เมนู

[537] ชาติอาทีนํ นิจฺฉยาติ เย เต อริยสจฺจานิ นิทฺทิสนฺเตน ภควตา ‘‘ชาติปิ ทุกฺขา, ชราปิ ทุกฺขา, มรณมฺปิ ทุกฺขํ, โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสาปิ ทุกฺขา, อปฺปิเยหิ สมฺปโยโค ทุกฺโข, ปิเยหิ วิปฺปโยโค ทุกฺโข, ยมฺปิจฺฉํ น ลภติ ตมฺปิ ทุกฺขํ, สํขิตฺเตน ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา ทุกฺขา’’ติ (วิภ. 190) ทุกฺขนิทฺเทเส ทฺวาทส ธมฺมา, ‘‘ยายํ ตณฺหา โปโนพฺภวิกา นนฺทีราคสหคตา ตตฺรตตฺราภินนฺทินีฯ เสยฺยถิทํ, กามตณฺหา, ภวตณฺหา, วิภวตณฺหา’’ติ (วิภ. 203) สมุทยนิทฺเทเส ติวิธา ตณฺหา, ‘‘โย ตสฺสาเยว ตณฺหาย อเสสวิราคนิโรโธ จาโค ปฏินิสฺสคฺโค มุตฺติ อนาลโย’’ติ (วิภ. 204) เอวํ นิโรธนิทฺเทเส อตฺถโต เอกเมว นิพฺพานํ, ‘‘กตมํ ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทา อริยสจฺจํ, อยเมว อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโคฯ เสยฺยถิทํ – สมฺมาทิฏฺฐิ…เป.… สมฺมาสมาธี’’ติ (วิภ. 205) เอวํ มคฺคนิทฺเทเส อฏฺฐ ธมฺมาติ อิติ จตุนฺนํ สจฺจานํ นิทฺเทเส ชาติอาทโย ธมฺมา วุตฺตา, เตสํ ชาติอาทีนํ นิจฺฉยาปิ เอตฺถ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพฯ

ทุกฺขนิทฺเทสกถา

ชาตินิทฺเทโส

เสยฺยถิทํ, อยญฺหิ ชาติ-สทฺโท อเนกตฺโถฯ ตถา เหส ‘‘เอกมฺปิ ชาติํ ทฺเวปิ ชาติโย’’ติ (ที. นิ. 1.244; ปารา. 12) เอตฺถ ภเว อาคโตฯ ‘‘อตฺถิ, วิสาเข, นิคณฺฐา นาม สมณชาตี’’ติ (อ. นิ. 3.71) เอตฺถ นิกาเยฯ ‘‘ชาติ ทฺวีหิ ขนฺเธหิ สงฺคหิตา’’ติ (ธาตุ. 71) เอตฺถ สงฺขตลกฺขเณฯ ‘‘ยํ มาตุกุจฺฉิสฺมิํ ปฐมํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ, ปฐมํ วิญฺญาณํ ปาตุภูตํ, ตทุปาทาย สาวสฺส ชาตี’’ติ (มหาว. 124) เอตฺถ ปฏิสนฺธิยํฯ ‘‘สมฺปติชาโต, อานนฺท, โพธิสตฺโต’’ติ (ม. นิ. 3.207) เอตฺถ ปสูติยํฯ ‘‘อกฺขิตฺโต อนุปกุฏฺโฐ ชาติวาเทนา’’ติ (ที. นิ. 1.331) เอตฺถ กุเลฯ ‘‘ยโตหํ, ภคินิ, อริยาย ชาติยา ชาโต’’ติ (ม. นิ. 2.351) เอตฺถ อริยสีเลฯ

[538] สฺวายมิธ คพฺภเสยฺยกานํ ปฏิสนฺธิโต ปฏฺฐาย ยาว มาตุกุจฺฉิมฺหา นิกฺขมนํ, ตาว ปวตฺเตสุ ขนฺเธสุฯ อิตเรสํ ปฏิสนฺธิขนฺเธสฺเววาติ ทฏฺฐพฺโพฯ อยมฺปิ จ ปริยายกถาวฯ นิปฺปริยายโต ปน ตตฺถ ตตฺถ นิพฺพตฺตมานานํ สตฺตานํ เย เย ขนฺธา ปาตุภวนฺติ, เตสํ เตสํ ปฐมปาตุภาโว ชาติ นามฯ