เมนู

นิโรธทสฺสเนน ทสฺสนฏฺโฐ, ปรมสุขุมานิ รูปานิ ปสฺสโต ‘‘วิปฺปสนฺนํ วต เม จกฺขู’’นฺติ จกฺขุสฺส วิปฺปสนฺนภาโว วิยฯ ทุกฺขทสฺสเนน อธิปเตยฺยฏฺโฐ, อเนกโรคาตุรกปณชนทสฺสเนน อิสฺสรชนสฺส อุฬารภาโว วิยาติ เอวเมตฺถ สลกฺขณวเสน เอเกกสฺส, อญฺญสจฺจทสฺสนวเสน จ อิตเรสํ ติณฺณํ ติณฺณํ อาวิภาวโต เอเกกสฺส จตฺตาโร จตฺตาโร อตฺถา วุตฺตาฯ มคฺคกฺขเณ ปน สพฺเพ เจเต อตฺถา เอเกเนว ทุกฺขาทีสุ จตุกิจฺเจน ญาเณน ปฏิเวธํ คจฺฉนฺตีติฯ เย ปน นานาภิสมยํ อิจฺฉนฺติ, เตสํ อุตฺตรํ อภิธมฺเม กถาวตฺถุสฺมิํ วุตฺตเมวฯ

ปริญฺญาทิปฺปเภทกถา

[844] อิทานิ ยานิ ตานิ ปริญฺญาทีนิ จตฺตาริ กิจฺจานิ วุตฺตานิ, เตสุ –

ติวิธา โหติ ปริญฺญา, ตถา ปหานมฺปิ สจฺฉิกิริยาปิ;

ทฺเว ภาวนา อภิมตา, วินิจฺฉโย ตตฺถ ญาตพฺโพฯ

[845] ติวิธา โหติ ปริญฺญาติ ญาตปริญฺญา ตีรณปริญฺญา ปหานปริญฺญาติ เอวํ ปริญฺญา ติวิธา โหติฯ ตตฺถ ‘‘อภิญฺญาปญฺญา ญาตฏฺเฐน ญาณ’’นฺติ (ปฏิ. ม. มาติกา 1.20) เอวํ อุทฺทิสิตฺวา ‘‘เย เย ธมฺมา อภิญฺญาตา โหนฺติ, เต เต ธมฺมา ญาตา โหนฺตี’’ติ (ปฏิ. ม. 1.75) เอวํ สงฺเขปโต, ‘‘สพฺพํ, ภิกฺขเว, อภิญฺเญยฺยํฯ กิญฺจ, ภิกฺขเว, สพฺพํ อภิญฺเญยฺยํ? จกฺขุํ, ภิกฺขเว, อภิญฺเญยฺย’’นฺติอาทินา (ปฏิ. ม. 1.2) นเยน วิตฺถารโต วุตฺตา ญาตปริญฺญา นามฯ ตสฺสา สปฺปจฺจยนามรูปาภิชานนา อาเวณิกา ภูมิฯ

[846] ‘‘ปริญฺญาปญฺญา ตีรณฏฺเฐน ญาณ’’นฺติ (ปฏิ. ม. มาติกา 1.21) เอวํ อุทฺทิสิตฺวา ปน ‘‘เย เย ธมฺมา ปริญฺญาตา โหนฺติ, เต เต ธมฺมา ตีริตา โหนฺตี’’ติ (ปฏิ. ม. 1.75) เอวํ สงฺเขปโต, ‘‘สพฺพํ, ภิกฺขเว, ปริญฺเญยฺยํฯ กิญฺจ, ภิกฺขเว, สพฺพํ ปริญฺเญยฺยํ? จกฺขุํ, ภิกฺขเว, ปริญฺเญยฺย’’นฺติอาทินา (ปฏิ. ม. 1.21) นเยน วิตฺถารโต วุตฺตา ตีรณปริญฺญา นามฯ ตสฺสา กลาปสมฺมสนโต ปฏฺฐาย อนิจฺจํ ทุกฺขมนตฺตาติ ตีรณวเสน ปวตฺตมานาย ยาว อนุโลมา อาเวณิกา ภูมิฯ