อทินฺนาทานสฺส, กาเมสุมิจฺฉาจารสฺส, มุสาวาทสฺส, ปิสุณาย วาจาย, ผรุสาย วาจาย, สมฺผปฺปลาปสฺส, อภิชฺฌาย, พฺยาปาทสฺส, มิจฺฉาทิฏฺฐิยา, เนกฺขมฺเมน กามจฺฉนฺทสฺส, อพฺยาปาเทน พฺยาปาทสฺส, อาโลกสญฺญาย ถินมิทฺธสฺส, อวิกฺเขเปน อุทฺธจฺจสฺส, ธมฺมววตฺถาเนน วิจิกิจฺฉาย, ญาเณน อวิชฺชาย, ปาโมชฺเชน อรติยา, ปฐเมน ฌาเนน นีวรณานํ, ทุติเยน ฌาเนน วิตกฺกวิจารานํ, ตติเยน ฌาเนน ปีติยา, จตุตฺเถน ฌาเนน สุขทุกฺขานํ, อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติยา รูปสญฺญาย ปฏิฆสญฺญาย นานตฺตสญฺญาย, วิญฺญาณญฺจายตนสมาปตฺติยา อากาสานญฺจายตนสญฺญาย, อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติยา วิญฺญาณญฺจายตนสญฺญาย, เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติยา อากิญฺจญฺญายตนสญฺญาย, อนิจฺจานุปสฺสนาย นิจฺจสญฺญาย, ทุกฺขานุปสฺสนาย สุขสญฺญาย, อนตฺตานุปสฺสนาย อตฺตสญฺญาย, นิพฺพิทานุปสฺสนาย นนฺทิยา, วิราคานุปสฺสนาย ราคสฺส, นิโรธานุปสฺสนาย สมุทยสฺส, ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนาย อาทานสฺส, ขยานุปสฺสนาย ฆนสญฺญาย, วยานุปสฺสนาย อายูหนสฺส, วิปริณามานุปสฺสนาย ธุวสญฺญาย, อนิมิตฺตานุปสฺสนาย นิมิตฺตสฺส, อปฺปณิหิตานุปสฺสนาย ปณิธิยา, สุญฺญตานุปสฺสนาย อภินิเวสสฺส, อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย สาราทานาภินิเวสสฺส, ยถาภูตญาณทสฺสเนน สมฺโมหาภินิเวสสฺส, อาทีนวานุปสฺสนาย อาลยาภินิเวสสฺส, ปฏิสงฺขานุปสฺสนาย อปฺปฏิสงฺขาย, วิวฏฺฏนานุปสฺสนาย สญฺโญคาภินิเวสสฺส, โสตาปตฺติมคฺเคน ทิฏฺเฐกฏฺฐานํ กิเลสานํ, สกทาคามิมคฺเคน โอฬาริกานํ กิเลสานํ, อนาคามิมคฺเคน อณุสหคตานํ กิเลสานํ, อรหตฺตมคฺเคน สพฺพกิเลสานํ ปหานํ สีลํ, เวรมณี, เจตนา, สํวโร, อวีติกฺกโม สีลํฯ เอวรูปานิ สีลานิ จิตฺตสฺส อวิปฺปฏิสาราย สํวตฺตนฺติ, ปาโมชฺชาย สํวตฺตนฺติ, ปีติยา สํวตฺตนฺติ, ปสฺสทฺธิยา สํวตฺตนฺติ, โสมนสฺสาย สํวตฺตนฺติ, อาเสวนาย สํวตฺตนฺติ, ภาวนาย สํวตฺตนฺติ, พหุลีกมฺมาย สํวตฺตนฺติ, อลงฺการาย สํวตฺตนฺติ, ปริกฺขาราย สํวตฺตนฺติ, ปริวาราย สํวตฺตนฺติ, ปาริปูริยา สํวตฺตนฺติ, เอกนฺตนิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย อุปสมาย อภิญฺญาย สมฺโพธาย นิพฺพานาย สํวตฺตนฺตี’’ติ (ปฏิ. ม. 1.41)ฯ

เอตฺถ จ ปหานนฺติ โกจิ ธมฺโม นาม นตฺถิ อญฺญตฺร วุตฺตปฺปการานํ ปาณาติปาตาทีนํ อนุปฺปาทมตฺตโตฯ ยสฺมา ปน ตํ ตํ ปหานํ ตสฺส ตสฺส กุสลธมฺมสฺส ปติฏฺฐานฏฺเฐน อุปธารณํ โหติ, วิกมฺปาภาวกรเณน จ สมาทานํฯ ตสฺมา ปุพฺเพ วุตฺเตเนว อุปธารณสมาธานสงฺขาเตน สีลนฏฺเฐน สีลนฺติ วุตฺตํฯ อิตเร จตฺตาโร ธมฺมา ตโต ตโต เวรมณิวเสน, ตสฺส ตสฺส สํวรวเสน, ตทุภยสมฺปยุตฺตเจตนาวเสน, ตํ ตํ อวีติกฺกมนฺตสฺส อวีติกฺกมนวเสน จ เจตโส ปวตฺติสพฺภาวํ สนฺธาย วุตฺตาฯ สีลฏฺโฐ ปน เตสํ ปุพฺเพ ปกาสิโตเยวาติฯ เอวํ ปหานสีลาทิวเสน ปญฺจวิธํฯ

เอตฺตาวตา จ กิํ สีลํ? เกนฏฺเฐน สีลํ? กานสฺส ลกฺขณรสปจฺจุปฏฺฐานปทฏฺฐานานิ? กิมานิสํสํ สีลํ? กติวิธํ เจตํ สีลนฺติ? อิเมสํ ปญฺหานํ วิสฺสชฺชนํ นิฏฺฐิตํฯ

สีลสํกิเลสโวทานํ

[21] ยํ ปน วุตฺตํ ‘‘โก จสฺส สํกิเลโส, กิํ โวทาน’’นฺติฯ ตตฺร วทาม – ขณฺฑาทิภาโว สีลสฺส สํกิเลโส, อขณฺฑาทิภาโว โวทานํฯ โส ปน ขณฺฑาทิภาโว ลาภยสาทิเหตุเกน เภเทน จ สตฺตวิธเมถุนสํโยเคน จ สงฺคหิโตฯ

ตถา หิ ยสฺส สตฺตสุ อาปตฺติกฺขนฺเธสุ อาทิมฺหิ วา อนฺเต วา สิกฺขาปทํ ภินฺนํ โหติ, ตสฺส สีลํ ปริยนฺเต ฉินฺนสาฏโก วิย ขณฺฑํ นาม โหติฯ ยสฺส ปน เวมชฺเฌ ภินฺนํ, ตสฺส มชฺเฌ ฉิทฺทสาฏโก วิย ฉิทฺทํ นาม โหติฯ ยสฺส ปฏิปาฏิยา ทฺเว ตีณิ ภินฺนานิ, ตสฺส ปิฏฺฐิยา วา กุจฺฉิยา วา อุฏฺฐิเตน วิสภาควณฺเณน กาฬรตฺตาทีนํ อญฺญตรสรีรวณฺณา คาวี วิย สพลํ นาม โหติฯ ยสฺส อนฺตรนฺตรา ภินฺนานิ, ตสฺส อนฺตรนฺตรา วิสภาควณฺณพินฺทุวิจิตฺรา คาวี วิย กมฺมาสํ นาม โหติฯ เอวํ ตาว ลาภาทิเหตุเกน เภเทน ขณฺฑาทิภาโว โหติฯ

เอวํ สตฺตวิธเมถุนสํโยควเสนฯ วุตฺตญฺหิ ภควตา –

‘‘อิธ, พฺราหฺมณ, เอกจฺโจ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา สมฺมา พฺรหฺมจารี ปฏิชานมาโน น เหว โข มาตุคาเมน สทฺธิํ ทฺวยํทฺวยสมาปตฺติํ สมาปชฺชติ, อปิจ โข มาตุคามสฺส อุจฺฉาทนํ ปริมทฺทนํ นฺหาปนํ สมฺพาหนํ สาทิยติ, โส ตทสฺสาเทติ, ตํ นิกาเมติ, เตน จ วิตฺติํ อาปชฺชติ, อิทมฺปิ โข, พฺราหฺมณ, พฺรหฺมจริยสฺส ขณฺฑมฺปิ ฉิทฺทมฺปิ สพลมฺปิ กมฺมาสมฺปิฯ อยํ วุจฺจติ, พฺราหฺมณ, อปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ จรติ สํยุตฺโต เมถุเนน สํโยเคน, น ปริมุจฺจติ ชาติยาฯ ชราย มรเณน…เป.… น ปริมุจฺจติ ทุกฺขสฺมาติ วทามิฯ

‘‘ปุน จปรํ, พฺราหฺมณ, อิเธกจฺโจ สมโณ วา…เป.… ปฏิชานมาโน น เหว โข มาตุคาเมน สทฺธิํ ทฺวยํ ทฺวยสมาปตฺติํ สมาปชฺชติฯ นปิ มาตุคามสฺส อุจฺฉาทนํ…เป.… สาทิยติฯ อปิจ โข มาตุคาเมน สทฺธิํ สญฺชคฺฆติ สํกีฬติ สํเกลายติ, โส ตทสฺสาเทติ…เป.… น ปริมุจฺจติ ทุกฺขสฺมาติ วทามิฯ

‘‘ปุน จปรํ, พฺราหฺมณ, อิเธกจฺโจ สมโณ วา…เป.… น เหว โข มาตุคาเมน สทฺธิํ ทฺวยํ ทฺวยสมาปตฺติํ สมาปชฺชติฯ นปิ มาตุคามสฺส อุจฺฉาทนํ…เป.… สาทิยติฯ นปิ มาตุคาเมน สทฺธิํ สญฺชคฺฆติ สํกีฬติ สํเกลายติฯ อปิจ โข มาตุคามสฺส จกฺขุนา จกฺขุํ อุปนิชฺฌายติ เปกฺขติ, โส ตทสฺสาเทติ…เป.… น ปริมุจฺจติ ทุกฺขสฺมาติ วทามิฯ

‘‘ปุน จปรํ, พฺราหฺมณ, อิเธกจฺโจ สมโณ วา…เป.… น เหว โข มาตุคาเมน… นปิ มาตุคามสฺส… นปิ มาตุคาเมน… นปิ มาตุคามสฺส…เป.… เปกฺขติฯ อปิจ โข มาตุคามสฺส สทฺทํ สุณาติ ติโรกุฏฺฏา วา ติโรปาการา วา หสนฺติยา วา ภณนฺติยา วา คายนฺติยา วา โรทนฺติยา วา, โส ตทสฺสาเทติ…เป.… ทุกฺขสฺมาติ วทามิฯ

‘‘ปุน จปรํ, พฺราหฺมณ, อิเธกจฺโจ สมโณ วา…เป.… น เหว โข มาตุคาเมน… นปิ มาตุคามสฺส… นปิ มาตุคาเมน… นปิ มาตุคามสฺส…เป.… โรทนฺติยา วาฯ อปิจ โข ยานิสฺส ตานิ ปุพฺเพ มาตุคาเมน สทฺธิํ หสิตลปิตกีฬิตานิ, ตานิ อนุสฺสรติ, โส ตทสฺสาเทติ…เป.… ทุกฺขสฺมาติ วทามิฯ

‘‘ปุน จปรํ, พฺราหฺมณ, อิเธกจฺโจ สมโณ วา…เป.… น เหว โข มาตุคาเมน…เป.… นปิ มาตุคามสฺส…เป.… นปิ ยานิสฺส ตานิ ปุพฺเพ มาตุคาเมน สทฺธิํ หสิตลปิตกีฬิตานิ, ตานิ อนุสฺสรติฯ อปิจ โข ปสฺสติ คหปติํ วา คหปติปุตฺตํ วา ปญฺจหิ กามคุเณหิ สมปฺปิตํ สมงฺคีภูตํ ปริจารยมานํ, โส ตทสฺสาเทติ…เป.… ทุกฺขสฺมาติ วทามิฯ

‘‘ปุน จปรํ, พฺราหฺมณ, อิเธกจฺโจ สมโณ วา…เป.… น เหว โข มาตุคาเมน…เป.… นปิ ปสฺสติ คหปติํ วา คหปติปุตฺตํ วา…เป.… ปริจารยมานํฯ อปิจ โข อญฺญตรํ เทวนิกายํ ปณิธาย พฺรหฺมจริยํ จรติ ‘อิมินาหํ สีเลน วา วเตน วา ตเปน วา พฺรหฺมจริเยน วา เทโว วา ภวิสฺสามิ เทวญฺญตโร วา’ติฯ โส ตทสฺสาเทติ, ตํ นิกาเมติ, เตน จ วิตฺติํ อาปชฺชติฯ อิทมฺปิ โข, พฺราหฺมณ, พฺรหฺมจริยสฺส ขณฺฑมฺปิ ฉิทฺทมฺปิ สพลมฺปิ กมฺมาสมฺปี’’ติ (อ. นิ. 7.50)ฯ

เอวํ ลาภาทิเหตุเกน เภเทน จ สตฺตวิธเมถุนสํโยเคน จ ขณฺฑาทิภาโว สงฺคหิโตติ เวทิตพฺโพฯ

อขณฺฑาทิภาโว ปน สพฺพโส สิกฺขาปทานํ อเภเทน, ภินฺนานญฺจ สปฺปฏิกมฺมานํ ปฏิกมฺมกรเณน, สตฺตวิธเมถุนสํโยคาภาเวน จ, อปราย จ ‘‘โกโธ อุปนาโห มกฺโข ปฬาโส อิสฺสา มจฺฉริยํ มายา สาเถยฺยํ ถมฺโภ สารมฺโภ มาโน อติมาโน มโท ปมาโท’’ติอาทีนํ ปาปธมฺมานํ อนุปฺปตฺติยา, อปฺปิจฺฉตาสนฺตุฏฺฐิตาสลฺเลขตาทีนญฺจ คุณานํ อุปฺปตฺติยา สงฺคหิโตฯ

ยานิ หิ สีลานิ ลาภาทีนมฺปิ อตฺถาย อภินฺนานิ, ปมาทโทเสน วา ภินฺนานิปิ ปฏิกมฺมกตานิ , เมถุนสํโยเคหิ วา โกธุปนาหาทีหิ วา ปาปธมฺเมหิ อนุปหตานิ, ตานิ สพฺพโส อขณฺฑานิ อจฺฉิทฺทานิ อสพลานิ อกมฺมาสานีติ วุจฺจนฺติฯ ตานิเยว ภุชิสฺสภาวกรณโต จ ภุชิสฺสานิ, วิญฺญูหิ ปสตฺถตฺตา วิญฺญุปสตฺถานิ, ตณฺหาทิฏฺฐีหิ อปรามฏฺฐตฺตา อปรามฏฺฐานิ, อุปจารสมาธิํ วา อปฺปนาสมาธิํ วา สํวตฺตยนฺตีติ สมาธิสํวตฺตนิกานิ จ โหนฺติฯ ตสฺมา เนสํ เอส ‘อขณฺฑาทิภาโว โวทาน’นฺติ เวทิตพฺโพฯ

ตํ ปเนตํ โวทานํ ทฺวีหากาเรหิ สมฺปชฺชติ สีลวิปตฺติยา จ อาทีนวทสฺสเนน, สีลสมฺปตฺติยา จ อานิสํสทสฺสเนนฯ ตตฺถ ‘‘ปญฺจิเม, ภิกฺขเว, อาทีนวา ทุสฺสีลสฺส สีลวิปตฺติยา’’ติ (ที. นิ. 2.149; อ. นิ. 5.213) เอวมาทิสุตฺตนเยน สีลวิปตฺติยา อาทีนโว ทฏฺฐพฺโพฯ

อปิจ ทุสฺสีโล ปุคฺคโล ทุสฺสีลฺยเหตุ อมนาโป โหติ เทวมนุสฺสานํ, อนนุสาสนีโย สพฺรหฺมจารีนํ, ทุกฺขิโต ทุสฺสีลฺยครหาสุ, วิปฺปฏิสารี สีลวตํ ปสํสาสุ, ตาย จ ปน ทุสฺสีลฺยตาย สาณสาฏโก วิย ทุพฺพณฺโณ โหติฯ เย โข ปนสฺส ทิฏฺฐานุคติํ อาปชฺชนฺติ, เตสํ ทีฆรตฺตํ อปายทุกฺขาวหนโต ทุกฺขสมฺผสฺโสฯ เยสํ เทยฺยธมฺมํ ปฏิคฺคณฺหาติ, เตสํ นมหปฺผลกรณโต อปฺปคฺโฆฯ อเนกวสฺสคณิกคูถกูโป วิย ทุพฺพิโสธโนฯ ฉวาลาตมิว อุภโต ปริพาหิโรฯ ภิกฺขุภาวํ ปฏิชานนฺโตปิ อภิกฺขุเยว โคคณํ อนุพนฺธคทฺรโภ วิยฯ สตตุพฺพิคฺโค สพฺพเวริกปุริโส วิยฯ อสํวาสารโห มตกเฬวรํ วิยฯ สุตาทิคุณยุตฺโตปิ สพฺรหฺมจารีนํ อปูชารโห สุสานคฺคิ วิย พฺราหฺมณานํฯ อภพฺโพ วิเสสาธิคเม อนฺโธ วิย รูปทสฺสเนฯ นิราโส สทฺธมฺเม จณฺฑาลกุมารโก วิย รชฺเชฯ สุขิโตสฺมีติ มญฺญมาโนปิ ทุกฺขิโตว อคฺคิกฺขนฺธปริยาเย วุตฺตทุกฺขภาคิตายฯ

ทุสฺสีลานญฺหิ ปญฺจกามคุณปริโภควนฺทนมานนาทิสุขสฺสาทคธิตจิตฺตานํ ตปฺปจฺจยํ อนุสฺสรณมตฺเตนาปิ หทยสนฺตาปํ ชนยิตฺวา อุณฺหโลหิตุคฺคารปฺปวตฺตนสมตฺถํ อติกฏุกํ ทุกฺขํ ทสฺเสนฺโต สพฺพากาเรน ปจฺจกฺขกมฺมวิปาโก ภควา อาห –

‘‘ปสฺสถ โน ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อมุํ มหนฺตํ อคฺคิกฺขนฺธํ อาทิตฺตํ สมฺปชฺชลิตํ สโชติภูต’นฺติ? เอวํ, ภนฺเตติฯ ตํ กิํ มญฺญถ, ภิกฺขเว, กตมํ นุ โข วรํ ยํ อมุํ มหนฺตํ อคฺคิกฺขนฺธํ อาทิตฺตํ สมฺปชฺชลิตํ สโชติภูตํ อาลิงฺเคตฺวา อุปนิสีเทยฺย วา อุปนิปชฺเชยฺย วา, ยํ ขตฺติยกญฺญํ วา พฺราหฺมณกญฺญํ วา คหปติกญฺญํ วา มุทุตลุนหตฺถปาทํ อาลิงฺเคตฺวา อุปนิสีเทยฺย วา อุปนิปชฺเชยฺย วาติฯ เอตเทว, ภนฺเต, วรํ ยํ ขตฺติยกญฺญํ วา…เป.… อุปนิปชฺเชยฺย วาฯ ทุกฺขํ เหตํ, ภนฺเต, ยํ อมุํ มหนฺตํ อคฺคิกฺขนฺธํ…เป.… อุปนิปชฺเชยฺย วาติฯ อาโรจยามิ โว, ภิกฺขเว, ปฏิเวทยามิ โว, ภิกฺขเว, ยถา เอตเทว ตสฺส วรํ ทุสฺสีลสฺส ปาปธมฺมสฺส อสุจิสงฺกสฺสรสมาจารสฺส ปฏิจฺฉนฺนกมฺมนฺตสฺส อสฺสมณสฺส สมณปฏิญฺญสฺส อพฺรหฺมจาริสฺส พฺรหฺมจาริปฏิญฺญสฺส อนฺโตปูติกสฺส อวสฺสุตสฺส กสมฺพุชาตสฺส ยํ อมุํ มหนฺตํ อคฺคิกฺขนฺธํ…เป.… อุปนิปชฺเชยฺย วาฯ ตํ กิสฺส เหตุ? ตโตนิทานํ หิ โส, ภิกฺขเว, มรณํ วา นิคจฺเฉยฺย มรณมตฺตํ วา ทุกฺขํ, น ตฺเวว ตปฺปจฺจยา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺเชยฺยา’’ติ (อ. นิ. 7.72)ฯ

เอวํ อคฺคิกฺขนฺธุปมาย อิตฺถิปฏิพทฺธปญฺจกามคุณปริโภคปจฺจยํ ทุกฺขํ ทสฺเสตฺวา เอเตเนว อุปาเยน –

‘‘ตํ กิํ มญฺญถ, ภิกฺขเว, กตมํ นุ โข วรํ ยํ พลวา ปุริโส ทฬฺหาย วาฬรชฺชุยา อุโภ ชงฺฆา เวเฐตฺวา ฆํเสยฺย, สา ฉวิํ ฉินฺเทยฺย, ฉวิํ เฉตฺวา จมฺมํ ฉินฺเทยฺย, จมฺมํ เฉตฺวา มํสํ ฉินฺเทยฺย, มํสํ เฉตฺวา นฺหารุํ ฉินฺเทยฺย, นฺหารุํ เฉตฺวา อฏฺฐิํ ฉินฺเทยฺย, อฏฺฐิํ เฉตฺวา อฏฺฐิมิญฺชํ อาหจฺจ ติฏฺเฐยฺย, ยํ วา ขตฺติยมหาสาลานํ วา พฺราหฺมณมหาสาลานํ วา คหปติมหาสาลานํ วา อภิวาทนํ สาทิเยยฺยา’’ติ จฯ

‘‘ตํ กิํ มญฺญถ, ภิกฺขเว, กตมํ นุ โข วรํ ยํ พลวา ปุริโส ติณฺหาย สตฺติยา เตลโธตาย ปจฺโจรสฺมิํ ปหเรยฺย, ยํ วา ขตฺติยมหาสาลานํ วา พฺราหฺมณมหาสาลานํ วา คหปติมหาสาลานํ วา อญฺชลิกมฺมํ สาทิเยยฺยา’’ติ จฯ

‘‘ตํ กิํ มญฺญถ, ภิกฺขเว, กตมํ นุ โข วรํ ยํ พลวา ปุริโส ตตฺเตน อโยปฏฺเฏน อาทิตฺเตน สมฺปชฺชลิเตน สโชติภูเตน กายํ สมฺปลิเวเฐยฺย, ยํ วา ขตฺติยมหาสาลานํ วา พฺราหฺมณมหาสาลานํ วา คหปติมหาสาลานํ วา สทฺธาเทยฺยํ จีวรํ ปริภุญฺเชยฺยา’’ติ จฯ

‘‘ตํ กิํ มญฺญถ, ภิกฺขเว, กตมํ นุ โข วรํ ยํ พลวา ปุริโส ตตฺเตน อโยสงฺกุนา อาทิตฺเตน สมฺปชฺชลิเตน สโชติภูเตน มุขํ วิวริตฺวา ตตฺตํ โลหคุฬํ อาทิตฺตํ สมฺปชฺชลิตํ สโชติภูตํ มุเข ปกฺขิเปยฺย, ตํ ตสฺส โอฏฺฐมฺปิ ฑเหยฺย, มุขมฺปิ, ชิวฺหมฺปิ, กณฺฐมฺปิ, อุทรมฺปิ ฑเหยฺย, อนฺตมฺปิ อนฺตคุณมฺปิ อาทาย อโธภาคํ นิกฺขเมยฺย, ยํ วา ขตฺติย… พฺราหฺมณ… คหปติมหาสาลานํ วา สทฺธาเทยฺยํ ปิณฺฑปาตํ ปริภุญฺเชยฺยา’’ติ จฯ

‘‘ตํ กิํ มญฺญถ, ภิกฺขเว, กตมํ นุ โข วรํ ยํ พลวา ปุริโส สีเส วา คเหตฺวา ขนฺเธ วา คเหตฺวา ตตฺตํ อโยมญฺจํ วา อโยปีฐํ วา อาทิตฺตํ สมฺปชฺชลิตํ สโชติภูตํ อภินิสีทาเปยฺย วา อภินิปชฺชาเปยฺย วา, ยํ วา ขตฺติย… พฺราหฺมณ… คหปติมหาสาลานํ วา สทฺธาเทยฺยํ มญฺจปีฐํ ปริภุญฺเชยฺยา’’ติ จฯ

‘‘ตํ กิํ มญฺญถ, ภิกฺขเว, กตมํ นุ โข วรํ ยํ พลวา ปุริโส อุทฺธํปาทํ อโธสิรํ คเหตฺวา ตตฺตาย อโยกุมฺภิยา ปกฺขิเปยฺย อาทิตฺตาย สมฺปชฺชลิตาย สโชติภูตาย , โส ตตฺถ เผณุทฺเทหกํ ปจฺจมาโน สกิมฺปิ อุทฺธํ คจฺเฉยฺย, สกิมฺปิ อโธ คจฺเฉยฺย, สกิมฺปิ ติริยํ คจฺเฉยฺย, ยํ วา ขตฺติย… พฺราหฺมณ… คหปติมหาสาลานํ วา สทฺธาเทยฺยํ วิหารํ ปริภุญฺเชยฺยา’’ติ จาติ (อ. นิ. 7.72)ฯ

อิมาหิ วาฬรชฺชุติณฺหสตฺติอโยปฏฺฏอโยคุฬอโยมญฺจอโยปีฐอโยกุมฺภีอุปมาหิ อภิวาทนอญฺชลิกมฺมจีวรปิณฺฑปาตมญฺจปีฐวิหารปริโภคปจฺจยํ ทุกฺขํ ทสฺเสสิฯ ตสฺมา –

อคฺคิกฺขนฺธาลิงฺคนทุกฺขาธิกทุกฺขกฏุกผลํ;

อวิชหโต กามสุขํ, สุขํ กุโต ภินฺนสีลสฺสฯ

อภิวาทนสาทิยเน , กิํ นาม สุขํ วิปนฺนสีลสฺส;

ทฬฺหวาฬรชฺชุฆํสนทุกฺขาธิกทุกฺขภาคิสฺสฯ

สทฺธานมญฺชลิกมฺมสาทิยเน กิํ สุขํ อสีลสฺส;

สตฺติปฺปหารทุกฺขาธิมตฺตทุกฺขสฺส ยํเหตุฯ

จีวรปริโภคสุขํ, กิํ นาม อสํยตสฺส;

เยน จิรํ อนุภวิตพฺโพ, นิรเย ชลิตอโยปฏฺฏสมฺผสฺโสฯ

มธุโรปิ ปิณฺฑปาโต, หลาหลวิสูปโม อสีลสฺส;

อาทิตฺตา คิลิตพฺพา, อโยคุฬา เยน จิรรตฺตํฯ

สุขสมฺมโตปิ ทุกฺโข, อสีลิโน มญฺจปีฐปริโภโค;

ยํ พาธิสฺสนฺติ จิรํ, ชลิตอโยมญฺจปีฐานิฯ

ทุสฺสีลสฺส วิหาเร, สทฺธาเทยฺยมฺหิ กา นิวาส รติ;

ชลิเตสุ นิวสิตพฺพํ, เยน อโยกุมฺภิมชฺเฌสุฯ

สงฺกสรสมาจาโร, กสมฺพุชาโต อวสฺสุโต ปาโป;

อนฺโตปูตีติ จ ยํ, นินฺทนฺโต อาห โลกครุฯ

ธี ชีวิตํ อสญฺญตสฺส, ตสฺส สมณชนเวสธาริสฺส;

อสฺสมณสฺส อุปหตํ, ขตมตฺตานํ วหนฺตสฺสฯ

คูถํ วิย กุณปํ วิย, มณฺฑนกามา วิวชฺชยนฺตีธ;

ยํ นาม สีลวนฺโต, สนฺโต กิํ ชีวิตํ ตสฺสฯ

สพฺพภเยหิ อมุตฺโต, มุตฺโต สพฺเพหิ อธิคมสุเขหิ;

สุปิหิตสคฺคทฺวาโร, อปายมคฺคํ สมารูฬฺโหฯ

กรุณาย วตฺถุภูโต, การุณิกชนสฺส นาม โก อญฺโญ;

ทุสฺสีลสโม ทุสฺสี, ลตาย อิติ พหุวิธา โทสาติฯ

เอวมาทินา ปจฺจเวกฺขเณน สีลวิปตฺติยํ อาทีนวทสฺสนํ วุตฺตปฺปการวิปรีตโต สีลสมฺปตฺติยา อานิสํสทสฺสนญฺจ เวทิตพฺพํฯ อปิจ –

ตสฺส ปาสาทิกํ โหติ, ปตฺตจีวรธารณํ;

ปพฺพชฺชา สผลา ตสฺส, ยสฺส สีลํ สุนิมฺมลํฯ

อตฺตานุวาทาทิภยํ, สุทฺธสีลสฺส ภิกฺขุโน;

อนฺธการํ วิย รวิํ, หทยํ นาวคาหติฯ

สีลสมฺปตฺติยา ภิกฺขุ, โสภมาโน ตโปวเน;

ปภาสมฺปตฺติยา จนฺโท, คคเน วิย โสภติฯ

กายคนฺโธปิ ปาโมชฺชํ, สีลวนฺตสฺส ภิกฺขุโน;

กโรติ อปิ เทวานํ, สีลคนฺเธ กถาว กาฯ

สพฺเพสํ คนฺธชาตานํ, สมฺปตฺติํ อภิภุยฺยติ;

อวิฆาตี ทิสา สพฺพา, สีลคนฺโธ ปวายติฯ

อปฺปกาปิ กตา การา, สีลวนฺเต มหปฺผลา;

โหนฺตีติ สีลวา โหติ, ปูชาสกฺการภาชนํฯ

สีลวนฺตํ น พาธนฺติ, อาสวา ทิฏฺฐธมฺมิกา;

สมฺปรายิกทุกฺขานํ, มูลํ ขนติ สีลวาฯ

ยา มนุสฺเสสุ สมฺปตฺติ, ยา จ เทเวสุ สมฺปทา;

น สา สมฺปนฺนสีลสฺส, อิจฺฉโต โหติ ทุลฺลภาฯ

อจฺจนฺตสนฺตา ปน ยา, อยํ นิพฺพานสมฺปทา;

มโน สมฺปนฺนสีลสฺส, ตเมว อนุธาวติฯ

สพฺพสมฺปตฺติมูลมฺหิ , สีลมฺหิ อิติ ปณฺฑิโต;

อเนกาการโวการํ, อานิสํสํ วิภาวเยติฯ

เอวญฺหิ วิภาวยโต สีลวิปตฺติโต อุพฺพิชฺชิตฺวา สีลสมฺปตฺตินินฺนํ มานสํ โหติฯ ตสฺมา ยถาวุตฺตํ อิมํ สีลวิปตฺติยา อาทีนวํ อิมญฺจ สีลสมฺปตฺติยา อานิสํสํ ทิสฺวา สพฺพาทเรน สีลํ โวทาเปตพฺพนฺติฯ

เอตฺตาวตา จ ‘‘สีเล ปติฏฺฐาย นโร สปญฺโญ’’ติ อิมิสฺสา คาถาย สีลสมาธิปญฺญามุเขน เทสิเต วิสุทฺธิมคฺเค สีลํ ตาว ปริทีปิตํ โหติฯ

อิติ สาธุชนปาโมชฺชตฺถาย กเต วิสุทฺธิมคฺเค

สีลนิทฺเทโส นาม ปฐโม ปริจฺเฉโทฯ

2. ธุตงฺคนิทฺเทโส

[22] อิทานิ เยหิ อปฺปิจฺฉตาสนฺตุฏฺฐิตาทีหิ คุเณหิ วุตฺตปฺปการสฺส สีลสฺส โวทานํ โหติ, เต คุเณ สมฺปาเทตุํ ยสฺมา สมาทินฺนสีเลน โยคินา ธุตงฺคสมาทานํ กาตพฺพํฯ เอวญฺหิสฺส อปฺปิจฺฉตาสนฺตุฏฺฐิตาสลฺเลขปวิเวกาปจยวีริยารมฺภสุภรตาทิคุณสลิลวิกฺขาลิตมลํ สีลญฺเจว สุปริสุทฺธํ ภวิสฺสติ, วตานิ จ สมฺปชฺชิสฺสนฺติฯ อิติ อนวชฺชสีลพฺพตคุณปริสุทฺธสพฺพสมาจาโร โปราเณ อริยวํสตฺตเย ปติฏฺฐาย จตุตฺถสฺส ภาวนารามตาสงฺขาตสฺส อริยวํสสฺส อธิคมารโห ภวิสฺสติฯ ตสฺมา ธุตงฺคกถํ อารภิสฺสามฯ

ภควตา หิ ปริจฺจตฺตโลกามิสานํ กาเย จ ชีวิเต จ อนเปกฺขานํ อนุโลมปฏิปทํเยว อาราเธตุกามานํ กุลปุตฺตานํ เตรสธุตงฺคานิ อนุญฺญาตานิฯ เสยฺยถิทํ – ปํสุกูลิกงฺคํ, เตจีวริกงฺคํ, ปิณฺฑปาติกงฺคํ, สปทานจาริกงฺคํ, เอกาสนิกงฺคํ, ปตฺตปิณฺฑิกงฺคํ, ขลุปจฺฉาภตฺติกงฺคํ, อารญฺญิกงฺคํ, รุกฺขมูลิกงฺคํ, อพฺโภกาสิกงฺคํ, โสสานิกงฺคํ, ยถาสนฺถติกงฺคํ, เนสชฺชิกงฺคนฺติฯ ตตฺถ –

อตฺถโต ลกฺขณาทีหิ, สมาทานวิธานโต;

ปเภทโต เภทโต จ, ตสฺส ตสฺสานิสํสโตฯ

กุสลตฺติกโต เจว, ธุตาทีนํ วิภาคโต;

สมาสพฺยาสโต จาปิ, วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโยฯ

[23] ตตฺถ อตฺถโตติ ตาว รถิกสุสานสงฺการกูฏาทีนํ ยตฺถ กตฺถจิ ปํสูนํ อุปริ ฐิตตฺตา อพฺภุคฺคตฏฺเฐน เตสุ เตสุ ปํสุกูลมิวาติ ปํสุกูลํ, อถ วา ปํสุ วิย กุจฺฉิตภาวํ อุลตีติ ปํสุกูลํ, กุจฺฉิตภาวํ คจฺฉตีติ วุตฺตํ โหติฯ เอวํ ลทฺธนิพฺพจนสฺส ปํสุกูลสฺส ธารณํ ปํสุกูลํ , ตํ สีลมสฺสาติ ปํสุกูลิโกฯ ปํสุกูลิกสฺส องฺคํ ปํสุกูลิกงฺคํฯ องฺคนฺติ การณํ วุจฺจติฯ ตสฺมา เยน สมาทาเนน โส ปํสุกูลิโก โหติ, ตสฺเสตํ อธิวจนนฺติ เวทิตพฺพํฯ

เอเตเนว นเยน สงฺฆาฏิอุตฺตราสงฺคอนฺตรวาสกสงฺขาตํ ติจีวรํ สีลมสฺสาติ เตจีวริโกฯ เตจีวริกสฺส องฺคํ เตจีวริกงฺคํฯ