ตโต ตเทว รูปํ ววตฺถาปยมานา กิริยาเหตุกมโนวิญฺญาณธาตุ อุเปกฺขาสหคตา ฯ ตโต ปรํ กามาวจรกุสลากุสลกิริยจิตฺเตสุ เอกํ วา อุเปกฺขาสหคตาเหตุกํ จิตฺตํ ปญฺจ สตฺต วา ชวนานิฯ ตโต กามาวจรสตฺตานํ เอกาทสสุ ตทารมฺมณจิตฺเตสุ ชวนานุรูปํ ยํกิญฺจิ ตทารมฺมณนฺติฯ เอส นโย เสสทฺวาเรสุปิฯ มโนทฺวาเร ปน มหคฺคตจิตฺตานิปิ อุปฺปชฺชนฺตีติฯ เอวํ ฉสุ ทฺวาเรสุ อรูปสฺส นิพฺพตฺติ ปสฺสิตพฺพาฯ เอวญฺหิ อรูปสฺส นิพฺพตฺติํ ปสฺสนฺโต กาเลน อรูปํ สมฺมสติ นามฯ

เอวํ กาเลน รูปํ กาเลน อรูปํ สมฺมสิตฺวาปิ ติลกฺขณํ อาโรเปตฺวา อนุกฺกเมน ปฏิปชฺชมาโน เอโก ปญฺญาภาวนํ สมฺปาเทติฯ

รูปสตฺตกสมฺมสนกถา

[706] อปโร รูปสตฺตกอรูปสตฺตกวเสน ติลกฺขณํ อาโรเปตฺวา สงฺขาเร สมฺมสติฯ ตตฺถ อาทานนิกฺเขปนโต, วโยวุฑฺฒตฺถงฺคมโต, อาหารมยโต, อุตุมยโต, กมฺมชโต, จิตฺตสมุฏฺฐานโต, ธมฺมตารูปโตติ อิเมหิ อากาเรหิ อาโรเปตฺวา สมฺมสนฺโต รูปสตฺตกวเสน อาโรเปตฺวา สมฺมสติ นามฯ เตนาหุ โปราณา –

‘‘อาทานนิกฺเขปนโต, วโยวุฑฺฒตฺถคามิโต;

อาหารโต จ อุตุโต, กมฺมโต จาปิ จิตฺตโต;

ธมฺมตารูปโต สตฺต, วิตฺถาเรน วิปสฺสตี’’ติฯ

ตตฺถ อาทานนฺติ ปฏิสนฺธิฯ นิกฺเขปนนฺติ จุติฯ อิติ โยคาวจโร อิเมหิ อาทานนิกฺเขเปหิ เอกํ วสฺสสตํ ปริจฺฉินฺทิตฺวา สงฺขาเรสุ ติลกฺขณํ อาโรเปติฯ กถํ? เอตฺถนฺตเร สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจาฯ กสฺมา? อุปฺปาทวยวตฺติโต, วิปริณามโต, ตาวกาลิกโต, นิจฺจปฏิกฺเขปโต จฯ ยสฺมา ปน อุปฺปนฺนา สงฺขารา ฐิติํ ปาปุณนฺติ, ฐิติยํ ชราย กิลมนฺติ, ชรํ ปตฺวา อวสฺสํ ภิชฺชนฺติ, ตสฺมา อภิณฺหสมฺปฏิปีฬนโต, ทุกฺขมโต ทุกฺขวตฺถุโต, สุขปฏิกฺเขปโต จ ทุกฺขาฯ