อยํ ปนานิสํโส, อารญฺญิโก ภิกฺขุ อรญฺญสญฺญํ มนสิกโรนฺโต ภพฺโพ อลทฺธํ วา สมาธิํ ปฏิลทฺธุํ ลทฺธํ วา รกฺขิตุํ, สตฺถาปิสฺส อตฺตมโน โหติฯ ยถาห – ‘‘เตนาหํ, นาคิต, ตสฺส ภิกฺขุโน อตฺตมโน โหมิ อรญฺญวิหาเรนา’’ติ (อ. นิ. 6.42; 8.86)ฯ ปนฺตเสนาสนวาสิโน จสฺส อสปฺปายรูปาทโย จิตฺตํ น วิกฺขิปนฺติ, วิคตสนฺตาโส โหติ, ชีวิตนิกนฺติํ ชหติ, ปวิเวกสุขรสํ อสฺสาเทติ, ปํสุกูลิกาทิภาโวปิ จสฺส ปติรูโป โหตีติฯ

ปวิวิตฺโต อสํสฏฺโฐ, ปนฺตเสนาสเน รโต;

อาราธยนฺโต นาถสฺส, วนวาเสน มานสํฯ

เอโก อรญฺเญ นิวสํ, ยํ สุขํ ลภเต ยติ;

รสํ ตสฺส น วินฺทนฺติ, อปิ เทวา สอินฺทกาฯ

ปํสุกูลญฺจ เอโสว, กวจํ วิย ธารยํ;

อรญฺญสงฺคามคโต, อวเสสธุตายุโธฯ

สมตฺโถ นจิรสฺเสว, เชตุํ มารํ สวาหินิํ;

ตสฺมา อรญฺญวาสมฺหิ, รติํ กยิราถ ปณฺฑิโตติฯ

อยํ อารญฺญิกงฺเค สมาทานวิธานปฺปเภทเภทานิสํสวณฺณนาฯ

9. รุกฺขมูลิกงฺคกถา

[32] รุกฺขมูลิกงฺคมฺปิ ‘‘ฉนฺนํ ปฏิกฺขิปามิ, รุกฺขมูลิกงฺคํ สมาทิยามี’’ติ อิเมสํ อญฺญตรวจเนน สมาทินฺนํ โหติฯ

เตน ปน รุกฺขมูลิเกน สีมนฺตริกรุกฺขํ, เจติยรุกฺขํ, นิยฺยาสรุกฺขํ, ผลรุกฺขํ, วคฺคุลิรุกฺขํ, สุสิรรุกฺขํ, วิหารมชฺเฌ ฐิตรุกฺขนฺติ อิเม รุกฺเข วิวชฺเชตฺวา วิหารปจฺจนฺเต ฐิตรุกฺโข คเหตพฺโพติ อิทมสฺส วิธานํฯ

ปเภทโต ปน อยมฺปิ ติวิโธ โหติฯ ตตฺถ อุกฺกฏฺโฐ ยถารุจิตํ รุกฺขํ คเหตฺวา ปฏิชคฺคาเปตุํ น ลภติฯ ปาเทน ปณฺณสฏํ อปเนตฺวา วสิตพฺพํฯ มชฺฌิโม ตํ ฐานํ สมฺปตฺเตหิเยว ปฏิชคฺคาเปตุํ ลภติฯ