14. ขนฺธนิทฺเทโส

ปญฺญากถา

[421] อิทานิ ยสฺมา เอวํ อภิญฺญาวเสน อธิคตานิสํสาย ถิรตราย สมาธิภาวนาย สมนฺนาคเตน ภิกฺขุนา สีเล ปติฏฺฐาย นโร สปญฺโญ, จิตฺตํ ปญฺญญฺจ ภาวยนฺติ เอตฺถ จิตฺตสีเสน นิทฺทิฏฺโฐ สมาธิ สพฺพากาเรน ภาวิโต โหติฯ

ตทนนฺตรา ปน ปญฺญา ภาเวตพฺพาฯ สา จ อติสงฺเขปเทสิตตฺตา วิญฺญาตุมฺปิ ตาว น สุกรา, ปเคว ภาเวตุํฯ ตสฺมา ตสฺสา วิตฺถารํ ภาวนานยญฺจ ทสฺเสตุํ อิทํ ปญฺหากมฺมํ โหติฯ

กา ปญฺญา, เกนฏฺเฐน ปญฺญา, กานสฺสา ลกฺขณรสปจฺจุปฏฺฐานปทฏฺฐานานิ, กติวิธา ปญฺญา, กถํ ภาเวตพฺพา, ปญฺญาภาวนาย โก อานิสํโสติ?

[422] ตตฺริทํ วิสฺสชฺชนํ, กา ปญฺญาติ ปญฺญา พหุวิธา นานปฺปการาฯ ตํ สพฺพํ วิภาวยิตุํ อารพฺภมานํ วิสฺสชฺชนํ อธิปฺเปตญฺเจว อตฺถํ น สาเธยฺย, อุตฺตริ จ วิกฺเขปาย สํวตฺเตยฺย, ตสฺมา อิธ อธิปฺเปตเมว สนฺธาย วทามฯ กุสลจิตฺตสมฺปยุตฺตํ วิปสฺสนาญาณํ ปญฺญาฯ

[423] เกนฏฺเฐน ปญฺญาติ ปชานนฏฺเฐน ปญฺญาฯ กิมิทํ ปชานนํ นาม? สญฺชานนวิชานนาการวิสิฏฺฐํ นานปฺปการโต ชานนํฯ สญฺญาวิญฺญาณปญฺญานํ หิ สมาเนปิ ชานนภาเว, สญฺญา ‘‘นีลํ ปีตก’’นฺติ อารมฺมณสญฺชานนมตฺตเมว โหติฯ ‘‘อนิจฺจํ ทุกฺขมนตฺตา’’ติ ลกฺขณปฏิเวธํ ปาเปตุํ น สกฺโกติฯ วิญฺญาณํ ‘‘นีลํ ปีตก’’นฺติ อารมฺมณญฺจ ชานาติ, ลกฺขณปฏิเวธญฺจ ปาเปติฯ อุสฺสกฺกิตฺวา ปน มคฺคปาตุภาวํ ปาเปตุํ น สกฺโกติฯ ปญฺญา วุตฺตนยวเสน อารมฺมณญฺจ ชานาติ, ลกฺขณปฏิเวธญฺจ ปาเปติ, อุสฺสกฺกิตฺวา มคฺคปาตุภาวญฺจ ปาเปติฯ