เมนู

รุกฺขสฺส อนฺโต นาม รุกฺขมูลํฯ ปพฺพตสฺส ปน ปพฺภารสทิโส ปพฺพตปเทโสฯ อจฺฉนฺนมริยาทนฺติ ยถา วสฺโสทกํ อนฺโต น ปวิสติ, เอวํ ฉทนสงฺเขเปน อุปริ อกตมริยาทํฯ อนฺโต ปน ปพฺภารสฺส วสฺโสทกํ ปวิสติ เจ, อพฺโภกาสสงฺเขปเมวาติ ตตฺถ ปวิสิตุํ วฏฺฏติฯ สาขามณฺฑโปติ รุกฺขสาขาหิ วิรฬจฺฉนฺนมณฺฑโปฯ ปีฐปโฏ ขลิตฺถทฺธสาฏโกฯ

ปวิฏฺฐกฺขเณ ธุตงฺคํ ภิชฺชติ ยถาวุตฺตปพฺภาราทิเก ฐเปตฺวาติ อธิปฺปาโยฯ ชานิตฺวาติ ธมฺมสฺสวนาทิอตฺถํ ฉนฺนํ รุกฺขมูลํ ปวิสิตฺวา นิสินฺโน ‘‘อิทานิ อรุโณ อุฏฺฐหตี’’ติ ชานิตฺวาฯ รุกฺขมูเลปิ กตฺถจิ อตฺเถว นิวาสผาสุกตาติ สิยา ตตฺถ อาสงฺคปุพฺพโก อาวาสปลิโพโธ, น ปน อพฺโภกาเสติ อิเธว อาวาสปลิโพธุปจฺเฉโท อานิสํโส วุตฺโตฯ ปสํสายานุรูปตาติ อนิเกตาติ วุตฺตปสํสาย อนาลยภาเวน อนุจฺฉวิกตาฯ นิสฺสงฺคตาติ อาวาสปริคฺคหาภาเวเนว ตตฺถ นิสฺสงฺคตาฯ อสุกทิสาย วสนฏฺฐานํ นตฺถิ, ตสฺมา ตตฺถ คนฺตุํ เนว สกฺกาติ เอทิสสฺส ปริวิตกฺกสฺส อภาวโต จาตุทฺทิโสฯ มิคภูเตนาติ ปริคฺคหาภาเวน มิคสฺส วิย ภูเตนฯ สิโตติ นิสฺสิโตฯ วินฺทตีติ ลภติฯ

อิติ อพฺโภกาสิกงฺคกถาวณฺณนาฯ

11. โสสานิกงฺคกถาวณฺณนา

[34] สุสานนฺติ อสุสานํฯ อญฺญตฺโถ -กาโร, สุสานลกฺขณรหิตํ วสนฏฺฐานนฺติ อธิปฺปาโยฯ น ตตฺถาติ ‘‘สุสาน’’นฺติ ววตฺถปิตมตฺเต ฐาเน น วสิตพฺพํฯ น หิ นามมตฺเตน สุสานลกฺขณํ สิชฺฌติฯ เตนาห ‘‘น หี’’ติอาทิฯ ฌาปิตกาลโต ปน ปฏฺฐาย…เป.… สุสานเมว ฉเวน สยิตมตฺตาย สุสานลกฺขณปฺปตฺติโตฯ ฉวสยนํ หิ ‘‘สุสาน’’นฺติ วุจฺจติฯ

โสสานิเกน นาม อปฺปกิจฺเจน สลฺลหุกวุตฺตินา ภวิตพฺพนฺติ ทสฺเสตุํ ‘‘ตสฺมิํ ปน วสนฺเตนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ครุกนฺติ ทุปฺปริหารํฯ ตเมว หิ ทุปฺปริหารภาวํ ทสฺเสตุํ ‘‘ตสฺมา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

ตตฺถ อุปฺปนฺนปริสฺสยวิฆาตตฺถายาติ ‘‘สุสานํ นาม มนุสฺสราหสฺเสยฺยก’’นฺติ โจรา กตกมฺมาปิ อกตกมฺมาปิ โอสรนฺติ, ตตฺถ โจเรสุ ภณฺฑสามิเก ทิสฺวา ภิกฺขุสมีเป ภณฺฑํ ฉฑฺเฑตฺวา ปลาเตสุ มนุสฺสา ภิกฺขุํ ‘‘โจโร’’ติ คเหตฺวา โปเถยฺยุํ, ตสฺมา วิหาเร สงฺฆตฺเถรํ วา โคจรคาเม รญฺญา นิยุตฺตํ ราชยุตฺตกํ วา อตฺตโน โสสานิกภาวํ ชานาเปตฺวา ยถา ตาทิโส, อญฺโญ วา ปริสฺสโย น โหติ, ตถา อปฺปมตฺเตน วสิตพฺพํฯ จงฺกมนฺตสฺส ยทา อาฬหนํ อภิมุขํ น โหติ, ตทาปิ สํเวคชนนตฺถํ ตตฺถ ทิฏฺฐิ วิสฺสชฺเชตพฺพาติ ทสฺเสตุํ ‘‘อทฺธกฺขิเกน อาฬหนํ โอโลเกนฺเตนา’’ติ วุตฺตํฯ

อุปฺปถมคฺเคน คนฺตพฺพํ อตฺตโน โสสานิกภาวสฺส อปากฏภาวตฺถํฯ อารมฺมณนฺติ ตสฺมิํ สุสาเน ‘‘อยํ วมฺมิโก, อยํ รุกฺโข, อยํ ขาณุโก’’ติอาทินา ทิวาเยว อารมฺมณํ ววตฺถเปตพฺพํฯ ภยานกนฺติ ภยชนกํ วมฺมิกาทิํฯ เกนจิ เลฑฺฑุปาสาณาทินา อาสนฺเน วิจรนฺตีติ น ปหริตพฺพาฯ ติลปิฏฺฐํ วุจฺจติ ปลลํฯ มาสมิสฺสํ ภตฺตํ มาสภตฺตํฯ คุฬาทีติ อาทิ-สทฺเทน ติลสํคุฬิกาทิฆนปูวญฺจ สงฺคณฺหาติฯ กุลเคหํ น ปวิสิตพฺพนฺติ เปตธูเมน วาสิตตฺตา, ปิสาจานุพนฺธตฺตา จ กุลเคหสฺส อพฺภนฺตรํ น ปวิสิตพฺพํฯ เทวสิกํ ฉวฑาโห ธุวฑาโหฯ มตญาตกานํ ตตฺถ คนฺตฺวา เทวสิกํ โรทนํ ธุวโรทนํฯ วุตฺตนเยนาติ ‘‘ฌาปิตกาลโต ปน ปฏฺฐายา’’ติ วุตฺตนเยนฯ ‘‘ปจฺฉิมยาเม ปฏิกฺกมิตุํ วฏฺฏตี’’ติ อิจฺฉิตตฺตา ‘‘สุสานํ อคตทิวเส’’ติ องฺคุตฺตรภาณกา

สุสาเน นิจฺจกาลํ สิวถิกทสฺสเนน มรณสฺสติปฏิลาโภฯ ตโต เอว อปฺปมาทวิหาริตา ฯ ตตฺถ ฉฑฺฑิตสฺส มตกเฬวรสฺส ทสฺสเนน อสุภนิมิตฺตาธิคโมฯ ตโต เอว กามราควิโนทนํฯ พหุลํ สรีรสฺส อสุจิทุคฺคนฺธเชคุจฺฉภาวสลฺลกฺขณโต อภิณฺหํ กายสภาวทสฺสนํฯ ตโต มรณสฺสติปฏิลาภโต จ สํเวคพหุลตาฯ พฺยาธิกานํ, ชราชิณฺณานญฺจ มตานํ ตตฺถ ทสฺสเนน อาโรคฺยโยพฺพนชีวิตมทปฺปหานํฯ ขุทฺทกสฺส, มหโต จ ภยสฺส อภิภวนโต ภยเภรวสหนตาฯ สํวิคฺคสฺส โยนิโส ปทหนํ สมฺภวตีติ อมนุสฺสานํ ครุภาวนียตาฯ นิทฺทาคตมฺปีติ สุตฺตมฺปิ, สุปินนฺเตปีติ อธิปฺปาโยฯ

อิติ โสสานิกงฺคกถาวณฺณนาฯ

12. ยถาสนฺถติกงฺคกถาวณฺณนา

[35] เสนาสนคาหเณ ปเร อุฏฺฐาเปตฺวา คหณํ, ‘‘อิทํ สุนฺทรํ, อิทํ น สุนฺทร’’นฺติ ปริตุลยิตฺวา ปุจฺฉนา, โอโลกนา จ เสนาสนโลลุปฺปํฯ ตุฏฺฐพฺพนฺติ ตุสฺสิตพฺพํฯ วิหารสฺส ปริยนฺตภาเวน ทูเรติ วา พหูนํ สนฺนิปาตฏฺฐานาทีนํ อจฺจาสนฺเนติ วา ปุจฺฉิตุํ น ลภติ, ปุจฺฉเนนปิสฺส ธุตงฺคสฺส สํกิลิสฺสนโตฯ โอโลเกตุนฺติ โลลุปฺปวเสน ปสฺสิตุํฯ สจสฺส ตํ น รุจฺจตีติ อสฺส ยถาสนฺถติกสฺส ตํ ยถาคาหิตํ เสนาสนํ อผาสุกภาเวน สเจ น รุจฺจติ, มุทุกสฺส อสติ โรเค ยถาคาหิตํ ปหาย อญฺญสฺส เสนาสนสฺส คหณํ โลลุปฺปํ, มชฺฌิมสฺส คนฺตฺวา โอโลกนา, อุกฺกฏฺฐสฺส ปุจฺฉนาฯ สพฺเพสมฺปิ อุฏฺฐาเปตฺวา คหเณ วตฺตพฺพเมว นตฺถิฯ

อุปฏฺฐาปนียานมฺปิ อนุฏฺฐาปเนน สพฺรหฺมจารีนํ หิเตสิตาฯ ตาย กรุณาวิหารานุคุณตาฯ สุนฺทราสุนฺทรวิภาคากรณโต หีนปณีตวิกปฺปปริจฺจาโคฯ เตน ตาทิลกฺขณานุคุณตาฯ ตโต เอว อนุโรธวิโรธปฺปหานํฯ ทฺวารปิทหนํ โอกาสาทานโตฯ ยถาสนฺถตรามตนฺติ ยถาคาหิเต ยถานิทฺทิฏฺเฐ เสนาสเน อภิรตภาวํฯ

อิติ ยถาสนฺถติกงฺคกถาวณฺณนาฯ

13. เนสชฺชิกงฺคกถาวณฺณนา

[36] เสยฺยนฺติ อิริยาปถลกฺขณํ เสยฺยํฯ ตปฺปฏิกฺเขเปเนว หิ ตทตฺถา ‘‘มญฺโจ ภิสี’’ติ เอวมาทิกา (จูฬว. 321, 322) เสยฺยา ปฏิกฺขิตฺตา เอว โหนฺติฯ ‘‘เนสชฺชิโก’’ติ จ สยนํ ปฏิกฺขิปิตฺวา นิสชฺชาย เอว วิหริตุํ สีลมสฺสาติ อิมสฺส อตฺถสฺส อิธ อธิปฺเปตตฺตา เสยฺยา เอเวตฺถ ปฏิโยคินี, น อิตเร ตถา อนิฏฺฐตฺตา, อสมฺภวโต จฯ โกสชฺชปกฺขิโย หิ อิริยาปโถ อิธ ปฏิโยคิภาเวน อิจฺฉิโต, น อิตเรฯ น จ สกฺกา ฐานคมเนหิ วินา นิสชฺชาย เอว ยาเปตุํ ตถา ปวตฺเตตุนฺติ เสยฺยาเวตฺถ ปฏิโยคินีฯ เตนาห ‘‘เตน ปนา’’ติอาทิฯ จงฺกมิตพฺพํ น ‘‘เนสชฺชิโก อห’’นฺติ สพฺพรตฺติํ นิสีทิตพฺพํฯ อิริยาปถนฺตรานุคฺคหิโต หิ กาโย มนสิการกฺขโม โหติฯ