เมนู

2. ธุตงฺคนิทฺเทโส

[22] อิทานิ เยหิ อปฺปิจฺฉตาสนฺตุฏฺฐิตาทีหิ คุเณหิ วุตฺตปฺปการสฺส สีลสฺส โวทานํ โหติ, เต คุเณ สมฺปาเทตุํ ยสฺมา สมาทินฺนสีเลน โยคินา ธุตงฺคสมาทานํ กาตพฺพํฯ เอวญฺหิสฺส อปฺปิจฺฉตาสนฺตุฏฺฐิตาสลฺเลขปวิเวกาปจยวีริยารมฺภสุภรตาทิคุณสลิลวิกฺขาลิตมลํ สีลญฺเจว สุปริสุทฺธํ ภวิสฺสติ, วตานิ จ สมฺปชฺชิสฺสนฺติฯ อิติ อนวชฺชสีลพฺพตคุณปริสุทฺธสพฺพสมาจาโร โปราเณ อริยวํสตฺตเย ปติฏฺฐาย จตุตฺถสฺส ภาวนารามตาสงฺขาตสฺส อริยวํสสฺส อธิคมารโห ภวิสฺสติฯ ตสฺมา ธุตงฺคกถํ อารภิสฺสามฯ

ภควตา หิ ปริจฺจตฺตโลกามิสานํ กาเย จ ชีวิเต จ อนเปกฺขานํ อนุโลมปฏิปทํเยว อาราเธตุกามานํ กุลปุตฺตานํ เตรสธุตงฺคานิ อนุญฺญาตานิฯ เสยฺยถิทํ – ปํสุกูลิกงฺคํ, เตจีวริกงฺคํ, ปิณฺฑปาติกงฺคํ, สปทานจาริกงฺคํ, เอกาสนิกงฺคํ, ปตฺตปิณฺฑิกงฺคํ, ขลุปจฺฉาภตฺติกงฺคํ, อารญฺญิกงฺคํ, รุกฺขมูลิกงฺคํ, อพฺโภกาสิกงฺคํ, โสสานิกงฺคํ, ยถาสนฺถติกงฺคํ, เนสชฺชิกงฺคนฺติฯ ตตฺถ –

อตฺถโต ลกฺขณาทีหิ, สมาทานวิธานโต;

ปเภทโต เภทโต จ, ตสฺส ตสฺสานิสํสโตฯ

กุสลตฺติกโต เจว, ธุตาทีนํ วิภาคโต;

สมาสพฺยาสโต จาปิ, วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโยฯ

[23] ตตฺถ อตฺถโตติ ตาว รถิกสุสานสงฺการกูฏาทีนํ ยตฺถ กตฺถจิ ปํสูนํ อุปริ ฐิตตฺตา อพฺภุคฺคตฏฺเฐน เตสุ เตสุ ปํสุกูลมิวาติ ปํสุกูลํ, อถ วา ปํสุ วิย กุจฺฉิตภาวํ อุลตีติ ปํสุกูลํ, กุจฺฉิตภาวํ คจฺฉตีติ วุตฺตํ โหติฯ เอวํ ลทฺธนิพฺพจนสฺส ปํสุกูลสฺส ธารณํ ปํสุกูลํ , ตํ สีลมสฺสาติ ปํสุกูลิโกฯ ปํสุกูลิกสฺส องฺคํ ปํสุกูลิกงฺคํฯ องฺคนฺติ การณํ วุจฺจติฯ ตสฺมา เยน สมาทาเนน โส ปํสุกูลิโก โหติ, ตสฺเสตํ อธิวจนนฺติ เวทิตพฺพํฯ

เอเตเนว นเยน สงฺฆาฏิอุตฺตราสงฺคอนฺตรวาสกสงฺขาตํ ติจีวรํ สีลมสฺสาติ เตจีวริโกฯ เตจีวริกสฺส องฺคํ เตจีวริกงฺคํ

ภิกฺขาสงฺขาตานํ ปน อามิสปิณฺฑานํ ปาโตติ ปิณฺฑปาโต, ปเรหิ ทินฺนานํ ปิณฺฑานํ ปตฺเต นิปตนนฺติ วุตฺตํ โหติฯ ตํ ปิณฺฑปาตํ อุญฺฉติ ตํ ตํ กุลํ อุปสงฺกมนฺโต คเวสตีติ ปิณฺฑปาติโกฯ ปิณฺฑาย วา ปติตุํ วตเมตสฺสาติ ปิณฺฑปาตี, ปติตุนฺติ จริตุํ, ปิณฺฑปาตี เอว ปิณฺฑปาติโกฯ ปิณฺฑปาติกสฺส องฺคํ ปิณฺฑปาติกงฺคํ

ทานํ วุจฺจติ อวขณฺฑนํ, อเปตํ ทานโตติ อปทานํ, อนวขณฺฑนนฺติ อตฺโถฯ สห อปทาเนน สปทานํ, อวขณฺฑนรหิตํ อนุฆรนฺติ วุตฺตํ โหติฯ สปทานํ จริตุํ อิทมสฺส สีลนฺติ สปทานจารี, สปทานจารี เอว สปทานจาริโกฯ ตสฺส องฺคํ สปทานจาริกงฺคํ

เอกาสเน โภชนํ เอกาสนํ, ตํ สีลมสฺสาติ เอกาสนิโกฯ ตสฺส องฺคํ เอกาสนิกงฺคํ

ทุติยภาชนสฺส ปฏิกฺขิตฺตตฺตา เกวลํ เอกสฺมิํเยว ปตฺเต ปิณฺโฑ ปตฺตปิณฺโฑฯ อิทานิ ปตฺตปิณฺฑคหเณ ปตฺตปิณฺฑสญฺญํ กตฺวา ปตฺตปิณฺโฑ สีลมสฺสาติ ปตฺตปิณฺฑิโกฯ ตสฺส องฺคํ ปตฺตปิณฺฑิกงฺคํ

ขลูติ ปฏิเสธนตฺเถ นิปาโตฯ ปวาริเตน สตา ปจฺฉา ลทฺธํ ภตฺตํ ปจฺฉาภตฺตํ นาม, ตสฺส ปจฺฉาภตฺตสฺส โภชนํ ปจฺฉาภตฺตโภชนํ, ตสฺมิํ ปจฺฉาภตฺตโภชเน ปจฺฉาภตฺตสญฺญํ กตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ สีลมสฺสาติ ปจฺฉาภตฺติโกฯ น ปจฺฉาภตฺติโก ขลุปจฺฉาภตฺติโกฯ สมาทานวเสน ปฏิกฺขิตฺตาติริตฺตโภชนสฺเสตํ นามํฯ อฏฺฐกถายํ ปน วุตฺตํ ขลูติ เอโก สกุโณฯ โส มุเขน ผลํ คเหตฺวา ตสฺมิํ ปติเต ปุน อญฺญํ น ขาทติฯ ตาทิโส อยนฺติ ขลุปจฺฉาภตฺติโกฯ ตสฺส องฺคํ ขลุปจฺฉาภตฺติกงฺคํ

อรญฺเญ นิวาโส สีลมสฺสาติ อารญฺญิโกฯ ตสฺส องฺคํ อารญฺญิกงฺคํ

รุกฺขมูเล นิวาโส รุกฺขมูลํ, ตํ สีลมสฺสาติ รุกฺขมูลิโกฯ รุกฺขมูลิกสฺส องฺคํ รุกฺขมูลิกงฺคํฯ อพฺโภกาสิกโสสานิกงฺเคสุปิ เอเสว นโยฯ

ยเทว สนฺถตํ ยถาสนฺถตํ, อิทํ ตุยฺหํ ปาปุณาตีติ เอวํ ปฐมํ อุทฺทิฏฺฐเสนาสนสฺเสตํ อธิวจนํฯ ตสฺมิํ ยถาสนฺถเต วิหริตุํ สีลมสฺสาติ ยถาสนฺถติโกฯ ตสฺส องฺคํ ยถาสนฺถติกงฺคํ

สยนํ ปฏิกฺขิปิตฺวา นิสชฺชาย วิหริตุํ สีลมสฺสาติ เนสชฺชิโกฯ ตสฺส องฺคํ เนสชฺชิกงฺคํ

สพฺพาเนว ปเนตานิ เตน เตน สมาทาเนน ธุตกิเลสตฺตา ธุตสฺส ภิกฺขุโน องฺคานิ, กิเลสธุนนโต วา ธุตนฺติ ลทฺธโวหารํ ญาณํ องฺคํ เอเตสนฺติ ธุตงฺคานิฯ อถ วา ธุตานิ จ ตานิ ปฏิปกฺขนิทฺธุนนโต องฺคานิ จ ปฏิปตฺติยาติปิ ธุตงฺคานิฯ เอวํ ตาเวตฺถ อตฺถโต วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโยฯ

สพฺพาเนว ปเนตานิ สมาทานเจตนาลกฺขณานิฯ วุตฺตมฺปิ เจตํ ‘‘โย สมาทิยติ, โส ปุคฺคโลฯ เยน สมาทิยติ, จิตฺตเจตสิกา เอเต ธมฺมาฯ ยา สมาทานเจตนา, ตํ ธุตงฺคํฯ ยํ ปฏิกฺขิปติ, ตํ วตฺถู’’ติฯ สพฺพาเนว จ โลลุปฺปวิทฺธํสนรสานิ, นิลฺโลลุปฺปภาวปจฺจุปฏฺฐานานิ อปฺปิจฺฉตาทิอริยธมฺมปทฏฺฐานานิฯ เอวเมตฺถ ลกฺขณาทีหิ เวทิตพฺโพ วินิจฺฉโยฯ

สมาทานวิธานโตติอาทีสุ ปน ปญฺจสุ สพฺพาเนว ธุตงฺคานิ ธรมาเน ภควติ ภควโตว สนฺติเก สมาทาตพฺพานิฯ ปรินิพฺพุเต มหาสาวกสฺส สนฺติเกฯ ตสฺมิํ อสติ ขีณาสวสฺส, อนาคามิสฺส, สกทาคามิสฺส, โสตาปนฺนสฺส, ติปิฏกสฺส, ทฺวิปิฏกสฺส, เอกปิฏกสฺส, เอกสงฺคีติกสฺส, อฏฺฐกถาจริยสฺสฯ ตสฺมิํ อสติ ธุตงฺคธรสฺส, ตสฺมิมฺปิ อสติ เจติยงฺคณํ สมฺมชฺชิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส สนฺติเก วทนฺเตน วิย สมาทาตพฺพานิ, อปิจ สยมฺปิ สมาทาตุํ วฏฺฏติ เอวฯ เอตฺถ จ เจติยปพฺพเต ทฺเว ภาติกตฺเถรานํ เชฏฺฐกภาตุ ธุตงฺคปฺปิจฺฉตาย วตฺถุ กเถตพฺพํฯ อยํ ตาว สาธารณกถาฯ

1. ปํสุกูลิกงฺคกถา

[24] อิทานิ เอเกกสฺส สมาทานวิธานปฺปเภทเภทานิสํเส วณฺณยิสฺสามฯ ปํสุกูลิกงฺคํ ตาว ‘‘คหปติทานจีวรํ ปฏิกฺขิปามิ, ปํสุกูลิกงฺคํ สมาทิยามี’’ติ อิเมสุ ทฺวีสุ วจเนสุ อญฺญตเรน สมาทินฺนํ โหติฯ อิทํ ตาเวตฺถ สมาทานํ

เอวํ สมาทินฺนธุตงฺเคน ปน เตน โสสานิกํ, ปาปณิกํ, รถิยโจฬํ, สงฺการโจฬํ, โสตฺถิยํ, นฺหานโจฬํ, ติตฺถโจฬํ, คตปจฺจาคตํ, อคฺคิฑฑฺฒํ, โคขายิตํ, อุปจิกาขายิตํ, อุนฺทูรขายิตํ, อนฺตจฺฉินฺนํ, ทสาจฺฉินฺนํ, ธชาหฏํ, ถูปจีวรํ, สมณจีวรํ, อาภิเสกิกํ, อิทฺธิมยํ, ปนฺถิกํ, วาตาหฏํ, เทวทตฺติยํ, สามุทฺทิยนฺติเอเตสุ อญฺญตรํ จีวรํ คเหตฺวา ผาเลตฺวา ทุพฺพลฏฺฐานํ ปหาย ถิรฏฺฐานานิ โธวิตฺวา จีวรํ กตฺวา โปราณํ คหปติจีวรํ อปเนตฺวา ปริภุญฺชิตพฺพํฯ

ตตฺถ โสสานิกนฺติ สุสาเน ปติตกํฯ ปาปณิกนฺติ อาปณทฺวาเร ปติตกํฯ รถิยโจฬนฺติ ปุญฺญตฺถิเกหิ วาตปานนฺตเรน รถิกาย ฉฑฺฑิตโจฬกํฯ สงฺการโจฬนฺติ สงฺการฏฺฐาเน ฉฑฺฑิตโจฬกํฯ โสตฺถิยนฺติ คพฺภมลํ ปุญฺฉิตฺวา ฉฑฺฑิตวตฺถํฯ ติสฺสามจฺจมาตา กิร สตคฺฆนเกน วตฺเถน คพฺภมลํ ปุญฺฉาเปตฺวา ปํสุกูลิกา คณฺหิสฺสนฺตีติ ตาลเวฬิมคฺเค ฉฑฺฑาเปสิฯ ภิกฺขู ชิณฺณกฏฺฐานตฺถเมว คณฺหนฺติฯ นฺหานโจฬนฺติ ยํ ภูตเวชฺเชหิ สสีสํ นฺหาปิตา กาฬกณฺณิโจฬนฺติ ฉฑฺเฑตฺวา คจฺฉนฺติฯ

ติตฺถโจฬนฺติ นฺหานติตฺเถ ฉฑฺฑิตปิโลติกาฯ คตปจฺจาคตนฺติ ยํ มนุสฺสา สุสานํ คนฺตฺวา ปจฺจาคตา นฺหตฺวา ฉฑฺเฑนฺติฯ อคฺคิฑฑฺฒนฺติ อคฺคินา ฑฑฺฒปฺปเทสํฯ ตญฺหิ มนุสฺสา ฉฑฺเฑนฺติฯ โคขายิตาทีนิ ปากฏาเนวฯ ตาทิสานิปิ หิ มนุสฺสา ฉฑฺเฑนฺติฯ ธชาหฏนฺติ นาวํ อาโรหนฺตา ธชํ พนฺธิตฺวา อารูหนฺติฯ ตํ เตสํ ทสฺสนาติกฺกเม คเหตุํ วฏฺฏติฯ ยมฺปิ ยุทฺธภูมิยํ ธชํ พนฺธิตฺวา ฐปิตํ, ตํ ทฺวินฺนมฺปิ เสนานํ คตกาเล คเหตุํ วฏฺฏติฯ

ถูปจีวรนฺติ วมฺมิกํ ปริกฺขิปิตฺวา พลิกมฺมํ กตํฯ สมณจีวรนฺติ ภิกฺขุสนฺตกํฯ อาภิเสกิกนฺติ รญฺโญ อภิเสกฏฺฐาเน ฉฑฺฑิตจีวรํฯ อิทฺธิมยนฺติ เอหิภิกฺขุจีวรํฯ ปนฺถิกนฺติ อนฺตรามคฺเค ปติตกํฯ ยํ ปน สามิกานํ สติสมฺโมเสน ปติตํ, ตํ โถกํ รกฺขิตฺวา คเหตพฺพํฯ