ยํ ลทฺธํ เตน สนฺตุฏฺโฐ, ยถาสนฺถติโก ยติ;

นิพฺพิกปฺโป สุขํ เสติ, ติณสนฺถรเกสุปิฯ

น โส รชฺชติ เสฏฺฐมฺหิ, หีนํ ลทฺธา น กุปฺปติ;

สพฺรหฺมจารินวเก, หิเตน อนุกมฺปติฯ

ตสฺมา อริยสตาจิณฺณํ, มุนิปุงฺคววณฺณิตํ;

อนุยุญฺเชถ เมธาวี, ยถาสนฺถตรามตนฺติฯ

อยํ ยถาสนฺถติกงฺเค สมาทานวิธานปฺปเภทเภทานิสํสวณฺณนาฯ

13. เนสชฺชิกงฺคกถา

[36] เนสชฺชิกงฺคมฺปิ ‘‘เสยฺยํ ปฏิกฺขิปามิ, เนสชฺชิกงฺคํ สมาทิยามี’’ติ อิเมสํ อญฺญตรวจเนน สมาทินฺนํ โหติฯ

เตน ปน เนสชฺชิเกน รตฺติยา ตีสุ ยาเมสุ เอกํ ยามํ อุฏฺฐาย จงฺกมิตพฺพํฯ อิริยาปเถสุ หิ นิปชฺชิตุเมว น วฏฺฏติฯ อิทมสฺส วิธานํฯ

ปเภทโต ปน อยมฺปิ ติวิโธ โหติฯ ตตฺถ อุกฺกฏฺฐสฺส เนว อปสฺเสนํ, น ทุสฺสปลฺลตฺถิกา, น อาโยคปฏฺโฏ วฏฺฏติฯ มชฺฌิมสฺส อิเมสุ ตีสุ ยํกิญฺจิ วฏฺฏติฯ มุทุกสฺส อปสฺเสนมฺปิ ทุสฺสปลฺลตฺถิกาปิ อาโยคปฏฺโฏปิ พิพฺโพหนมฺปิ ปญฺจงฺโคปิ สตฺตงฺโคปิ วฏฺฏติฯ ปญฺจงฺโค ปน ปิฏฺฐิอปสฺสเยน สทฺธิํ กโตฯ สตฺตงฺโค นาม ปิฏฺฐิอปสฺสเยน จ อุภโตปสฺเสสุ อปสฺสเยหิ จ สทฺธิํ กโตฯ ตํ กิร มิฬาภยตฺเถรสฺส อกํสุฯ เถโร อนาคามี หุตฺวา ปรินิพฺพายิฯ

อิเมสํ ปน ติณฺณมฺปิ เสยฺยํ กปฺปิตมตฺเต ธุตงฺคํ ภิชฺชติฯ อยเมตฺถ เภโทฯ

อยํ ปนานิสํโส, ‘‘เสยฺยสุขํ ปสฺสสุขํ มิทฺธสุขํ อนุยุตฺโต วิหรตี’’ติ (ที. นิ. 3.320; ม. นิ. 1.186) วุตฺตสฺส เจตโส วินิพนฺธสฺส อุปจฺเฉทนํ, สพฺพกมฺมฏฺฐานานุโยคสปฺปายตา, ปาสาทิกอิริยาปถตา, วีริยารมฺภานุกูลตา, สมฺมาปฏิปตฺติยา อนุพฺรูหนนฺติฯ

อาภุชิตฺวาน ปลฺลงฺกํ, ปณิธาย อุชุํ ตนุํ;

นิสีทนฺโต วิกมฺเปติ, มารสฺส หทยํ ยติฯ

เสยฺยสุขํ มิทฺธสุขํ, หิตฺวา อารทฺธวีริโย;

นิสชฺชาภิรโต ภิกฺขุ, โสภยนฺโต ตโปวนํฯ

นิรามิสํ ปีติสุขํ, ยสฺมา สมธิคจฺฉติ;

ตสฺมา สมนุยุญฺเชยฺย, ธีโร เนสชฺชิกํ วตนฺติฯ

อยํ เนสชฺชิกงฺเค สมาทาน วิธานปฺปเภท เภทานิสํสวณฺณนาฯ

ธุตงฺคปกิณฺณกกถา

[37] อิทานิ –

กุสลตฺติกโต เจว, ธุตาทีนํ วิภาคโต;

สมาสพฺยาสโต จาปิ, วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโยติฯ –

อิมิสฺสา คาถาย วเสน วณฺณนา โหติฯ

ตตฺถ กุสลตฺติกโตติ สพฺพาเนว หิ ธุตงฺคานิ เสกฺขปุถุชฺชนขีณาสวานํ วเสน สิยา กุสลานิ, สิยา อพฺยากตานิ, นตฺถิ ธุตงฺคํ อกุสลนฺติฯ

โย ปน วเทยฺย ‘‘ปาปิจฺโฉ อิจฺฉาปกโต อารญฺญิโก โหตีติ อาทิวจนโต (อ. นิ. 5.181; ปริ. 325) อกุสลมฺปิ ธุตงฺค’’นฺติฯ โส วตฺตพฺโพ – น มยํ ‘‘อกุสลจิตฺเตน อรญฺเญ น วสตี’’ติ วทามฯ ยสฺส หิ อรญฺเญ นิวาโส, โส อารญฺญิโกฯ โส จ ปาปิจฺโฉ วา ภเวยฺย อปฺปิจฺโฉ วาฯ อิมานิ ปน เตน เตน สมาทาเนน ธุตกิเลสตฺตา ธุตสฺส ภิกฺขุโน องฺคานิ, กิเลสธุนนโต วา ธุตนฺติ ลทฺธโวหารํ ญาณํ องฺคเมเตสนฺติ ธุตงฺคานิฯ อถ วา ธุตานิ จ ตานิ ปฏิปกฺขนิทฺธุนนโต องฺคานิ จ ปฏิปตฺติยาติปิ ธุตงฺคานีติ วุตฺตํฯ น จ อกุสเลน โกจิ ธุโต นาม โหติ, ยสฺเสตานิ องฺคานิ ภเวยฺยุํ, น จ อกุสลํ กิญฺจิ ธุนาติ, เยสํ ตํ องฺคนฺติกตฺวา ธุตงฺคานีติ วุจฺเจยฺยุํฯ นาปิ อกุสลํ จีวรโลลุปฺปาทีนิ เจว นิทฺธุนาติ ปฏิปตฺติยา จ องฺคํ โหติฯ ตสฺมา สุวุตฺตมิทํ ‘‘นตฺถิ อกุสลํ ธุตงฺค’’นฺติฯ