อยํ ปนานิสํโส มรณสฺสติปฏิลาโภ, อปฺปมาทวิหาริตา, อสุภนิมิตฺตาธิคโม, กามราควิโนทนํ, อภิณฺหํ กายสภาวทสฺสนํ, สํเวคพหุลตา อาโรคฺยมทาทิปฺปหานํ, ภยเภรวสหนตา, อมนุสฺสานํ ครุภาวนียตา, อปฺปิจฺฉตาทีนํ อนุโลมวุตฺติตาติฯ

โสสานิกญฺหิ มรณานุสติปฺปภาวา,

นิทฺทาคตมฺปิ น ผุสนฺติ ปมาทโทสา;

สมฺปสฺสโต จ กุณปานิ พหูนิ ตสฺส,

กามานุภาววสคมฺปิ น โหติ จิตฺตํฯ

สํเวคเมติ วิปุลํ น มทํ อุเปติ,

สมฺมา อโถ ฆฏติ นิพฺพุติเมสมาโน;

โสสานิกงฺคมิติเนกคุณาวหตฺตา,

นิพฺพานนินฺนหทเยน นิเสวิตพฺพนฺติฯ

อยํ โสสานิกงฺเค สมาทานวิธานปฺปเภทเภทานิสํสวณฺณนาฯ

12. ยถาสนฺถติกงฺคกถา

[35] ยถาสนฺถติกงฺคมฺปิ ‘‘เสนาสนโลลุปฺปํ ปฏิกฺขิปามิ, ยถาสนฺถติกงฺคํ สมาทิยามี’’ติ อิเมสํ อญฺญตรวจเนน สมาทินฺนํ โหติฯ

เตน ปน ยถาสนฺถติเกน ยทสฺส เสนาสนํ ‘‘อิทํ ตุยฺหํ ปาปุณาตี’’ติ คาหิตํ โหติ, เตเนว ตุฏฺฐพฺพํ, น อญฺโญ อุฏฺฐาเปตพฺโพฯ อิทมสฺส วิธานํฯ

ปเภทโต ปน อยมฺปิ ติวิโธ โหติฯ ตตฺถ อุกฺกฏฺโฐ อตฺตโน ปตฺตเสนาสนํ ทูเรติ วา อจฺจาสนฺเนติ วา อมนุสฺสทีฆชาติกาทีหิ อุปทฺทุตนฺติ วา อุณฺหนฺติ วา สีตลนฺติ วา ปุจฺฉิตุํ น ลภติฯ มชฺฌิโม ปุจฺฉิตุํ ลภติฯ คนฺตฺวา ปน โอโลเกตุํ น ลภติฯ มุทุโก คนฺตฺวา โอโลเกตฺวา สจสฺส ตํ น รุจฺจติ, อญฺญํ คเหตุํ ลภติฯ

อิเมสํ ปน ติณฺณมฺปิ เสนาสนโลลุปฺเป อุปฺปนฺนมตฺเต ธุตงฺคํ ภิชฺชตีติ อยเมตฺถ เภโทฯ

อยํ ปนานิสํโส, ‘‘ยํ ลทฺธํ เตน ตุฏฺฐพฺพ’’นฺติ (ชา. 1.1.136; ปาจิ. 793) วุตฺโตวาทกรณํ, สพฺรหฺมจารีนํ หิเตสิตา, หีนปณีตวิกปฺปปริจฺจาโค, อนุโรธวิโรธปฺปหานํ, อตฺริจฺฉตาย ทฺวารปิทหนํ, อปฺปิจฺฉตาทีนํ อนุโลมวุตฺติตาติฯ

ยํ ลทฺธํ เตน สนฺตุฏฺโฐ, ยถาสนฺถติโก ยติ;

นิพฺพิกปฺโป สุขํ เสติ, ติณสนฺถรเกสุปิฯ

น โส รชฺชติ เสฏฺฐมฺหิ, หีนํ ลทฺธา น กุปฺปติ;

สพฺรหฺมจารินวเก, หิเตน อนุกมฺปติฯ

ตสฺมา อริยสตาจิณฺณํ, มุนิปุงฺคววณฺณิตํ;

อนุยุญฺเชถ เมธาวี, ยถาสนฺถตรามตนฺติฯ

อยํ ยถาสนฺถติกงฺเค สมาทานวิธานปฺปเภทเภทานิสํสวณฺณนาฯ

13. เนสชฺชิกงฺคกถา

[36] เนสชฺชิกงฺคมฺปิ ‘‘เสยฺยํ ปฏิกฺขิปามิ, เนสชฺชิกงฺคํ สมาทิยามี’’ติ อิเมสํ อญฺญตรวจเนน สมาทินฺนํ โหติฯ

เตน ปน เนสชฺชิเกน รตฺติยา ตีสุ ยาเมสุ เอกํ ยามํ อุฏฺฐาย จงฺกมิตพฺพํฯ อิริยาปเถสุ หิ นิปชฺชิตุเมว น วฏฺฏติฯ อิทมสฺส วิธานํฯ

ปเภทโต ปน อยมฺปิ ติวิโธ โหติฯ ตตฺถ อุกฺกฏฺฐสฺส เนว อปสฺเสนํ, น ทุสฺสปลฺลตฺถิกา, น อาโยคปฏฺโฏ วฏฺฏติฯ มชฺฌิมสฺส อิเมสุ ตีสุ ยํกิญฺจิ วฏฺฏติฯ มุทุกสฺส อปสฺเสนมฺปิ ทุสฺสปลฺลตฺถิกาปิ อาโยคปฏฺโฏปิ พิพฺโพหนมฺปิ ปญฺจงฺโคปิ สตฺตงฺโคปิ วฏฺฏติฯ ปญฺจงฺโค ปน ปิฏฺฐิอปสฺสเยน สทฺธิํ กโตฯ สตฺตงฺโค นาม ปิฏฺฐิอปสฺสเยน จ อุภโตปสฺเสสุ อปสฺสเยหิ จ สทฺธิํ กโตฯ ตํ กิร มิฬาภยตฺเถรสฺส อกํสุฯ เถโร อนาคามี หุตฺวา ปรินิพฺพายิฯ

อิเมสํ ปน ติณฺณมฺปิ เสยฺยํ กปฺปิตมตฺเต ธุตงฺคํ ภิชฺชติฯ อยเมตฺถ เภโทฯ

อยํ ปนานิสํโส, ‘‘เสยฺยสุขํ ปสฺสสุขํ มิทฺธสุขํ อนุยุตฺโต วิหรตี’’ติ (ที. นิ. 3.320; ม. นิ. 1.186) วุตฺตสฺส เจตโส วินิพนฺธสฺส อุปจฺเฉทนํ, สพฺพกมฺมฏฺฐานานุโยคสปฺปายตา, ปาสาทิกอิริยาปถตา, วีริยารมฺภานุกูลตา, สมฺมาปฏิปตฺติยา อนุพฺรูหนนฺติฯ

อาภุชิตฺวาน ปลฺลงฺกํ, ปณิธาย อุชุํ ตนุํ;

นิสีทนฺโต วิกมฺเปติ, มารสฺส หทยํ ยติฯ