ปฏิสนฺธิปวตฺตีนํ , วเสเนเต ภวาทิสุ;

วิชานิตพฺพา สงฺขารา, ยถา เยสญฺจ ปจฺจยาติฯ

อยํ ‘‘สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณ’’นฺติ ปทสฺมิํ วิตฺถารกถาฯ

วิญฺญาณปจฺจยานามรูปปทวิตฺถารกถา

[638] วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปปเท –

วิภาคา นามรูปานํ, ภวาทีสุ ปวตฺติโต;

สงฺคหา ปจฺจยนยา, วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโยฯ

วิภาคา นามรูปานนฺติ เอตฺถ หิ นามนฺติ อารมฺมณาภิมุขํ นมนโต เวทนาทโย ตโย ขนฺธา, รูปนฺติ จตฺตาริ มหาภูตานิ จตุนฺนญฺจ มหาภูตานํ อุปาทายรูปํฯ เตสํ วิภาโค ขนฺธนิทฺเทเส วุตฺโตเยวาติฯ เอวํ ตาเวตฺถ วิภาคา นามรูปานํ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโยฯ

ภวาทีสุ ปวตฺติโตติ เอตฺถ จ นามํ เอกํ สตฺตาวาสํ ฐเปตฺวา สพฺพภวโยนิคติวิญฺญาณฏฺฐิติเสสสตฺตาวาเสสุ ปวตฺตติ, รูปํ ทฺวีสุ ภเวสุ, จตูสุ โยนีสุ, ปญฺจสุ คตีสุ, ปุริมาสุ จตูสุ วิญฺญาณฏฺฐิตีสุ, ปญฺจสุ สตฺตาวาเสสุ ปวตฺตติฯ

เอวํ ปวตฺตมาเน จ เอตสฺมิํ นามรูเป ยสฺมา อภาวกคพฺภเสยฺยกานํ อณฺฑชานญฺจ ปฏิสนฺธิกฺขเณ วตฺถุกายทสกวเสน รูปโต ทฺเวสนฺตติสีสานิ, ตโย จ อรูปิโน ขนฺธา ปาตุภวนฺติ, ตสฺมา เตสํ วิตฺถาเรน รูปรูปโต วีสติ ธมฺมา, ตโย จ อรูปิโน ขนฺธาติ เอเต เตวีสติ ธมฺมา วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปนฺติ เวทิตพฺพาฯ อคฺคหิตคฺคหเณน ปน เอกสนฺตติสีสโต นว รูปธมฺเม อปเนตฺวา จุทฺทสฯ สภาวกานํ ภาวทสกํ ปกฺขิปิตฺวา เตตฺติํส, เตสมฺปิ อคฺคหิตคฺคหเณน สนฺตติสีสทฺวยโต อฏฺฐารส รูปธมฺเม อปเนตฺวา ปนฺนรสฯ