เมนู

จิรฏฺฐิติสมฺปาทนวณฺณนา

[76] ลกฺขฏฺฐาเน ฐิตํ สเรน วาลํ วิชฺฌตีติ วาลเวธีฯ อิธ ปน อเนกธา ภินฺนสฺส วาลสฺส อํสุํ วิชฺฌนฺโต ‘‘วาลเวธี’’ติ อธิปฺเปโตฯ เตน วาลเวธินาฯ สูเทนาติ ภตฺตกาเรนฯ ‘‘อาการา ปริคฺคเหตพฺพา’’ติ สงฺเขปโต วุตฺตมตฺถํ วิวริตุํ ‘‘ยถา หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ สุกุสโลติ สุฏฺฐุ เฉโกฯ ธนุคฺคโหติ อิสฺสาโสฯ กมฺมนฺติ โยคฺยํฯ อกฺกนฺตปทานนฺติ วิชฺฌนกาเล อกฺกมนวเสน ปวตฺตปทานํฯ อาการนฺติ ธนุชิยาสรานํ คหิตาการํฯ ปริคฺคณฺเหยฺยาติ อุปธาเรยฺยฯ โภชนสปฺปายาทโยติ อาทิ-สทฺโท อวุตฺตาการานมฺปิ สงฺคาหโก ทฏฺฐพฺโพฯ เตน อุตุภาวนานิมิตฺตาทีนมฺปิ ปริคฺคณฺหนํ วุตฺตํ โหติฯ ตสฺมินฺติ ตสฺมิํ ตรุณสมาธิมฺหิฯ

ภตฺตารนฺติ สามินํ, ภตฺตเวตนาทีหิ โปสกนฺติ อตฺโถฯ ปริวิสนฺโตติ โภเชนฺโตฯ ตสฺส รุจฺจิตฺวา ภุญฺชนาการํ สลฺลกฺเขตฺวา ตสฺส อุปนาเมนฺโตติ โยชนาฯ อยมฺปิ โยคีฯ อธิคตกฺขเณ โภชนาทโย อากาเรติ ปุพฺเพ ฌานสฺส อธิคตกฺขเณ กิจฺจสาธเก โภชนาทิคเต อากาเรฯ คเหตฺวาติ ปริคฺคเหตฺวา สลฺลกฺเขตฺวาฯ นฏฺเฐ นฏฺเฐ สมาธิมฺหิ ปุนปฺปุนํ อปฺปนาย

มหานสวิชฺชาปริจเยน ปณฺฑิโตฯ ตตฺถ วิสทญาณตาย พฺยตฺโตฯ ฐานุปฺปตฺติกกโอสลฺลโยเคน กุสโลฯ นานจฺจเยหีติ นานจฺจเยหิ นานาสภาเวหิ, นานารเสหีติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘อมฺพิลคฺเคหี’’ติอาทิฯ สูเปหีติ พฺยญฺชเนหิฯ อมฺพิลคฺเคหีติ อมฺพิลโกฏฺฐาเสหิ, เย วา อมฺพิลรสา หุตฺวา อคฺคภูตา, เตหิ จตุรมฺพิลาทิมิสฺเสหิฯ เอส นโย ติตฺตกคฺคาทีสุปิฯ ขาริเกหีติ วาติงฺคณกฬีราทิมิสฺเสหิฯ นิมิตฺตนฺติ อาการํ รุจฺจนวเสน ภุญฺชนาการํฯ อุคฺคณฺหาตีติ อุปรูปริ คณฺหาติ อุปธาเรติฯ อิมสฺส วา สูเปยฺยสฺส อตฺถาย หตฺถํ อภิหรติฯ อภิหารานนฺติ อภิมุเขน หริตพฺพานํ ปณฺณาการานํ, ปูชาภิหารานํ วาฯ นิมิตฺตํ อุคฺคณฺหาตีติ ‘‘เอวํ เม จิตฺตํ สมาหิตํ อโหสี’’ติ นิมิตฺตํ คณฺหาติ สลฺลกฺเขติฯ

สมาธิปริปนฺถานนฺติ สมาธิสฺส ปริปนฺถภูตานํฯ ธมฺมานนฺติ กามจฺฉนฺทาทินีวรณธมฺมานํฯ สุวิโสธิตตฺตาติ สุฏฺฐุ วิโสธิตตฺตา, วิกฺขมฺภนวเสเนว สมฺมเทว ปหีนตฺตาติ อตฺโถฯ กามาทีนวปจฺจเวกฺขณาทีหีติ อาทิ-สทฺเทน อสุภมนสิการเนกฺขมฺมานิสํสปจฺจเวกฺขณาทีนิ สงฺคณฺหาติฯ

เนกฺขมฺมคุณทสฺสเนนาปิ หิ ตสฺส วิพนฺธภูเต กามจฺฉนฺเท อาทีนโว วิเสสโต ปากโฏ โหตีติฯ กายทุฏฺฐุลฺลนฺติ กายทรถํ สารทฺธกายตํฯ เตน กายจิตฺตานํ สารมฺภนิมิตฺตสฺส พฺยาปาทนีวรณสฺส น วิโสธนมาหฯ อารมฺภธาตุมนสิการาทีติ อาทิ-สทฺเทน วีริยสมฺโพชฺฌงฺคนิมิตฺตานํ, อาโลกสญฺญาทีนญฺจ สงฺคโห ทฏฺฐพฺโพฯ สมถนิมิตฺตมนสิการาทีติ อาทิ-สทฺเทน สมาธิสมฺโพชฺฌงฺคฏฺฐานิยานํ ธมฺมานํ สงฺคโห ทฏฺฐพฺโพฯ อญฺเญปิ สมาธิปริปนฺเถติ วิจิกิจฺฉาฏฺฐานิเย, มทมานาทิเก จ สนฺธายาหฯ อาสยนฺติ วสนกสุสิรํฯ สุปริสุทฺธนฺติ อาสงฺกนียตฺตาภาเวน สุฏฺฐุ ปริสุทฺธํฯ เอตฺถาห – นนุ จายํ ปเคว กามาทีนวํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา สมถปฏิปทํ ปฏิปนฺโน อุปจารกฺขเณเยว ฌาเนน นีวรณานิ วิกฺขมฺภิตานิ, อถ กสฺมา ปุน กามาทีนวปจฺจเวกฺขณาทิ คหิตนฺติ? สจฺจเมตํฯ ตํ ปน ปหานมตฺตนฺติ ฌานสฺส จิรฏฺฐิติยา อติสยปหานตฺถํ ปุน คหิตํฯ

อุทฺธจฺจ มิทฺธนฺติ กุกฺกุจฺจํ, ถินญฺจ ตเทกฏฺฐตาย คหิตเมวาติ กตฺวา วุตฺตํฯ สุทฺธนฺตคโตติ สุปริสุทฺธปริยนฺตํ สพฺพโส วิโสธิตโกณปริยนฺตํ อุยฺยานํ คโตฯ ตหิํ รเมติ ตสฺมิํ ฌาเน รเมยฺย ทิวสภาคมฺปิ ฌานสมงฺคี เอว ภเวยฺยฯ

จิตฺตภาวนาเวปุลฺลตฺถนฺติ สมาธิภาวนาย วิปุลภาวายฯ ยถา หิ ภาวนาวเสน นิมิตฺตสฺส อุปฺปตฺติ, เอวมสฺส ภาวนาวเสเนว วฑฺฒนมฺปิฯ ตสฺมา เอกงฺคุลาทิวเสน นิมิตฺตํ วฑฺเฒนฺตสฺส ปุนปฺปุนํ พหุลีกาเรน ฌานํ ภาวนาปิ วุทฺธิํ วิรุฬฺหิํ เวปุลฺลํ อาปชฺชติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘จิตฺตภาวนาเวปุลฺลตฺถญฺจ ยถาลทฺธํ ปฏิภาคนิมิตฺตํ วฑฺเฒตพฺพ’’นฺติฯ ตสฺสาติ ปฏิภาคนิมิตฺตสฺสฯ

นิมิตฺตวฑฺฒนนยวณฺณนา

[77] ตตฺราติ สามิอตฺเถ ภุมฺมวจนํ, ตสฺสาติ อตฺโถฯ อวฑฺเฒตฺวาติ ยถา กุมฺภกาโร มตฺติกาย ปตฺตํ กโรนฺโต ปฐมํ อปริจฺฉินฺทิตฺวาว ปตฺตํ วฑฺเฒติ, เอวํ ปตฺตวฑฺฒนโยเคน ปตฺตวฑฺฒนยุตฺติยา อวฑฺเฒตฺวา ปูวิกสฺส ปูววฑฺฒนํฯ ภตฺตสฺส อุปริ ภตฺตปกฺขิปนํ ภตฺตวฑฺฒนํฯ วตฺถสฺส ตินฺตสฺส อญฺฉนาทิ ทุสฺสวฑฺฒนํฯ ปจฺเจกํ โยค-สทฺโท โยเชตพฺโพฯ อปริจฺฉินฺทิตฺวา น วฑฺเฒตพฺพํ สปริจฺเฉเท เอว ภาวนาปวตฺติโตฯ ตถา หิ วุตฺตํ ‘‘สานฺตเก โน อนนฺตเก’’ติ (วิสุทฺธิ. 1.55)ฯ

หํสโปตกาติ ชวนหํสโปตกาฯ อุกฺกูลํ อุนฺนตฏฺฐานํฯ วิกูลํ นินฺนฏฺฐานํฯ นทีโสเตน กตํ วิทุคฺคํ นทีวิทุคฺคํฯ วิสมากาเรน ฐิโต ปพฺพตปเทโส ปพฺพตวิสโม

ถูลานิ หุตฺวา อุปฏฺฐหนฺติ ปจฺจเวกฺขณาพาหุลฺเลน วิภูตภาวโตฯ ทุพฺพลานิ หุตฺวา อุปฏฺฐหนฺติ ปคุณพลวภาวสฺส อนาปาทิกตฺตาฯ อุปริ อุสฺสุกฺกนายาติ ภาวนาย อุปริ อาโรหนาย, ทุติยชฺฌานาธิคมายาติ อตฺโถฯ

ปพฺพเตยฺยาติ ปพฺพเต พหุลจารินีฯ อเขตฺตญฺญูติ อโคจรญฺญูฯ สมาธิปริปนฺถานํ วิโสธนานภิญฺญาตาย พาโลฯ ฌานสฺส ปคุณภาวาปาทนเวยฺยตฺติยสฺส อภาเวน อพฺยตฺโตฯ อุปริฌานสฺส ปทฏฺฐานภาวานวโพเธน อเขตฺตญฺญูฯ สพฺพถาปิ สมาปตฺติโกสลฺลาภาเวน อกุสโลฯ สมาธินิมิตฺตสฺส วา อนาเสวนาย พาโลฯ อภาวนาย อพฺยตฺโตฯ อพหุลีกาเรน อเขตฺตญฺญูฯ สมฺมเทว อนธิฏฺฐานโต อกุสโลติ โยเชตพฺพํฯ อุภโต ภฏฺโฐติ อุภยโต ฌานโต ภฏฺโฐฯ โส หิ อปฺปคุณตาย น สุปฺปติฏฺฐิตตาย สอุสฺสาโหปิ วินาสโต, อสามตฺถิยโต จ ฌานทฺวยโต ปริหีโนฯ จิณฺณวสินาติ อาเสวิตวสินาฯ