เมนู

12. ยถาสนฺถติกงฺคกถาวณฺณนา

[35] เสนาสนคาหเณ ปเร อุฏฺฐาเปตฺวา คหณํ, ‘‘อิทํ สุนฺทรํ, อิทํ น สุนฺทร’’นฺติ ปริตุลยิตฺวา ปุจฺฉนา, โอโลกนา จ เสนาสนโลลุปฺปํฯ ตุฏฺฐพฺพนฺติ ตุสฺสิตพฺพํฯ วิหารสฺส ปริยนฺตภาเวน ทูเรติ วา พหูนํ สนฺนิปาตฏฺฐานาทีนํ อจฺจาสนฺเนติ วา ปุจฺฉิตุํ น ลภติ, ปุจฺฉเนนปิสฺส ธุตงฺคสฺส สํกิลิสฺสนโตฯ โอโลเกตุนฺติ โลลุปฺปวเสน ปสฺสิตุํฯ สจสฺส ตํ น รุจฺจตีติ อสฺส ยถาสนฺถติกสฺส ตํ ยถาคาหิตํ เสนาสนํ อผาสุกภาเวน สเจ น รุจฺจติ, มุทุกสฺส อสติ โรเค ยถาคาหิตํ ปหาย อญฺญสฺส เสนาสนสฺส คหณํ โลลุปฺปํ, มชฺฌิมสฺส คนฺตฺวา โอโลกนา, อุกฺกฏฺฐสฺส ปุจฺฉนาฯ สพฺเพสมฺปิ อุฏฺฐาเปตฺวา คหเณ วตฺตพฺพเมว นตฺถิฯ

อุปฏฺฐาปนียานมฺปิ อนุฏฺฐาปเนน สพฺรหฺมจารีนํ หิเตสิตาฯ ตาย กรุณาวิหารานุคุณตาฯ สุนฺทราสุนฺทรวิภาคากรณโต หีนปณีตวิกปฺปปริจฺจาโคฯ เตน ตาทิลกฺขณานุคุณตาฯ ตโต เอว อนุโรธวิโรธปฺปหานํฯ ทฺวารปิทหนํ โอกาสาทานโตฯ ยถาสนฺถตรามตนฺติ ยถาคาหิเต ยถานิทฺทิฏฺเฐ เสนาสเน อภิรตภาวํฯ

อิติ ยถาสนฺถติกงฺคกถาวณฺณนาฯ

13. เนสชฺชิกงฺคกถาวณฺณนา

[36] เสยฺยนฺติ อิริยาปถลกฺขณํ เสยฺยํฯ ตปฺปฏิกฺเขเปเนว หิ ตทตฺถา ‘‘มญฺโจ ภิสี’’ติ เอวมาทิกา (จูฬว. 321, 322) เสยฺยา ปฏิกฺขิตฺตา เอว โหนฺติฯ ‘‘เนสชฺชิโก’’ติ จ สยนํ ปฏิกฺขิปิตฺวา นิสชฺชาย เอว วิหริตุํ สีลมสฺสาติ อิมสฺส อตฺถสฺส อิธ อธิปฺเปตตฺตา เสยฺยา เอเวตฺถ ปฏิโยคินี, น อิตเร ตถา อนิฏฺฐตฺตา, อสมฺภวโต จฯ โกสชฺชปกฺขิโย หิ อิริยาปโถ อิธ ปฏิโยคิภาเวน อิจฺฉิโต, น อิตเรฯ น จ สกฺกา ฐานคมเนหิ วินา นิสชฺชาย เอว ยาเปตุํ ตถา ปวตฺเตตุนฺติ เสยฺยาเวตฺถ ปฏิโยคินีฯ เตนาห ‘‘เตน ปนา’’ติอาทิฯ จงฺกมิตพฺพํ น ‘‘เนสชฺชิโก อห’’นฺติ สพฺพรตฺติํ นิสีทิตพฺพํฯ อิริยาปถนฺตรานุคฺคหิโต หิ กาโย มนสิการกฺขโม โหติฯ

จตฺตาโร ปาทา, ปิฏฺฐิอปสฺสโย จาติ อิเมหิ ปญฺจหิ องฺเคหิ ปญฺจงฺโคฯ จตูหิ อฏฺฏนีหิ, ปิฏฺฐิอปสฺสเยน จ ปญฺจงฺโคติ อปเรฯ อุโภสุ ปสฺเสสุ ปิฏฺฐิปสฺเส จ ยถาสุขํ อปสฺสาย วิหรโต เนสชฺชิกสฺส ‘‘อเนสชฺชิกโต โก วิเสโส’’ติ คาหํ นิวาเรตุํ อภยตฺเถโร นิทสฺสิโต ‘‘เถโร อนาคามี หุตฺวา ปรินิพฺพายี’’ติฯ

อุปจฺเฉทียติ เอเตนาติ อุปจฺเฉทนนฺติ วินิพนฺธุปจฺเฉทสฺส สาธกตมภาโว ทฏฺฐพฺโพฯ สพฺพกมฺมฏฺฐานานุโยคสปฺปายตา อลีนานุทฺธจฺจปกฺขิกตฺตา นิสชฺชายฯ ตโต เอว ปาสาทิกอิริยาปถตาฯ วีริยารมฺภานุกูลตา วีริยสมตาโยชนสฺส อนุจฺฉวิกตาฯ ตโต เอว สมฺมาปฏิปตฺติยา อนุพฺรูหนตาฯ ปณิธายาติ ฐเปตฺวาฯ ตนุนฺติ อุปริมกายํฯ วิกมฺเปตีติ จาเลติ, อิจฺฉาวิฆาตํ กโรตีติ อธิปฺปาโยฯ วตนฺติ ธุตงฺคํฯ

อิติ เนสชฺชิกงฺคกถาวณฺณนาฯ

ธุตงฺคปกิณฺณกกถาวณฺณนา

[37] เสกฺขปุถุชฺชนานํ วเสน สิยา กุสลานิ, ขีณาสวานํ วเสน สิยา อพฺยากตานิ ฯ ตตฺถ เสกฺขปุถุชฺชนา ปฏิปตฺติปูรณตฺถํ, ขีณาสวา ผาสุวิหารตฺถํ ธุตงฺคานิ ปริหรนฺติฯ อกุสลมฺปิ ธุตงฺคนฺติ อกุสลจิตฺเตนาปิ ธุตงฺคเสวนา อตฺถีติ อธิปฺปาโยฯ ตํ น ยุตฺตํ, เยน อกุสลจิตฺเตน ปพฺพชิตสฺส อารญฺญิกตฺตํ, ตํ ธุตงฺคํ นาม น โหติฯ กสฺมา? ลกฺขณาภาวโตฯ ยํ หิทํ กิเลสานํ ธุนนโต ธุตสฺส ปุคฺคลสฺส, ญาณสฺส, เจตนาย วา องฺคตฺตํ, น ตํ อกุสลธมฺเมสุ สมฺภวติฯ ตสฺมา อรญฺญวาสาทิมตฺเตน อารญฺญิกาทโย ตาว โหนฺตุ, อารญฺญิกงฺคาทีนิ ปน น โหนฺตีติ อิมมตฺถํ ทสฺเสตุํ ‘‘น มย’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ อิมานีติ ธุตงฺคานิฯ วุตฺตํ เหฏฺฐา วจนตฺถนิทฺเทเสฯ น จ อกุสเลน โกจิ ธุโต นาม โหติ, กิเลสานํ ธุนนฏฺเฐนาติ อธิปฺปาโยฯ ยสฺส ภิกฺขุโน เอตานิ สมาทานานิ องฺคานิ, เอเตน ปฐเมนาปิ อตฺถวิกปฺเปน ‘‘นตฺถิ อกุสลํ ธุตงฺค’’นฺติ ทสฺเสติฯ น จ อกุสลํ กิญฺจิ ธุนาตีติ อกุสลํ กิญฺจิ ปาปํ น จ ธุนาติ เอว อปฺปฏิปกฺขโตฯ เยสํ สมาทานานํ ตํ อกุสลํ ญาณํ วิย องฺคนฺติ กตฺวา ตานิ ธุตงฺคานีติ วุจฺเจยฺยุํฯ อิมินา ทุติเยนาปิ อตฺถวิกปฺเปน ‘‘นตฺถิ อกุสลํ ธุตงฺค’’นฺติ ทสฺเสติฯ นาปิ อกุสลนฺติอาทิ ตติยอตฺถวิกปฺปวเสน โยชนาฯ ตสฺมาติอาทิ วุตฺตสฺเสวตฺถสฺส นิคมนํฯ

เยสนฺติ อภยคิริวาสิเก สนฺธายาหฯ เต หิ ธุตงฺคํ นาม ปญฺญตฺตีติ วทนฺติฯ ตถา สติ ตสฺส ปรมตฺถโต อวิชฺชมานตฺตา กิเลสานํ ธุนนฏฺโฐปิ น สิยา, สมาทาตพฺพตา จาติ เตสํ วจนํ ปาฬิยา วิรุชฺฌตีติ ทสฺเสตุํ ‘‘กุสลตฺติกวินิมุตฺต’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ ตสฺมาติ ยสฺมา ปญฺญตฺติปกฺเข เอเต โทสา ทุนฺนิวารา, ตสฺมา ตํ เตสํ วจนํ น คเหตพฺพํ, วุตฺตนโย เจตนาปกฺโขเยว คเหตพฺโพติ อตฺโถฯ ยสฺมา เอเต ธุตคุณา กุสลตฺติเก ปฐมตติยปทสงฺคหิตา, ตสฺมา สิยา สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, สิยา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, สิยา วิปากธมฺมธมฺมา, สิยา เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺมา, สิยา อนุปาทินฺนุปาทานิยา, สิยา อสํกิลิฏฺฐสํกิเลสิกาติ เอวํ เสสติกทุกปเทหิปิ เนสํ ยถารหํ สงฺคโห วิภาเวตพฺโพฯ

กามํ สพฺโพปิ อรหา ธุตกิเลโส, อิธ ปน ธุตงฺคเสวนามุเขน กิเลเส วิธุนิตฺวา ฐิโต ขีณาสโว ‘‘ธุตกิเลโส ปุคฺคโล’’ติ อธิปฺเปโตฯ ตถา สพฺโพปิ อริยมคฺโค นิปฺปริยาเยน กิเลสธุนโน ธมฺโม, วิเสสโต อคฺคมคฺโคฯ ปริยาเยน ปน วิปสฺสนาญาณาทิฯ เหฏฺฐิมปริจฺเฉเทน ธุตงฺคเจตนาสมฺปยุตฺตญาณํ ทฏฺฐพฺพํฯ เอวํ ธุตํ ทสฺเสตฺวา ธุตวาเท ทสฺเสตพฺเพ ยสฺมา ธุตวาทเภเทน ธุโต วิย ธุตเภเทน ธุตวาโทปิ ทุวิโธ, ตสฺมา เตสํ, ตทุภยปฏิกฺเขปสฺส จ วเสน จตุกฺกเมตฺถ สมฺภวตีติ ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘อตฺถิ ธุโต’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

ตยิทนฺติ นิปาโต, ตสฺส ‘‘โส อย’’นฺติ อตฺโถฯ ธุตธมฺมา นามาติ ธุตงฺคเสวนาย ปฏิปกฺขภูตานํ ปาปธมฺมานํ ธุนนวเสน ปวตฺติยา ‘‘ธุโต’’ติ ลทฺธนามาย ธุตงฺคเจตนาย อุปการกา ธมฺมาติ กตฺวา ธุตธมฺมา นามฯ อสมฺปตฺตสมฺปตฺเตสุ ปจฺจเยสุ อลุพฺภนากาเรน ปวตฺตนโต อปฺปิจฺฉตา สนฺตุฏฺฐิตา จ อตฺถโต อโลโภฯ