อุทฺธุมาตกาทีนิ อามกสุสานาทีสุ ฉฑฺฑิตาสุภานิฯ นิสฺสายาติ ปฏิจฺจ ตานิปิ อารพฺภฯ นิมิตฺตานนฺติ อุคฺคหปฏิภาคนิมิตฺตานํฯ เอตาเนว อุทฺธุมาตกาทีเนว นามานิฯ

อุทฺธุมาตกกมฺมฏฺฐานวณฺณนา

[103] ภาเวตุกาเมนาติ อุปฺปาเทตุกาเมนฯ เตนาติ อาจริเยนฯ อสฺสาติ โยคิโนฯ อสุภนิมิตฺตตฺถายาติ อสุภนิมิตฺตสฺส อุคฺคณฺหนตฺถาย, อสุเภ วา อุคฺคหนิมิตฺตสฺส อตฺถายฯ คมนวิธานนฺติ คมนวิธิฯ เยน วิธินา คนฺตพฺพํ, โส วิธิฯ อุคฺคหนิมิตฺตสฺส อุปฺปนฺนกาลโต ปฏฺฐาย ปถวีกสิเณ วุตฺตํ ปฏิปชฺชนวิธิํ สนฺธายาห ‘‘อปฺปนาวิธานปริโยสาน’’นฺติฯ

[104] ตาวเทวาติ สุตกฺขเณเยวฯ อติตฺเถน ปุณฺณนทีอาทิํ ปกฺขนฺทนฺเตน วิย อนุปวิสนฺเตน วิยฯ เกทารโกฏิยาติ เกทารมริยาทายฯ วิสภาครูปนฺติ เขตฺตรกฺขิกาทิวิสภาควตฺถุรูปํฯ สรีรนฺติ อุทฺธุมาตกกเฬวรํฯ อธุนามตนฺติ อจิรมตํ อุทฺธุมาตกภาวํ อปฺปตฺตํฯ ตกฺกยตีติ สมฺภาเวติ ภาริยํ กตฺวา น มญฺญติฯ

[105] รูปสทฺทาทีติ เอตฺถ อมนุสฺสานํ รูเปหิ, สีหพฺยคฺฆาทีนํ สทฺทาทีหิ, อมนุสฺสานมฺปิ วา รูปสทฺทาทีหิฯ ตถา สีหพฺยคฺฆาทีนนฺติ ยถารหํ โยเชตพฺพํฯ อนิฏฺฐารมฺมณาภิภูตสฺสาติ เภรวาทิภาเวน อนิฏฺเฐหิ อารมฺมเณหิ อภิภูตสฺส อชฺโฌตฺถฏสฺสฯ น ปฏิสณฺฐาตีติ วิทาหวเสน อาสเย น ติฏฺฐติ, อุจฺฉฑฺเฑตพฺพํ โหตีติ อตฺโถฯ อญฺโญติ อมนุสฺสาทีนํ วเสน วา อญฺญถา วา วุตฺตปฺปการโต อญฺโญ อาพาโธ โหติฯ โสติ สงฺฆตฺเถโร, อภิญฺญาตภิกฺขุ วาฯ ยสฺสาเนน อาโรจิตํ, โสฯ กตกมฺมาติ กตเถยฺยกมฺมาฯ อกตกมฺมาติ เถยฺยกมฺมํ กาตุกามาฯ กตกมฺมา ปน อิธาธิปฺเปตาฯ ตสฺมา เตติ กตกมฺมา โจราฯ สห โอฑฺเฒนาติ สโหฑฺฒํ, เถเนตฺวา คหิยมานภณฺเฑน สทฺธินฺติ อตฺโถฯ ยชมาโนติ ยญฺญํ ยชนฺโต ยญฺญสามิโกฯ ‘‘อทฺธา อิมาย ปฏิปตฺติยา ชรามรณโต มุจฺจิสฺสามี’’ติ ปีติโสมนสฺสํ อุปฺปาเทตฺวาฯ