[424] กานสฺสา ลกฺขณรสปจฺจุปฏฺฐานปทฏฺฐานานีติ เอตฺถ ปน ธมฺมสภาวปฏิเวธลกฺขณา ปญฺญา, ธมฺมานํ สภาวปฏิจฺฉาทกโมหนฺธการวิทฺธํสนรสา, อสมฺโมหปจฺจุปฏฺฐานาฯ ‘‘สมาหิโต ยถาภูตํ ชานาติ ปสฺสตี’’ติ (อ. นิ. 10.2) วจนโต ปน สมาธิ ตสฺสา ปทฏฺฐานํฯ

ปญฺญาปเภทกถา

[425] กติวิธา ปญฺญาติ ธมฺมสภาวปฏิเวธลกฺขเณน ตาว เอกวิธาฯ โลกิยโลกุตฺตรวเสน ทุวิธาฯ ตถา สาสวานาสวาทิวเสน, นามรูปววตฺถาปนวเสน, โสมนสฺสุเปกฺขาสหคตวเสน, ทสฺสนภาวนาภูมิวเสน จฯ ติวิธา จินฺตาสุตภาวนามยวเสนฯ ตถา ปริตฺตมหคฺคตอปฺปมาณารมฺมณวเสน, อายาปายอุปายโกสลฺลวเสน, อชฺฌตฺตาภินิเวสาทิวเสน จฯ จตุพฺพิธา จตูสุ สจฺเจสุ ญาณวเสน จตุปฏิสมฺภิทาวเสน จาติฯ

[426] ตตฺถ เอกวิธโกฏฺฐาโส อุตฺตานตฺโถเยวฯ ทุวิธโกฏฺฐาเส โลกิยมคฺคสมฺปยุตฺตา โลกิยาฯ โลกุตฺตรมคฺคสมฺปยุตฺตา โลกุตฺตราติ เอวํ โลกิยโลกุตฺตรวเสน ทุวิธาฯ

ทุติยทุเก อาสวานํ อารมฺมณภูตา สาสวาฯ เตสํ อนารมฺมณา อนาสวาฯ อตฺถโต ปเนสา โลกิยโลกุตฺตราว โหติฯ อาสวสมฺปยุตฺตา สาสวาฯ อาสววิปฺปยุตฺตา อนาสวาติอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ เอวํ สาสวานาสวาทิวเสน ทุวิธาฯ

ตติยทุเก ยา วิปสฺสนํ อารภิตุกามสฺส จตุนฺนํ อรูปกฺขนฺธานํ ววตฺถาปเน ปญฺญา, อยํ นามววตฺถาปนปญฺญาฯ ยา รูปกฺขนฺธสฺส ววตฺถาปเน ปญฺญา, อยํ รูปววตฺถาปนปญฺญาติ เอวํ นามรูปววตฺถาปนวเสน ทุวิธาฯ

จตุตฺถทุเก ทฺวีสุ กามาวจรกุสลจิตฺเตสุ โสฬสสุ จ ปญฺจกนเยน จตุกฺกชฺฌานิเกสุ มคฺคจิตฺเตสุ ปญฺญา โสมนสฺสสหคตาฯ ทฺวีสุ กามาวจรกุสลจิตฺเตสุ จตูสุ จ ปญฺจมชฺฌานิเกสุ มคฺคจิตฺเตสุ ปญฺญา อุเปกฺขาสหคตาติ เอวํ โสมนสฺสุเปกฺขาสหคตวเสน ทุวิธาฯ