เมนู

16. อินฺทฺริยสจฺจนิทฺเทโส

อินฺทฺริยวิตฺถารกถา

[525] ธาตูนํ อนนฺตรํ อุทฺทิฏฺฐานิ ปน อินฺทฺริยานีติ พาวีสตินฺทฺริยานิ – จกฺขุนฺทฺริยํ โสตินฺทฺริยํ ฆานินฺทฺริยํ ชิวฺหินฺทฺริยํ กายินฺทฺริยํ มนินฺทฺริยํ อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ สุขินฺทฺริยํ ทุกฺขินฺทฺริยํ โสมนสฺสินฺทฺริยํ โทมนสฺสินฺทฺริยํ อุเปกฺขินฺทฺริยํ สทฺธินฺทฺริยํ วีริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปญฺญินฺทฺริยํ อนญฺญาตญฺญสฺสามีตินฺทฺริยํ อญฺญินฺทฺริยํ อญฺญาตาวินฺทฺริยนฺติฯ ตตฺถ –

อตฺถโต ลกฺขณาทีหิ, กมโต จ วิชานิยา;

เภทาเภทา ตถา กิจฺจา, ภูมิโต จ วินิจฺฉยํฯ

ตตฺถ จกฺขาทีนํ ตาว จกฺขตีติ จกฺขูติอาทินา นเยน อตฺโถ ปกาสิโตฯ ปจฺฉิเมสุ ปน ตีสุ ปฐมํ ปุพฺพภาเค อนญฺญาตํ อมตํ ปทํ จตุสจฺจธมฺมํ วา ชานิสฺสามีติ เอวํ ปฏิปนฺนสฺส อุปฺปชฺชนโต อินฺทฺริยฏฺฐสมฺภวโต จ อนญฺญาตญฺญสฺสามีตินฺทฺริยนฺติ วุตฺตํฯ ทุติยํ อาชานนโต อินฺทฺริยฏฺฐสมฺภวโต จ อญฺญินฺทฺริยํฯ ตติยํ อญฺญาตาวิโน จตูสุ สจฺเจสุ นิฏฺฐิตญฺญาณกิจฺจสฺส ขีณาสวสฺส อุปฺปชฺชนโต อินฺทฺริยฏฺฐสมฺภวโต จ อญฺญาตาวินฺทฺริยํฯ

โก ปน เนสํ อินฺทฺริยฏฺโฐ นามาติ? อินฺทลิงฺคฏฺโฐ อินฺทฺริยฏฺโฐฯ อินฺทเทสิตฏฺโฐ อินฺทฺริยฏฺโฐฯ อินฺททิฏฺฐฏฺโฐ อินฺทฺริยฏฺโฐฯ อินฺทสิฏฺฐฏฺโฐ อินฺทฺริยฏฺโฐฯ อินฺทชุฏฺฐฏฺโฐ อินฺทฺริยฏฺโฐฯ โส สพฺโพปิ อิธ ยถาโยคํ ยุชฺชติฯ ภควา หิ สมฺมาสมฺพุทฺโธ ปรมิสฺสริยภาวโต อินฺโทฯ กุสลากุสลญฺจ กมฺมํ, กมฺเมสุ กสฺสจิ อิสฺสริยาภาวโตฯ เตเนเวตฺถ กมฺมสญฺชนิตานิ ตาว อินฺทฺริยานิ กุสลากุสลกมฺมํ อุลฺลิงฺเคนฺติฯ เตน จ สิฏฺฐานีติ อินฺทลิงฺคฏฺเฐน อินฺทสิฏฺฐฏฺเฐน จ อินฺทฺริยานิฯ สพฺพาเนว ปเนตานิ ภควตา ยถาภูตโต ปกาสิตานิ อภิสมฺพุทฺธานิ จาติ อินฺทเทสิตฏฺเฐน อินฺททิฏฺฐฏฺเฐน จ อินฺทฺริยานิฯ เตเนว ภควตา มุนินฺเทน กานิจิ โคจราเสวนาย กานิจิ ภาวนาเสวนาย เสวิตานีติ อินฺทชุฏฺฐฏฺเฐนาปิ อินฺทฺริยานิฯ