เมนู

6. อสุภกมฺมฏฺฐานนิทฺเทสวณฺณนา

อุทฺธุมาตกาทิปทตฺถวณฺณนา

[102] ‘‘อวิญฺญาณกาสุเภสู’’ติ อิทํ อุทฺธุมาตกาทีนํ สภาวทสฺสนวเสน วุตฺตํฯ ตสฺมา ภูตกถนมตฺตํ ทฏฺฐพฺพํ, น สวิญฺญาณกอสุภสฺส อกมฺมฏฺฐานภาวโตฯ ตถา หิ วกฺขติ ‘‘น เกวลํ มตสรีร’’นฺติอาทิ (วิสุทฺธิ. 1.122)ฯ อุทฺธํ ชีวิตปริยาทานาติ ชีวิตกฺขยโต อุปริ มรณโต ปรํฯ สมุคฺคเตนาติ อุฏฺฐิเตนฯ อุทฺธุมาตตฺตาติ อุทฺธํ อุทฺธํ ธุมาตตฺตา สูนตฺตาฯ อุทฺธุมาตเมว อุทฺธุมาตกนฺติ -กาเรน ปทวฑฺฒนมาห อนตฺถนฺตรโต ยถา ‘‘ปีตกํ โลหิตก’’นฺติฯ ปฏิกฺกูลตฺตาติ ชิคุจฺฉนียตฺตาฯ กุจฺฉิตํ อุทฺธุมาตํ อุทฺธุมาตกนฺติ กุจฺฉนตฺเถ วา อยํ -กาโรติ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ยถา ‘‘ปาปโก กิตฺติสทฺโท อพฺภุคฺคจฺฉตี’’ติ (มหาว. 285; ปริ. 325; ที. นิ. 2.149; อ. นิ. 5.213)ฯ ตถารูปสฺสาติ ‘‘ภสฺตา วิย วายุนา’’ติอาทินา ยถารูปํ วุตฺตํ, ตถารูปสฺสฯ

เสตรตฺเตหิ ปริภินฺนํ วิมิสฺสิตํ นีลํ วินีลํ, ปุริมวณฺณวิปริณามภูตํ วา นีลํ วินีลํ

ปริภินฺนฏฺฐาเนสุ กากกงฺกาทีหิฯ วิสฺสนฺทมานปุพฺพนฺติ วิสฺสวนฺตปุพฺพํ, ตหํ ตหํ ปคฺฆรนฺตปุพฺพนฺติ อตฺโถฯ

อปธาริตนฺติ วิวฏํ อุคฺฆาฏิตํฯ ขิตฺตนฺติ ฉฑฺฑิตํ, โสณสิงฺคาลาทีหิ วิสุํ กตฺวา ขาทเนน สรีรสงฺฆาตโต ลุญฺจิตฺวา ตหํ ตหํ ฉฑฺฑิตํฯ วิวิธํ ขิตฺตนฺติ วิกฺขิตฺตํ

ปุริมนเยนาติ ‘‘วิวิธํ ขิตฺต’’นฺติอาทินา ปุพฺเพ วุตฺตนเยนฯ สตฺเถน หนิตฺวาติ เวรีหิ ขคฺคกรวาลาทินา สตฺเถน ปหริตฺวาฯ วุตฺตนเยนาติ ‘‘อญฺเญน หตฺถ’’นฺติอาทินา ปุพฺเพ วุตฺตนเยนฯ

อพฺภนฺตรโต นิกฺขมนฺเตหิ กิมีหิ ปคฺฆรนฺตกิมิกุลํ ปุฬวกนฺติ อาห ‘‘กิมิปริปุณฺณสฺสา’’ติฯ

อุทฺธุมาตกาทีนิ อามกสุสานาทีสุ ฉฑฺฑิตาสุภานิฯ นิสฺสายาติ ปฏิจฺจ ตานิปิ อารพฺภฯ นิมิตฺตานนฺติ อุคฺคหปฏิภาคนิมิตฺตานํฯ เอตาเนว อุทฺธุมาตกาทีเนว นามานิ

อุทฺธุมาตกกมฺมฏฺฐานวณฺณนา

[103] ภาเวตุกาเมนาติ อุปฺปาเทตุกาเมนฯ เตนาติ อาจริเยนฯ อสฺสาติ โยคิโนฯ อสุภนิมิตฺตตฺถายาติ อสุภนิมิตฺตสฺส อุคฺคณฺหนตฺถาย, อสุเภ วา อุคฺคหนิมิตฺตสฺส อตฺถายฯ คมนวิธานนฺติ คมนวิธิฯ เยน วิธินา คนฺตพฺพํ, โส วิธิฯ อุคฺคหนิมิตฺตสฺส อุปฺปนฺนกาลโต ปฏฺฐาย ปถวีกสิเณ วุตฺตํ ปฏิปชฺชนวิธิํ สนฺธายาห ‘‘อปฺปนาวิธานปริโยสาน’’นฺติฯ

[104] ตาวเทวาติ สุตกฺขเณเยวฯ อติตฺเถน ปุณฺณนทีอาทิํ ปกฺขนฺทนฺเตน วิย อนุปวิสนฺเตน วิยฯ เกทารโกฏิยาติ เกทารมริยาทายฯ วิสภาครูปนฺติ เขตฺตรกฺขิกาทิวิสภาควตฺถุรูปํฯ สรีรนฺติ อุทฺธุมาตกกเฬวรํฯ อธุนามตนฺติ อจิรมตํ อุทฺธุมาตกภาวํ อปฺปตฺตํฯ ตกฺกยตีติ สมฺภาเวติ ภาริยํ กตฺวา น มญฺญติฯ

[105] รูปสทฺทาทีติ เอตฺถ อมนุสฺสานํ รูเปหิ, สีหพฺยคฺฆาทีนํ สทฺทาทีหิ, อมนุสฺสานมฺปิ วา รูปสทฺทาทีหิฯ ตถา สีหพฺยคฺฆาทีนนฺติ ยถารหํ โยเชตพฺพํฯ อนิฏฺฐารมฺมณาภิภูตสฺสาติ เภรวาทิภาเวน อนิฏฺเฐหิ อารมฺมเณหิ อภิภูตสฺส อชฺโฌตฺถฏสฺสฯ น ปฏิสณฺฐาตีติ วิทาหวเสน อาสเย น ติฏฺฐติ, อุจฺฉฑฺเฑตพฺพํ โหตีติ อตฺโถฯ อญฺโญติ อมนุสฺสาทีนํ วเสน วา อญฺญถา วา วุตฺตปฺปการโต อญฺโญ อาพาโธ โหติฯ โสติ สงฺฆตฺเถโร, อภิญฺญาตภิกฺขุ วาฯ ยสฺสาเนน อาโรจิตํ, โสฯ กตกมฺมาติ กตเถยฺยกมฺมาฯ อกตกมฺมาติ เถยฺยกมฺมํ กาตุกามาฯ กตกมฺมา ปน อิธาธิปฺเปตาฯ ตสฺมา เตติ กตกมฺมา โจราฯ สห โอฑฺเฒนาติ สโหฑฺฒํ, เถเนตฺวา คหิยมานภณฺเฑน สทฺธินฺติ อตฺโถฯ ยชมาโนติ ยญฺญํ ยชนฺโต ยญฺญสามิโกฯ ‘‘อทฺธา อิมาย ปฏิปตฺติยา ชรามรณโต มุจฺจิสฺสามี’’ติ ปีติโสมนสฺสํ อุปฺปาเทตฺวา