เมนู

10. อารุปฺปนิทฺเทโส

ปฐมารุปฺปวณฺณนา

[275] พฺรหฺมวิหารานนฺตรํ อุทฺทิฏฺเฐสุ ปน จตูสุ อารุปฺเปสุ อากาสานญฺจายตนํ ตาว ภาเวตุกาโม ‘‘ทิสฺสนฺเต โข ปน รูปาธิกรณํ ทณฺฑาทานสตฺถาทานกลหวิคฺคหวิวาทา, นตฺถิ โข ปเนตํ สพฺพโส อารุปฺเปติฯ โส อิติ ปฏิสงฺขาย รูปานํเยว นิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย ปฏิปนฺโน โหตี’’ติ (ม. นิ. 2.103) วจนโต เอเตสํ ทณฺฑาทานาทีนญฺเจว จกฺขุโสตโรคาทีนญฺจ อาพาธสหสฺสานํ วเสน กรชรูเป อาทีนวํ ทิสฺวา ตสฺส สมติกฺกมาย ฐเปตฺวา ปริจฺฉินฺนากาสกสิณํ นวสุ ปถวีกสิณาทีสุ อญฺญตรสฺมิํ จตุตฺถชฺฌานํ อุปฺปาเทติฯ

ตสฺส กิญฺจาปิ รูปาวจรจตุตฺถชฺฌานวเสน กรชรูปํ อติกฺกนฺตํ โหติ, อถ โข กสิณรูปมฺปิ ยสฺมา ตปฺปฏิภาคเมว, ตสฺมา ตมฺปิ สมติกฺกมิตุกาโม โหติฯ กถํ? ยถา อหิภีรุโก ปุริโส อรญฺเญ สปฺเปน อนุพทฺโธ เวเคน ปลายิตฺวา ปลาตฏฺฐาเน เลขาจิตฺตํ ตาลปณฺณํ วา วลฺลิํ วา รชฺชุํ วา ผลิตาย วา ปน ปถวิยา ผลิตนฺตรํ ทิสฺวา ภายเตว อุตฺตสเตว, เนว นํ ทกฺขิตุกาโม โหติฯ ยถา จ อนตฺถการินา เวริปุริเสน สทฺธิํ เอกคาเม วสมาโน ปุริโส เตน วธพนฺธเคหฌาปนาทีหิ อุปทฺทุโต อญฺญํ คามํ วสนตฺถาย คนฺตฺวา ตตฺราปิ เวรินา สมานรูปสทฺทสมุทาจารํ ปุริสํ ทิสฺวา ภายเตว อุตฺตสเตว, เนว นํ ทกฺขิตุกาโม โหติฯ

ตตฺริทํ โอปมฺมสํสนฺทนํ – เตสํ หิ ปุริสานํ อหินา เวรินา วา อุปทฺทุตกาโล วิย ภิกฺขุโน อารมฺมณวเสน กรชรูปสมงฺคิกาโลฯ เตสํ เวเคน ปลายนอญฺญคามคมนานิ วิย ภิกฺขุโน รูปาวจรจตุตฺถชฺฌานวเสน กรชรูปสมติกฺกมนกาโลฯ เตสํ ปลาตฏฺฐาเน จ อญฺญคาเม จ เลขาจิตฺตตาลปณฺณาทีนิ เจว เวริสทิสํ ปุริสญฺจ ทิสฺวา ภยสนฺตาสอทสฺสนกามตา วิย ภิกฺขุโน กสิณรูปมฺปิ ตปฺปฏิภาคเมว อิทนฺติ สลฺลกฺเขตฺวา ตมฺปิ สมติกฺกมิตุกามตาฯ สูกราภิหตสุนขปิสาจภีรุกาทิกาปิ เจตฺถ อุปมา เวทิตพฺพาฯ