รูปาวจรารูปาวจรโลกุตฺตรวิปากวิญฺญาณสมฺปยุตฺตา ปน เตสํ กุสลวิญฺญาณสมฺปยุตฺตสงฺขาเรหิ สทิสา เอวฯ

[492] กิริยาพฺยากตาปิ อเหตุกสเหตุกเภทโต ทุวิธาฯ เตสุ อเหตุกกิริยวิญฺญาณสมฺปยุตฺตา อเหตุกาฯ เต จ กุสลวิปากมโนธาตุอเหตุกมโนวิญฺญาณธาตุทฺวยยุตฺเตหิ สมานาฯ มโนวิญฺญาณธาตุทฺวเย ปน วีริยํ อธิกํฯ วีริยสพฺภาวโต พลปฺปตฺโต สมาธิ โหติฯ อยเมตฺถ วิเสโสฯ

สเหตุกกิริยวิญฺญาณสมฺปยุตฺตา ปน สเหตุกาฯ เตสุ อฏฺฐกามาวจรกิริยวิญฺญาณสมฺปยุตฺตา ตาว ฐเปตฺวา วิรติโย อฏฺฐหิ กามาวจรกุสเลหิ สมฺปยุตฺตสงฺขารสทิสาฯ รูปาวจรารูปาวจรกิริยสมฺปยุตฺตา ปน สพฺพากาเรนปิ เตสํ กุสลวิญฺญาณสมฺปยุตฺตสทิสาเยวาติ เอวํ อพฺยากตาปิ สงฺขารา เวทิตพฺพาติฯ

อิทํ สงฺขารกฺขนฺเธ วิตฺถารกถามุขํฯ

อิทํ ตาว อภิธมฺเม ปทภาชนียนเยน ขนฺเธสุ วิตฺถารกถามุขํฯ

อตีตาทิวิภาคกถา

[493] ภควตา ปน –

‘‘ยํกิญฺจิ รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา โอฬาริกํ วา สุขุมํ วา หีนํ วา ปณีตํ วา ยํ ทูเร สนฺติเก วา, ตเทกชฺฌํ อภิสํยูหิตฺวา อภิสงฺขิปิตฺวา อยํ วุจฺจติ รูปกฺขนฺโธฯ ยา กาจิ เวทนา… ยา กาจิ สญฺญา… เย เกจิ สงฺขารา… ยํกิญฺจิ วิญฺญาณํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ…เป.… อภิสงฺขิปิตฺวา อยํ วุจฺจติ วิญฺญาณกฺขนฺโธ’’ติ (วิภ. 2,26) –

เอวํ ขนฺธา วิตฺถาริตาฯ

ตตฺถ ยํกิญฺจีติ อนวเสสปริยาทานํฯ รูปนฺติ อติปฺปสงฺคนิยมนํฯ เอวํ ปททฺวเยนาปิ รูปสฺส อนวเสสปริคฺคโห กโต โหติฯ