อุกฺกาย วิชฺฌาตาย สมวิสมานํ อทสฺสนํ วิย รูปคตํ ปสฺสโต ปริกมฺมสฺส วาราติกฺกเมน อาโลเก อนฺตรหิเต รูปคตานํ อทสฺสนํฯ อุกฺกาย ฆํสนํ วิย ปุนปฺปุนํ ปเวสนํฯ อุกฺกาย ปุริมาโลกโต มหนฺตตราโลกกรณํ วิย ปุน ปริกมฺมํ กโรโต พลวตราโลกผรณํฯ สูริยุฏฺฐานํ วิย ถามคตาโลกสฺส ยถาปริจฺเฉเทน ฐานํฯ ติณุกฺกํ ฉฑฺเฑตฺวา ทิวสมฺปิ คมนํ วิย ปริตฺตาโลกํ ฉฑฺเฑตฺวา ถามคเตนาโลเกน ทิวสมฺปิ รูปทสฺสนํฯ

ตตฺถ ยทา ตสฺส ภิกฺขุโน มํสจกฺขุสฺส อนาปาถคตํ อนฺโตกุจฺฉิคตํ หทยวตฺถุนิสฺสิตํ เหฏฺฐาปถวีตลนิสฺสิตํ ติโรกุฏฺฏปพฺพตปาการคตํ ปรจกฺกวาฬคตนฺติ อิทํ รูปํ ญาณจกฺขุสฺส อาปาถํ อาคจฺฉติ, มํสจกฺขุนา ทิสฺสมานํ วิย โหติ, ตทา ทิพฺพจกฺขุ อุปฺปนฺนํ โหตีติ เวทิตพฺพํฯ ตเทว เจตฺถ รูปทสฺสนสมตฺถํ, น ปุพฺพภาคจิตฺตานิฯ

ตํ ปเนตํ ปุถุชฺชนสฺส ปริพนฺโธ โหติฯ กสฺมา? โส หิ ยสฺมา ยตฺถ ยตฺถ อาโลโก โหตูติ อธิฏฺฐาติ, ตํ ตํ ปถวีสมุทฺทปพฺพเต วินิวิชฺฌิตฺวาปิ เอกาโลกํ โหติ, อถสฺส ตตฺถ ภยานกานิ ยกฺขรกฺขสาทิรูปานิ ปสฺสโต ภยํ อุปฺปชฺชติฯ เยน จิตฺตวิกฺเขปํ ปตฺวา ฌานวิพฺภนฺตโก โหติ, ตสฺมา รูปทสฺสเน อปฺปมตฺเตน ภวิตพฺพํฯ

ตตฺรายํ ทิพฺพจกฺขุโน อุปฺปตฺติกฺกโมฯ วุตฺตปฺปการเมตํ รูปมารมฺมณํ กตฺวา มโนทฺวาราวชฺชเน อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุทฺเธ ตเทว รูปํ อารมฺมณํ กตฺวา จตฺตาริ ปญฺจ วา ชวนานิ อุปฺปชฺชนฺตีติ สพฺพํ ปุริมนเยเนว เวทิตพฺพํฯ อิธาปิ ปุพฺพภาคจิตฺตานิ สวิตกฺกสวิจารานิ กามาวจรานิฯ ปริโยสาเน อตฺถสาธกจิตฺตํ จตุตฺถชฺฌานิกํ รูปาวจรํฯ เตน สหชาตํ ญาณํ สตฺตานํ จุตูปปาเต ญาณนฺติปิ ทิพฺพจกฺขุญาณนฺติปิ วุจฺจตีติฯ

จุตูปปาตญาณกถา นิฏฺฐิตาฯ

ปกิณฺณกกถา

[413]

อิติ ปญฺจกฺขนฺธวิทู, ปญฺจ อภิญฺญา อโวจ ยา นาโถ;

ตา ญตฺวา ตาสุ อยํ, ปกิณฺณกกถาปิ วิญฺเญยฺยาฯ