ทุกฺขาปฏิปโท จ โส ทนฺธาภิญฺโญ จาติ ทุกฺขาปฏิปทาทนฺธาภิญฺโญ , สมาธิฯ ตทาทิวเสนฯ จตุฌานงฺควเสนาติ จตุนฺนํ ฌานานํ องฺคภาววเสน, จตุกฺกนยวเสน เจตํ วุตฺตํฯ หานภาคิยาทิวเสนาติ หานโกฏฺฐาสิกาทิวเสนฯ

สมาธิเอกกทุกวณฺณนา

ฉนฺนํ อนุสฺสติฏฺฐานานนฺติ พุทฺธานุสฺสติอาทีนํ ฉนฺนํ อนุสฺสติกมฺมฏฺฐานานํฯ อิเมสํ วเสนาติ อิเมสํ ทสนฺนํ กมฺมฏฺฐานานํ วเสนฯ ‘‘ปุพฺพภาเค เอกคฺคตา’’ติ อิมินา อปฺปนาย อุปการกนานาวชฺชนุปจารสฺสปิ สงฺคโห ทฏฺฐพฺโพ, น เอกาวชฺชนสฺเสวฯ อปฺปนาสมาธีนนฺติ อุปกตฺตพฺพอุปการกสมฺพนฺเธ สามิวจนํ ‘‘ปุริสสฺส อตฺโถ’’ติอาทีสุ วิยฯ ปริกมฺมนฺติ โคตฺรภุฯ อปริตฺโต สมาธีติ ทสฺเสตุํ ‘‘ปฐมสฺส ฌานสฺสา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

ตีสุ ภูมีสูติ กามรูปารูปภูมีสุฯ กุสลจิตฺเตกคฺคตาย อธิปฺเปตตฺตา ‘‘อริยมคฺคสมฺปยุตฺตา’’ติ วุตฺตํฯ สิยา สปฺปีติโก, สิยา นิปฺปีติโกติ อนิยมวจนํ อุปจารสมาธิสามญฺเญน สพฺเพสมฺปิ วา ฌานานํ นานาวชฺชนวีถิยํ อุปจารสมาธิ สิยา สปฺปีติโก, สิยา นิปฺปีติโกฯ เอกาวชฺชนวีถิยํ ปน อาทิโต ทุกติกชฺฌานานํ อุปจารสมาธิ สปฺปีติโกว, อิตเรสํ นิปฺปีติโกว, วิสภาคเวทนสฺส จิตฺตสฺส อาเสวนปจฺจยตาภาวโต, เอกวีถิยํ เวทนาปริวตฺตนาภาวโต จฯ สิยา สุขสหคโต, สิยา อุเปกฺขาสหคโตติ เอตฺถาปิ วุตฺตนเยเนว อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ ตตฺถ ปน ‘‘ทุกติกชฺฌานาน’’นฺติ วุตฺตํ, อิธ ‘‘ติกจตุกฺกชฺฌานาน’’นฺติ วตฺตพฺพํฯ