺฐานมฺหิเยว วา ปวตฺตตฺตา’’ติ อิมินา จ อนุสฺสติยา อนุสฺสริตพฺพานุรูปตา วุตฺตา โหตีติ ปวตฺตกสฺเสว อนุรูปตํ ทสฺเสตุํ ‘‘กุลปุตฺตสฺส อนุรูปา’’ติ วุตฺตํ, สทฺธาปพฺพชิตสฺส วา กุลปุตฺตสฺสฯ อนุรูปตา นาม ปวตฺติตพฺพฏฺฐานสฺส อนุรูปตาย เอว โหตีติ ปวตฺตกสฺเสว อนุรูปตา วุตฺตา, น อุภยสฺสฯ อนุรูปาติ จ ยุตฺตาติ อตฺโถฯ พุทฺธนฺติ เย คุเณ อุปาทาย ภควติ ‘‘พุทฺโธ’’ติ ปญฺญตฺติ, เต คุเณ เอกชฺฌํ คเหตฺวา วุตฺตํฯ เตนาห ‘‘พุทฺธคุณารมฺมณาย สติยา เอตมธิวจน’’นฺติฯ อารพฺภาติ อาลมฺพิตฺวาฯ ธมฺมนฺติ ปริยตฺติธมฺเมน สทฺธิํ นววิธมฺปิ โลกุตฺตรธมฺมํฯ นนุ จ นิพฺพานํ วิสุํ กมฺมฏฺฐานภาเวน วกฺขติ? กิญฺจาปิ วกฺขติ, ธมฺมภาวสามญฺเญน ปน มคฺคผเลหิ สทฺธิํ อิธ ปาฬิยา สงฺคหิตตฺตา ตสฺสาปิ ธมฺมานุสฺสติกมฺมฏฺฐาเน คหณํ ทฏฺฐพฺพํ, อสงฺขตามตาทิภาเวน ปน มคฺคผเลหิ วิสิฏฺฐตาย ตสฺส วิสุํ กมฺมฏฺฐานภาเวน คหณํ กตํฯ สีลานุสฺสติอาทีนํ ปน ติสฺสนฺนํ อนุสฺสตีนํ วิสุํ กมฺมฏฺฐานภาเวน คหณํ โยคาวจรสฺส อตฺตโน เอว สีลสฺส จาคสฺส สทฺธาทีนญฺจ อนุสฺสติฏฺฐานภาเวน คเหตพฺพตฺตาฯ รูปกายํ คตาติ อตฺตโน กรชกายํ อารพฺภ อารมฺมณกรณวเสน ปวตฺตาฯ กาเยติ กาเย วิสยภูเตฯ โกฏฺฐาสนิมิตฺตารมฺมณายาติ เกสาทิโกฏฺฐาเสสุ ปฏิกฺกูลนิมิตฺตารมฺมณายฯ อิโต ปุริมาสุ สตฺตสุ อนุสฺสตีสุ นตฺถิ นิมิตฺตุปฺปตฺติ , อิธ อตฺถีติ ทสฺสนตฺถํ นิมิตฺต-คฺคหณํฯ ตถา อสฺสาสปสฺสาสนิมิตฺตารมฺมณายาติ เอตฺถาปิฯ อุปสมนฺติ สพฺพสงฺขารูปสมํ, นิพฺพานนฺติ อตฺโถฯ