กิํ ปเนตํ ปถวีกสิณาทีสุ อุปฺปนฺนตติยชฺฌานสฺสาปิ อุปฺปชฺชตีติ? นุปฺปชฺชติฯ กสฺมา? อารมฺมณวิสภาคตายฯ เมตฺตาทีสุ อุปฺปนฺนตติยชฺฌานสฺเสว ปน อุปฺปชฺชติ, อารมฺมณสภาคตายาติฯ ตโต ปรํ ปน วิกุพฺพนา จ อานิสํสปฏิลาโภ จ เมตฺตายํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพติฯ

อยํ อุเปกฺขาภาวนาย วิตฺถารกถาฯ

ปกิณฺณกกถา

[262]

พฺรหฺมุตฺตเมน กถิเต, พฺรหฺมวิหาเร อิเม อิติ วิทิตฺวา;

ภิยฺโย เอเตสุ อยํ, ปกิณฺณกกถาปิ วิญฺเญยฺยาฯ

เอตาสุ หิ เมตฺตากรุณามุทิตาอุเปกฺขาสุ อตฺถโต ตาว เมชฺชตีติ เมตฺตา, สินิยฺหตีติ อตฺโถฯ มิตฺเต วา ภวา, มิตฺตสฺส วา เอสา ปวตฺตีติปิ เมตฺตาฯ ปรทุกฺเข สติ สาธูนํ หทยกมฺปนํ กโรตีติ กรุณาฯ กิณาติ วา ปรทุกฺขํ หิํสติ วินาเสตีติ กรุณาฯ กิริยติ วา ทุกฺขิเตสุ ผรณวเสน ปสาริยตีติ กรุณาฯ โมทนฺติ ตาย ตํสมงฺคิโน, สยํ วา โมทติ, โมทนมตฺตเมว วา ตนฺติ มุทิตาฯ ‘‘อเวรา โหนฺตู’’ติอาทิพฺยาปารปฺปหาเนน มชฺฌตฺตภาวูปคมเนน จ อุเปกฺขตีติ อุเปกฺขาฯ

[263] ลกฺขณาทิโต ปเนตฺถ หิตาการปฺปวตฺติลกฺขณา เมตฺตา, หิตูปสํหารรสา, อาฆาตวินยปจฺจุปฏฺฐานา, สตฺตานํ มนาปภาวทสฺสนปทฏฺฐานาฯ พฺยาปาทูปสโม เอติสฺสา สมฺปตฺติ, สิเนหสมฺภโว วิปตฺติฯ ทุกฺขาปนยนาการปฺปวตฺติลกฺขณา กรุณา, ปรทุกฺขาสหนรสา, อวิหิํสาปจฺจุปฏฺฐานา, ทุกฺขาภิภูตานํ อนาถภาวทสฺสนปทฏฺฐานาฯ วิหิํสูปสโม ตสฺสา สมฺปตฺติ, โสกสมฺภโว วิปตฺติฯ ปโมทนลกฺขณา มุทิตา, อนิสฺสายนรสา, อรติวิฆาตปจฺจุปฏฺฐานา, สตฺตานํ สมฺปตฺติทสฺสนปทฏฺฐานาฯ อรติวูปสโม ตสฺสา สมฺปตฺติ, ปหาสสมฺภโว วิปตฺติฯ