1. ปํสุกูลิกงฺคกถา

[24] อิทานิ เอเกกสฺส สมาทานวิธานปฺปเภทเภทานิสํเส วณฺณยิสฺสามฯ ปํสุกูลิกงฺคํ ตาว ‘‘คหปติทานจีวรํ ปฏิกฺขิปามิ, ปํสุกูลิกงฺคํ สมาทิยามี’’ติ อิเมสุ ทฺวีสุ วจเนสุ อญฺญตเรน สมาทินฺนํ โหติฯ อิทํ ตาเวตฺถ สมาทานํฯ

เอวํ สมาทินฺนธุตงฺเคน ปน เตน โสสานิกํ, ปาปณิกํ, รถิยโจฬํ, สงฺการโจฬํ, โสตฺถิยํ, นฺหานโจฬํ, ติตฺถโจฬํ, คตปจฺจาคตํ, อคฺคิฑฑฺฒํ, โคขายิตํ, อุปจิกาขายิตํ, อุนฺทูรขายิตํ, อนฺตจฺฉินฺนํ, ทสาจฺฉินฺนํ, ธชาหฏํ, ถูปจีวรํ, สมณจีวรํ, อาภิเสกิกํ, อิทฺธิมยํ, ปนฺถิกํ, วาตาหฏํ, เทวทตฺติยํ, สามุทฺทิยนฺติเอเตสุ อญฺญตรํ จีวรํ คเหตฺวา ผาเลตฺวา ทุพฺพลฏฺฐานํ ปหาย ถิรฏฺฐานานิ โธวิตฺวา จีวรํ กตฺวา โปราณํ คหปติจีวรํ อปเนตฺวา ปริภุญฺชิตพฺพํฯ

ตตฺถ โสสานิกนฺติ สุสาเน ปติตกํฯ ปาปณิกนฺติ อาปณทฺวาเร ปติตกํฯ รถิยโจฬนฺติ ปุญฺญตฺถิเกหิ วาตปานนฺตเรน รถิกาย ฉฑฺฑิตโจฬกํฯ สงฺการโจฬนฺติ สงฺการฏฺฐาเน ฉฑฺฑิตโจฬกํฯ โสตฺถิยนฺติ คพฺภมลํ ปุญฺฉิตฺวา ฉฑฺฑิตวตฺถํฯ ติสฺสามจฺจมาตา กิร สตคฺฆนเกน วตฺเถน คพฺภมลํ ปุญฺฉาเปตฺวา ปํสุกูลิกา คณฺหิสฺสนฺตีติ ตาลเวฬิมคฺเค ฉฑฺฑาเปสิฯ ภิกฺขู ชิณฺณกฏฺฐานตฺถเมว คณฺหนฺติฯ นฺหานโจฬนฺติ ยํ ภูตเวชฺเชหิ สสีสํ นฺหาปิตา กาฬกณฺณิโจฬนฺติ ฉฑฺเฑตฺวา คจฺฉนฺติฯ

ติตฺถโจฬนฺติ นฺหานติตฺเถ ฉฑฺฑิตปิโลติกาฯ คตปจฺจาคตนฺติ ยํ มนุสฺสา สุสานํ คนฺตฺวา ปจฺจาคตา นฺหตฺวา ฉฑฺเฑนฺติฯ อคฺคิฑฑฺฒนฺติ อคฺคินา ฑฑฺฒปฺปเทสํฯ ตญฺหิ มนุสฺสา ฉฑฺเฑนฺติฯ โคขายิตาทีนิ ปากฏาเนวฯ ตาทิสานิปิ หิ มนุสฺสา ฉฑฺเฑนฺติฯ ธชาหฏนฺติ นาวํ อาโรหนฺตา ธชํ พนฺธิตฺวา อารูหนฺติฯ ตํ เตสํ ทสฺสนาติกฺกเม คเหตุํ วฏฺฏติฯ ยมฺปิ ยุทฺธภูมิยํ ธชํ พนฺธิตฺวา ฐปิตํ, ตํ ทฺวินฺนมฺปิ เสนานํ คตกาเล คเหตุํ วฏฺฏติฯ

ถูปจีวรนฺติ วมฺมิกํ ปริกฺขิปิตฺวา พลิกมฺมํ กตํฯ สมณจีวรนฺติ ภิกฺขุสนฺตกํฯ อาภิเสกิกนฺติ รญฺโญ อภิเสกฏฺฐาเน ฉฑฺฑิตจีวรํฯ อิทฺธิมยนฺติ เอหิภิกฺขุจีวรํฯ ปนฺถิกนฺติ อนฺตรามคฺเค ปติตกํฯ ยํ ปน สามิกานํ สติสมฺโมเสน ปติตํ, ตํ โถกํ รกฺขิตฺวา คเหตพฺพํฯ

วาตาหฏนฺติ วาเตน ปหริตฺวา ทูเร ปาติตํ, ตํ ปน สามิเก อปสฺสนฺเตน คเหตุํ วฏฺฏติฯ เทวทตฺติยนฺติ อนุรุทฺธตฺเถรสฺส วิย เทวตาหิ ทินฺนกํฯ สามุทฺทิยนฺติ สมุทฺทวีจีหิ ถเล อุสฺสาริตํฯ

ยํ ปน สงฺฆสฺส เทมาติ ทินฺนํ, โจฬกภิกฺขาย วา จรมาเนหิ ลทฺธํ, น ตํ ปํสุกูลํฯ ภิกฺขุทตฺติเยปิ ยํ วสฺสคฺเคน คาเหตฺวา วา ทียติ, เสนาสนจีวรํ วา โหติ, น ตํ ปํสุกูลํฯ โน คาหาเปตฺวา ทินฺนเมว ปํสุกูลํฯ ตตฺรปิ ยํ ทายเกหิ ภิกฺขุสฺส ปาทมูเล นิกฺขิตฺตํ, เตน ปน ภิกฺขุนา ปํสุกูลิกสฺส หตฺเถ ฐเปตฺวา ทินฺนํ, ตํ เอกโตสุทฺธิกํ นามฯ ยํ ภิกฺขุโน หตฺเถ ฐเปตฺวา ทินฺนํ, เตน ปน ปาทมูเล ฐปิตํ, ตมฺปิ เอกโตสุทฺธิกํฯ ยํ ภิกฺขุโนปิ ปาทมูเล ฐปิตํ, เตนาปิ ตเถว ทินฺนํ, ตํ อุภโตสุทฺธิกํฯ ยํ หตฺเถ ฐเปตฺวา ลทฺธํ, หตฺเถเยว ฐปิตํ, ตํ อนุกฺกฏฺฐจีวรํ นามฯ อิติ อิมํ ปํสุกูลเภทํ ญตฺวา ปํสุกูลิเกน จีวรํ ปริภุญฺชิตพฺพนฺติ อิทเมตฺถ วิธานํฯ

อยํ ปน ปเภโท, ตโย ปํสุกูลิกา อุกฺกฏฺโฐ มชฺฌิโม มุทูติฯ ตตฺถ โสสานิกํเยว คณฺหนฺโต อุกฺกฏฺโฐ โหติฯ ปพฺพชิตา คณฺหิสฺสนฺตีติ ฐปิตกํ คณฺหนฺโต มชฺฌิโมฯ ปาทมูเล ฐเปตฺวา ทินฺนกํ คณฺหนฺโต มุทูติฯ

เตสุ ยสฺส กสฺสจิ อตฺตโน รุจิยา คิหิทินฺนกํ สาทิตกฺขเณ ธุตงฺคํ ภิชฺชติฯ อยเมตฺถ เภโทฯ

อยํ ปนานิสํโส, ‘‘ปํสุกูลจีวรํ นิสฺสาย ปพฺพชฺชา’’ติ (มหาว. 128) วจนโต นิสฺสยานุรูปปฏิปตฺติสพฺภาโว, ปฐเม อริยวํเส ปติฏฺฐานํ, อารกฺขทุกฺขาภาโว, อปรายตฺตวุตฺติตา, โจรภเยน อภยตา, ปริโภคตณฺหาย อภาโว, สมณสารุปฺปปริกฺขารตา, ‘‘อปฺปานิ เจว สุลภานิ จ ตานิ จ อนวชฺชานี’’ติ (อ. นิ. 4.27; อิติวุ. 101) ภควตา สํวณฺณิตปจฺจยตา, ปาสาทิกตา, อปฺปิจฺฉตาทีนํ ผลนิปฺผตฺติ, สมฺมาปฏิปตฺติยา อนุพฺรูหนํ, ปจฺฉิมาย ชนตาย ทิฏฺฐานุคติอาปาทนนฺติฯ

มารเสนวิฆาตาย , ปํสุกูลธโร ยติ;

สนฺนทฺธกวโจ ยุทฺเธ, ขตฺติโย วิย โสภติฯ

ปหาย กาสิกาทีนิ, วรวตฺถานิ ธาริตํ;

ยํ โลกครุนา โก ตํ, ปํสุกูลํ น ธารเยฯ

ตสฺมา หิ อตฺตโน ภิกฺขุ, ปฏิญฺญํ สมนุสฺสรํ;

โยคาจารานุกูลมฺหิ, ปํสุกูเล รโต สิยาติฯ

อยํ ตาว ปํสุกูลิกงฺเค สมาทานวิธานปฺปเภทเภทานิสํสวณฺณนาฯ

2. เตจีวริกงฺคกถา

[25] ตทนนฺตรํ ปน เตจีวริกงฺคํ ‘‘จตุตฺถกจีวรํ ปฏิกฺขิปามิ, เตจีวริกงฺคํ สมาทิยามี’’ติ อิเมสํ อญฺญตรวจเนน สมาทินฺนํ โหติฯ

เตน ปน เตจีวริเกน จีวรทุสฺสํ ลภิตฺวา ยาว อผาสุกภาเวน กาตุํ วา น สกฺโกติ, วิจารกํ วา น ลภติ, สูจิอาทีสุ วาสฺส กิญฺจิ น สมฺปชฺชติ, ตาว นิกฺขิปิตพฺพํฯ นิกฺขิตฺตปจฺจยา โทโส นตฺถิฯ รชิตกาลโต ปน ปฏฺฐาย นิกฺขิปิตุํ น วฏฺฏติ, ธุตงฺคโจโร นาม โหติฯ อิทมสฺส วิธานํฯ

ปเภทโต ปน อยมฺปิ ติวิโธ โหติฯ ตตฺถ อุกฺกฏฺเฐน รชนกาเล ปฐมํ อนฺตรวาสกํ วา อุตฺตราสงฺคํ วา รชิตฺวา ตํ นิวาเสตฺวา อิตรํ รชิตพฺพํฯ ตํ ปารุปิตฺวา สงฺฆาฏิ รชิตพฺพาฯ สงฺฆาฏิํ ปน นิวาเสตุํ น วฏฺฏติฯ อิทมสฺส คามนฺตเสนาสเน วตฺตํฯ อารญฺญเก ปน ทฺเว เอกโต โธวิตฺวา รชิตุํ วฏฺฏติฯ ยถา ปน กญฺจิ ทิสฺวา สกฺโกติ กาสาวํ อากฑฺฒิตฺวา อุปริกาตุํ, เอวํ อาสนฺเน ฐาเน นิสีทิตพฺพํฯ มชฺฌิมสฺส รชนสาลายํ รชนกาสาวํ นาม โหติ, ตํ นิวาเสตฺวา วา ปารุปิตฺวา วา รชนกมฺมํ กาตุํ วฏฺฏติฯ มุทุกสฺส สภาคภิกฺขูนํ จีวรานิ นิวาเสตฺวา วา ปารุปิตฺวา วา รชนกมฺมํ กาตุํ วฏฺฏติฯ ตตฺรฏฺฐกปจฺจตฺถรณมฺปิ ตสฺส วฏฺฏติฯ ปริหริตุํ ปน น วฏฺฏติฯ สภาคภิกฺขูนํ จีวรมฺปิ อนฺตรนฺตรา ปริภุญฺชิตุํ วฏฺฏติฯ ธุตงฺคเตจีวริกสฺส ปน จตุตฺถํ วตฺตมานํ อํสกาสาวเมว วฏฺฏติฯ ตญฺจ โข วิตฺถารโต วิทตฺถิ, ทีฆโต ติหตฺถเมว วฏฺฏติฯ

อิเมสํ ปน ติณฺณมฺปิ จตุตฺถกจีวรํ สาทิตกฺขเณเยว ธุตงฺคํ ภิชฺชติฯ อยเมตฺถ เภโทฯ