ยสฺมา ปนิเม สตฺตา ปุตฺตํ อสฺสาเทตฺวา ปุตฺเต มมตฺเตน ธาติยา วิย รูปาทิอารมฺมณวเสน อุปฺปชฺชมานํ เวทนํ อสฺสาเทตฺวา เวทนาย มมตฺเตน รูปาทิอารมฺมณทายกานํ จิตฺตการ-คนฺธพฺพ-คนฺธิก-สูท-ตนฺตวายรสายนวิธายกเวชฺชาทีนํ มหาสกฺการํ กโรนฺติฯ ตสฺมา สพฺพาเปสา เวทนาปจฺจยา ตณฺหา โหตีติ เวทิตพฺพาฯ

ยสฺมา เจตฺถ อธิปฺเปตา, วิปากสุขเวทนา;

เอกาว เอกธาเวสา, ตสฺมา ตณฺหาย ปจฺจโยฯ

เอกธาติ อุปนิสฺสยปจฺจเยเนว ปจฺจโย โหติฯ ยสฺมา วา,

ทุกฺขี สุขํ ปตฺถยติ, สุขี ภิยฺโยปิ อิจฺฉติ;

อุเปกฺขา ปน สนฺตตฺตา, สุขมิจฺเจว ภาสิตาฯ

ตณฺหาย ปจฺจยา ตสฺมา, โหนฺติ ติสฺโสปิ เวทนา;

เวทนาปจฺจยา ตณฺหา, อิติ วุตฺตา มเหสินาฯ

เวทนาปจฺจยา จาปิ, ยสฺมา นานุสยํ วินา;

โหติ ตสฺมา น สา โหติ, พฺราหฺมณสฺส วุสีมโตติฯ

อยํ ‘‘เวทนาปจฺจยา ตณฺหา’’ติ ปทสฺมิํ วิตฺถารกถาฯ

ตณฺหาปจฺจยาอุปาทานปทวิตฺถารกถา

[645] ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานปเท –

อุปาทานานิ จตฺตาริ, ตานิ อตฺถวิภาคโต;

ธมฺมสงฺเขปวิตฺถารา, กมโต จ วิภาวเยฯ

ตตฺรายํ วิภาวนา – กามุปาทานํ, ทิฏฺฐุปาทานํ, สีลพฺพตุปาทานํ, อตฺตวาทุปาทานนฺติ อิมานิ ตาเวตฺถ จตฺตาริ อุปาทานานิฯ เตสํ อยํ อตฺถวิภาโค – วตฺถุสงฺขาตํ กามํ อุปาทิยตีติ กามุปาทานํ, กาโม จ โส อุปาทานญฺจาติปิ กามุปาทานํฯ อุปาทานนฺติ ทฬฺหคฺคหณํฯ ทฬฺหตฺโถ เหตฺถ อุปสทฺโท อุปายาสอุปกฏฺฐาทีสุ วิยฯ ตถา ทิฏฺฐิ จ สา อุปาทานญฺจาติ ทิฏฺฐุปาทานํฯ ทิฏฺฐิํ อุปาทิยตีติ วา ทิฏฺฐุปาทานํฯ ‘‘สสฺสโต อตฺตา จ โลโก จา’’ติอาทีสุ (ที. นิ. 1.31) หิ ปุริมทิฏฺฐิํ อุตฺตรทิฏฺฐิ อุปาทิยติฯ ตถา สีลพฺพตํ อุปาทิยตีติ สีลพฺพตุปาทานํฯ สีลพฺพตญฺจ ตํ อุปาทานญฺจาติปิ สีลพฺพตุปาทานํฯ โคสีลโควตาทีนิ หิ ‘‘เอวํ สุทฺธี’’ติ อภินิเวสโต สยเมว อุปาทานานิฯ ตถา วทนฺติ เอเตนาติ วาโทฯ