เมนู

วินิจฺฉยกถาวณฺณนา

[113] วินิจฺฉยกถาติ วินิจฺฉยสหิตา อตฺถวณฺณนาฯ ยถาวุตฺตนิมิตฺตคฺคาหวเสนาติ วณฺณาทิโต, สนฺธิอาทิโต จ วุตฺตปฺปการอุทฺธุมาตกนิมิตฺตคฺคหณวเสนฯ สุฏฺฐุ นิมิตฺตํ คณฺหิตพฺพนฺติ ยถา อุคฺคหนิมิตฺตํ อุปฏฺฐหติ, เอวํ สมฺมเทว อสุภนิมิตฺตํ คเหตพฺพํฯ อิทานิ ตเมว นิมิตฺตสฺส สุฏฺฐุ คหณาการํ อุปทิสนฺโต ‘‘สติํ สูปฏฺฐิตํ กตฺวา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ เอวํ ปุนปฺปุนํ กโรนฺเตนาติ ยถา ‘‘อิมาย ปฏิปทาย ชรามรณโต มุจฺจิสฺสามี’’ติ สญฺชาตาทเรน สติสมฺปชญฺญญฺจ สุฏฺฐุ อุปฏฺฐเปตฺวา อุทฺธุมาตกอสุภํ ปฐมํ อาวชฺชิตํ, เอวํ ปุนปฺปุนํ ตตฺถ อาวชฺชนํ กโรนฺเตนฯ สาธุกํ อุปธาเรตพฺพญฺเจว ววตฺถเปตพฺพญฺจาติ สกฺกจฺจํ สติยา สลฺลกฺเขตพฺพญฺเจว ปญฺญาย นิจฺเฉตพฺพญฺจฯ สติ หิ ‘‘ธารณา’’ติ นิทฺทิฏฺฐา, ธารณญฺเจตฺถ สลฺลกฺขณํฯ ปญฺญา ‘‘ปวิจโย’’ติ (ธ. ส. 16) นิทฺทิฏฺฐา, ปวิจโย เจตฺถ นิจฺฉโยติฯ อถ วา อุปธาเรตพฺพนฺติ สติปุพฺพงฺคมาย ปญฺญาย อุปลกฺเขตพฺพํ ฯ น หิ กทาจิ สติรหิตา ปญฺญา อตฺถิฯ ววตฺถเปตพฺพนฺติ ปญฺญาปุพฺพงฺคมาย สติยา นิจฺฉินิตพฺพํฯ ปญฺญาสหิตา เอว หิ สติ อิธาธิปฺเปตา, น ตพฺพิรหิตาฯ อทฺธกฺขิอปงฺคาทิวเสนาปิ โอโลกนํ อตฺถีติ ‘‘อุมฺมีเลตฺวา โอโลเกตฺวา’’ติ วุตฺตํฯ เตน ปริพฺยตฺตเมว โอโลกนํ ทสฺเสติฯ เอวํ ปุนปฺปุนํ กโรนฺตสฺสาติ วุตฺตปฺปกาเรน จกฺขุํ อุมฺมีเลตฺวา โอโลกนํ, นิมฺมีเลตฺวา อาวชฺชนญฺจ อปราปรํ อเนกวารํ กโรนฺตสฺสฯ อุคฺคหนิมิตฺตนฺติ อุทฺธุมาตเก อุคฺคณฺหนนิมิตฺตํฯ สุคฺคหิตนฺติ สุฏฺฐุ คหิตํฯ ยถา น วินสฺสติ น ปมุฏฺฐํ โหติ, เอวํ คหิตํฯ เอกสทิสนฺติ สมานสทิสํฯ สมานตฺโถ หิ อยํ เอก-สทฺโท, ยถา ‘‘อริยวินเยติ วา, สปฺปุริสวินเยติ วา, เอเสเส เอเก เอกฏฺเฐ สเม สมภาเค ตชฺชาเต ตญฺเญ วา’’ติฯ

อาคมนกาเลติ วิหารโต สุสานํ อุทฺทิสฺส อาคมนกาเลฯ วุตฺตนเยเนวาติ อติเทสวเสน ทีปิตมฺปิ อตฺถํ ‘‘เอกเกนา’’ติอาทินา สรูปโต ทสฺเสติฯ ตตฺถ ตเทว กมฺมฏฺฐานนฺติ อุทฺธุมาตกกมฺมฏฺฐานํฯ มูลกมฺมฏฺฐานนฺติ เอเก, ตทยุตฺตํฯ อุปฏฺฐิตนิมิตฺตํ หิ กมฺมฏฺฐานํ วิสฺสชฺเชตฺวา กมฺมฏฺฐานนฺตรมนสิกาโร รญฺโญ รชฺชํ ฉฑฺเฑตฺวา วิเทสคมนํ วิยาติฯ อาคเตนาติ อตฺตโน วสนฏฺฐานํ อาคเตนฯ

[114] อเวลายนฺติ สญฺฌาเวลาทิอยุตฺตเวลายํฯ พีภจฺฉนฺติ วิรูปํฯ เภรวารมฺมณนฺติ เวตาฬสทิสํ ภยานกํ วิสยํฯ วิกฺขิตฺตจิตฺโตติ ภีรุกปุริโส วิย ปิสาจาทิํ ทิสฺวา จิตฺตวิกฺเขปํ ปตฺโตฯ อุมฺมตฺตโก วิยาติ ยกฺขุมฺมตฺตโก วิย เอกจฺโจ โหติฯ ฌานวิพฺภนฺตโกติ ฌานโต วิจฺจุตโก สีลวิพฺภนฺตกมนฺตวิพฺภนฺตกา วิยฯ สนฺถมฺเภตฺวาติ อุปฺปนฺนปริตฺตาสวูปสมเนน วิคตกมฺปตาย นิจฺจโล หุตฺวาฯ สติํ สูปฏฺฐิตนฺติอาทิ สนฺถมฺภนสฺส อุปายทสฺสนํฯ มตสรีรํ อุฏฺฐหิตฺวา อนุพนฺธนกํ นาม นตฺถิ อสติ ตาทิเส มนฺตปฺปโยเคฯ โสปิ อุทฺธุมาตกาทิภาวมปฺปตฺเต อวินฏฺฐรูเป เอว อิชฺฌติ, ตถา เทวตาธิคฺคโห, น เอวรูเปติ อธิปฺปาโยฯ สญฺญโชติ ภาวนาปริกปฺปสญฺญาย ชาโตฯ ตโต เอว สญฺญาสมฺภโว สญฺญามตฺตสมุฏฺฐาโนฯ