อญฺญตฺถ วสิตุกาเมน ยถาวุตฺเตน วิธินา วิตฺถารโต กถาเปตฺวา ปุนปฺปุนํ ปริวตฺเตตฺวา สพฺพํ คณฺฐิฏฺฐานํ ฉินฺทิตฺวา ปถวีกสิณนิทฺเทเส วุตฺตนเยเนว อนนุรูปํ เสนาสนํ ปหาย อนุรูเป วิหาเร วสนฺเตน ขุทฺทกปลิโพธุปจฺเฉทํ กตฺวา ปฏิกฺกูลมนสิกาเร ปริกมฺมํ กาตพฺพํฯ

กโรนฺเตน ปน เกเสสุ ตาว นิมิตฺตํ คเหตพฺพํฯ กถํ? เอกํ วา ทฺเว วา เกเส ลุญฺจิตฺวา หตฺถตเล ฐเปตฺวา วณฺโณ ตาว ววตฺถเปตพฺโพฯ ฉินฺนฏฺฐาเนปิ เกเส โอโลเกตุํ วฏฺฏติฯ อุทกปตฺเต วา ยาคุปตฺเต วา โอโลเกตุมฺปิ วฏฺฏติเยวฯ กาฬกกาเล ทิสฺวา กาฬกาติ มนสิกาตพฺพา ฯ เสตกาเล เสตาติฯ มิสฺสกกาเล ปน อุสฺสทวเสน มนสิกาตพฺพา โหนฺติฯ ยถา จ เกเสสุ, เอวํ สกเลปิ ตจปญฺจเก ทิสฺวาว นิมิตฺตํ คเหตพฺพํฯ

โกฏฺฐาสววตฺถาปนกถา

[182] เอวํ นิมิตฺตํ คเหตฺวา สพฺพโกฏฺฐาเส วณฺณสณฺฐานทิโสกาสปริจฺเฉทวเสน ววตฺถเปตฺวา วณฺณสณฺฐานคนฺธอาสโยกาสวเสน ปญฺจธา ปฏิกฺกูลโต ววตฺถเปตพฺพาฯ

ตตฺรายํ สพฺพโกฏฺฐาเสสุ อนุปุพฺพกถาฯ เกสา ตาว ปกติวณฺเณน กาฬกา อทฺทาริฏฺฐกวณฺณาฯ สณฺฐานโต ทีฆวฏฺฏลิกา ตุลาทณฺฑสณฺฐานาฯ ทิสโต อุปริมทิสาย ชาตาฯ โอกาสโต อุโภสุ ปสฺเสสุ กณฺณจูฬิกาหิ, ปุรโต นลาฏนฺเตน, ปจฺฉโต คลวาฏเกน ปริจฺฉินฺนาฯ สีสกฏาหเวฐนํ อลฺลจมฺมํ เกสานํ โอกาโสฯ ปริจฺเฉทโต เกสา สีสเวฐนจมฺเม วีหคฺคมตฺตํ ปวิสิตฺวา ปติฏฺฐิเตน เหฏฺฐา อตฺตโน มูลตเลน, อุปริ อากาเสน, ติริยํ อญฺญมญฺเญน ปริจฺฉินฺนา, ทฺเว เกสา เอกโต นตฺถีติ อยํ สภาคปริจฺเฉโทฯ เกสา น โลมา, โลมา น เกสาติ เอวํ อวเสสเอกติํสโกฏฺฐาเสหิ อมิสฺสีกตา เกสา นาม ปาฏิเยกฺโก เอกโกฏฺฐาโสติ อยํ วิสภาคปริจฺเฉโทฯ อิทํ เกสานํ วณฺณาทิโต ววตฺถาปนํฯ

[183] อิทํ ปน เนสํ วณฺณาทิวเสน ปญฺจธา ปฏิกฺกูลโต ววตฺถาปนํฯ เกสา นาเมเต วณฺณโตปิ ปฏิกฺกูลาฯ สณฺฐานโตปิ คนฺธโตปิ อาสยโตปิ โอกาสโตปิ ปฏิกฺกูลาฯ

มนุญฺเญปิ หิ ยาคุปตฺเต วา ภตฺตปตฺเต วา เกสวณฺณํ กิญฺจิ ทิสฺวา เกสมิสฺสกมิทํ หรถ นนฺติ ชิคุจฺฉนฺติฯ เอวํ เกสา วณฺณโต ปฏิกฺกูลาฯ รตฺติํ ภุญฺชนฺตาปิ เกสสณฺฐานํ อกฺกวากํ วา มกจิวากํ วา ฉุปิตฺวาปิ ตเถว ชิคุจฺฉนฺติฯ เอวํ สณฺฐานโต ปฏิกฺกูลาฯ

เตลมกฺขนปุปฺผธูปาทิ สงฺขารวิรหิตานญฺจ เกสานํ คนฺโธ ปรมเชคุจฺโฉ โหติฯ ตโต เชคุจฺฉตโร อคฺคิมฺหิ ปกฺขิตฺตานํฯ เกสา หิ วณฺณสณฺฐานโต อปฺปฏิกฺกูลาปิ สิยุํ, คนฺเธน ปน ปฏิกฺกูลาเยวฯ ยถา หิ ทหรสฺส กุมารสฺส วจฺจํ วณฺณโต หลิทฺทิวณฺณํ, สณฺฐานโตปิ หลิทฺทิปิณฺฑสณฺฐานํฯ สงฺการฏฺฐาเน ฉฑฺฑิตญฺจ อุทฺธุมาตกกาฬสุนขสรีรํ วณฺณโต ตาลปกฺกวณฺณํ ฯ สณฺฐานโต วฏฺเฏตฺวา วิสฺสฏฺฐมุทิงฺคสณฺฐานํฯ ทาฐาปิสฺส สุมนมกุฬสทิสาติ อุภยมฺปิ วณฺณสณฺฐานโต สิยา อปฺปฏิกฺกูลํ คนฺเธน ปน ปฏิกฺกูลเมวฯ เอวํ เกสาปิ สิยุํ วณฺณสณฺฐานโต อปฺปฏิกฺกูลา คนฺเธน ปน ปฏิกฺกูลาเยวาติฯ

ยถา ปน อสุจิฏฺฐาเน คามนิสฺสนฺเทน ชาตานิ สูเปยฺยปณฺณานิ นาคริกมนุสฺสานํ เชคุจฺฉานิ โหนฺติ อปริโภคานิ, เอวํ เกสาปิ ปุพฺพโลหิตมุตฺตกรีสปิตฺตเสมฺหาทินิสฺสนฺเทน ชาตตฺตา เชคุจฺฉาติ อิทํ เนสํ อาสยโต ปาฏิกฺกุลฺยํฯ

อิเม จ เกสา นาม คูถราสิมฺหิ อุฏฺฐิตกณฺณิกํ วิย เอกติํสโกฏฺฐาสราสิมฺหิ ชาตาฯ เต สุสานสงฺการฏฺฐานาทีสุ ชาตสากํ วิย ปริกฺขาทีสุ ชาตกมลกุวลยาทิปุปฺผํ วิย จ อสุจิฏฺฐาเน ชาตตฺตา ปรมเชคุจฺฉาติ อิทํ เนสํ โอกาสโต ปาฏิกฺกุลฺยํฯ

ยถา จ เกสานํ, เอวํ สพฺพโกฏฺฐาสานํ วณฺณสณฺฐานคนฺธาสโยกาสวเสน ปญฺจธา ปฏิกฺกูลตา เวทิตพฺพาฯ วณฺณสณฺฐานทิโสกาสปริจฺเฉทวเสน ปน สพฺเพปิ วิสุํ วิสุํ ววตฺถเปตพฺพาฯ

[184] ตตฺถ โลมา ตาว ปกติวณฺณโต น เกสา วิย อสมฺภินฺนกาฬกา, กาฬปิงฺคลา ปน โหนฺติฯ สณฺฐานโต โอนตคฺคา ตาลมูลสณฺฐานาฯ ทิสโต ทฺวีสุ ทิสาสุ ชาตาฯ โอกาสโต ฐเปตฺวา เกสานํ ปติฏฺฐิโตกาสญฺจ หตฺถปาทตลานิ จ เยภุยฺเยน อวเสสสรีรเวฐนจมฺเม ชาตาฯ

ปริจฺเฉทโต สรีรเวฐนจมฺเม ลิขามตฺตํ ปวิสิตฺวา ปติฏฺฐิเตน เหฏฺฐา อตฺตโน มูลตเลน, อุปริ อากาเสน, ติริยํ อญฺญมญฺเญน ปริจฺฉินฺนา, ทฺเว โลมา เอกโต นตฺถิ, อยํ เนสํ สภาคปริจฺเฉโทฯ วิสภาคปริจฺเฉโท ปน เกสสทิโสเยวฯ

[185] นขาติ วีสติยา นขปตฺตานํ นามํฯ เต สพฺเพปิ วณฺณโต เสตาฯ สณฺฐานโต มจฺฉสกลิกสณฺฐานาฯ ทิสโต ปาทนขา เหฏฺฐิมทิสาย, หตฺถนขา อุปริมทิสายาติ ทฺวีสุ ทิสาสุ ชาตาฯ โอกาสโต องฺคุลีนํ อคฺคปิฏฺเฐสุ ปติฏฺฐิตาฯ ปริจฺเฉทโต ทฺวีสุ ทิสาสุ องฺคุลิโกฏิมํเสหิ, อนฺโต องฺคุลิปิฏฺฐิมํเสน, พหิ เจว อคฺเค จ อากาเสน, ติริยํ อญฺญมญฺเญน ปริจฺฉินฺนา, ทฺเว นขา เอกโต นตฺถิ, อยํ เนสํ สภาคปริจฺเฉโทฯ วิสภาคปริจฺเฉโท ปน เกสสทิโสเยวฯ

[186] ทนฺตาติ ปริปุณฺณทนฺตสฺส ทฺวตฺติํส ทนฺตฏฺฐิกานิฯ เตปิ วณฺณโต เสตาฯ สณฺฐานโต อเนกสณฺฐานาฯ เตสํ หิ เหฏฺฐิมาย ตาว ทนฺตปาฬิยา มชฺเฌ จตฺตาโร ทนฺตา มตฺติกาปิณฺเฑ ปฏิปาฏิยา ฐปิตอลาพุพีชสณฺฐานาฯ เตสํ อุโภสุ ปสฺเสสุ เอเกโก เอกมูลโก เอกโกฏิโก มลฺลิกมกุฬสณฺฐาโนฯ ตโต เอเกโก ทฺวิมูลโก ทฺวิโกฏิโก ยานกอุปตฺถมฺภินิสณฺฐาโนฯ ตโต ทฺเว ทฺเว ติมูลา ติโกฏิกาฯ ตโต ทฺเว ทฺเว จตุมูลา จตุโกฏิกาติฯ อุปริมปาฬิยาปิ เอเสว นโยฯ ทิสโต อุปริมทิสาย ชาตาฯ โอกาสโต ทฺวีสุ หนุกฏฺฐิเกสุ ปติฏฺฐิตาฯ ปริจฺเฉทโต เหฏฺฐา หนุกฏฺฐิเก ปติฏฺฐิเตน อตฺตโน มูลตเลน, อุปริ อากาเสน, ติริยํ อญฺญมญฺเญน ปริจฺฉินฺนา, ทฺเว ทนฺตา เอกโต นตฺถิ, อยํ เนสํ สภาคปริจฺเฉโทฯ วิสภาคปริจฺเฉโท ปน เกสสทิโสเยวฯ

[187] ตโจติ สกลสรีรํ เวเฐตฺวา ฐิตจมฺมํฯ ตสฺส อุปริ กาฬสามปีตาทิวณฺณา ฉวิ นาม ยา สกลสรีรโตปิ สงฺกฑฺฒิยมานา พทรฏฺฐิมตฺตา โหติฯ ตโจ ปน วณฺณโต เสโตเยวฯ โส จสฺส เสตภาโว อคฺคิชาลาภิฆาตปหรณปฺปหาราทีหิ วิทฺธํสิตาย ฉวิยา ปากโฏ โหติฯ สณฺฐานโต สรีรสณฺฐาโนว โหติฯ อยเมตฺถ สงฺเขโปฯ

วิตฺถารโต ปน ปาทงฺคุลิตฺตโจ โกสการกโกสสณฺฐาโนฯ ปิฏฺฐิปาทตฺตโจ ปุฏพนฺธอุปาหนสณฺฐาโนฯ ชงฺฆตฺตโจ ภตฺตปุฏกตาลปณฺณสณฺฐาโนฯ อูรุตฺตโจ ตณฺฑุลภริตทีฆตฺถวิกสณฺฐาโนฯ อานิสทตฺตโจ อุทกปูริตปฏปริสฺสาวนสณฺฐาโนฯ ปิฏฺฐิตฺตโจ ผลโกนทฺธจมฺมสณฺฐาโนฯ กุจฺฉิตฺตโจ วีณาโทณิโกนทฺธจมฺมสณฺฐาโนฯ อุรตฺตโจ เยภุยฺเยน จตุรสฺสสณฺฐาโนฯ อุภยพาหุตฺตโจ ตูณิโรนทฺธจมฺมสณฺฐาโนฯ ปิฏฺฐิหตฺถตฺตโจ ขุรโกสสณฺฐาโน, ผณกตฺถวิกสณฺฐาโน วาฯ หตฺถงฺคุลิตฺตโจ กุญฺจิกาโกสกสณฺฐาโนฯ คีวตฺตโจ คลกญฺจุกสณฺฐาโนฯ มุขตฺตโจ ฉิทฺทาวฉิทฺโท กีฏกุลาวกสณฺฐาโนฯ สีสตฺตโจ ปตฺตตฺถวิกสณฺฐาโนติฯ

ตจปริคฺคณฺหเกน จ โยคาวจเรน อุตฺตโรฏฺฐโต ปฏฺฐาย อุปริมุขํ ญาณํ เปเสตฺวา ปฐมํ ตาว มุขํ ปริโยนนฺธิตฺวา ฐิตจมฺมํ ววตฺถเปตพฺพํฯ ตโต นลาฏฏฺฐิจมฺมํฯ ตโต ถวิกาย ปกฺขิตฺตปตฺตสฺส จ ถวิกาย จ อนฺตเรน หตฺถมิว สีสฏฺฐิกสฺส จ สีสจมฺมสฺส จ อนฺตเรน ญาณํ เปเสตฺวา อฏฺฐิเกน สทฺธิํ จมฺมสฺส เอกาพทฺธภาวํ วิโยเชนฺเตน สีสจมฺมํ ววตฺถเปตพฺพํฯ ตโต ขนฺธจมฺมํฯ ตโต อนุโลเมน ปฏิโลเมน จ ทกฺขิณหตฺถจมฺมํฯ อถ เตเนว นเยน วามหตฺถจมฺมํฯ ตโต ปิฏฺฐิจมฺมํ ตํ ววตฺถเปตฺวา อนุโลเมน ปฏิโลเมน จ ทกฺขิณปาทจมฺมํฯ อถ เตเนว นเยน วามปาทจมฺมํฯ ตโต อนุกฺกเมเนว วตฺถิอุทรหทยคีวจมฺมานิ ววตฺถเปตพฺพานิฯ อถ คีวจมฺมานนฺตรํ เหฏฺฐิมหนุจมฺมํ ววตฺถเปตฺวา อธโรฏฺฐปริโยสานํ ปาเปตฺวา นิฏฺฐเปตพฺพํฯ เอวํ โอฬาริโกฬาริกํ ปริคฺคณฺหนฺตสฺส สุขุมมฺปิ ปากฏํ โหติฯ ทิสโต ทฺวีสุ ทิสาสุ ชาโตฯ โอกาสโต สกลสรีรํ ปริโยนนฺธิตฺวา ฐิโตฯ ปริจฺเฉทโต เหฏฺฐา ปติฏฺฐิตตเลน, อุปริ อากาเสน ปริจฺฉินฺโน, อยมสฺส สภาคปริจฺเฉโทฯ วิสภาคปริจฺเฉโท ปน เกสสทิโสเยวฯ

[188] มํสนฺติ นว มํสเปสิสตานิฯ ตํ สพฺพมฺปิ วณฺณโต รตฺตํ กิํสุกปุปฺผสทิสํฯ สณฺฐานโต ชงฺฆปิณฺฑิกมํสํ ตาลปณฺณปุฏภตฺตสณฺฐานํฯ อูรุมํสํ นิสทโปตสณฺฐานํฯ อานิสทมํสํ อุทฺธนโกฏิสณฺฐานํฯ ปิฏฺฐิมํสํ ตาลคุฬปฏลสณฺฐานํฯ ผาสุกทฺวยมํสํ โกฏฺฐลิกาย กุจฺฉิยํ ตนุมตฺติกาเลปสณฺฐานํฯ ถนมํสํ วฏฺเฏตฺวา อวกฺขิตฺตมตฺติกาปิณฺฑสณฺฐานํฯ

พาหุทฺวยมํสํ ทฺวิคุณํ กตฺวา ฐปิตนิจฺจมฺมมหามูสิกสณฺฐานํฯ เอวํ โอฬาริโกฬาริกํ ปริคฺคณฺหนฺตสฺส สุขุมมฺปิ ปากฏํ โหติฯ ทิสโต ทฺวีสุ ทิสาสุ ชาตํฯ โอกาสโต วีสาธิกานิ ตีณิ อฏฺฐิสตานิ อนุลิมฺปิตฺวา ฐิตํฯ ปริจฺเฉทโต เหฏฺฐา อฏฺฐิสงฺฆาเต ปติฏฺฐิตตเลน, อุปริ ตเจน, ติริยํ อญฺญมญฺเญน ปริจฺฉินฺนํ, อยมสฺส สภาคปริจฺเฉโทฯ วิสภาคปริจฺเฉโท ปน เกสสทิโสเยวฯ

[189] นฺหารูติ นว นฺหารุสตานิฯ วณฺณโต สพฺเพปิ นฺหารู เสตาฯ สณฺฐานโต นานาสณฺฐานาฯ เอเตสุ หิ คีวาย อุปริมภาคโต ปฏฺฐาย ปญฺจ มหานฺหารู สรีรํ วินนฺธมานา ปุริมปสฺเสน โอติณฺณาฯ ปญฺจ ปจฺฉิมปสฺเสนฯ ปญฺจ ทกฺขิณปสฺเสนฯ ปญฺจ วามปสฺเสนฯ ทกฺขิณหตฺถํ วินนฺธมานาปิ หตฺถสฺส ปุริมปสฺเสน ปญฺจฯ ปจฺฉิมปสฺเสน ปญฺจฯ ตถา วามหตฺถํ วินนฺธมานาฯ ทกฺขิณปาทํ วินนฺธมานาปิ ปาทสฺส ปุริมปสฺเสน ปญฺจฯ ปจฺฉิมปสฺเสน ปญฺจฯ ตถา วามปาทํ วินนฺธมานาปีติ เอวํ สรีรธารกา นาม สฏฺฐิมหานฺหารู กายํ วินนฺธมานา โอติณฺณา ฯ เย กณฺฑราติปิ วุจฺจนฺติฯ เต สพฺเพปิ กนฺทลมกุฬสณฺฐานาฯ อญฺเญ ปน ตํ ตํ ปเทสํ อชฺโฌตฺถริตฺวา ฐิตาฯ ตโต สุขุมตรา สุตฺตรชฺชุกสณฺฐานาฯ อญฺเญ ตโต สุขุมตรา ปูติลตาสณฺฐานา, อญฺเญ ตโต สุขุมตรา มหาวีณาตนฺติสณฺฐานาฯ อญฺเญ ถูลสุตฺตกสณฺฐานาฯ หตฺถปาทปิฏฺฐีสุ นฺหารู สกุณปาทสณฺฐานาฯ สีเส นฺหารู ทารกานํ สีสชาลกสณฺฐานาฯ ปิฏฺฐิยํ นฺหารู อาตเป ปสาริตอลฺลชาลสณฺฐานาฯ อวเสสา ตํตํองฺคปจฺจงฺคานุคตา นฺหารู สรีเร ปฏิมุกฺกชาลกญฺจุกสณฺฐานาฯ ทิสโต ทฺวีสุ ทิสาสุ ชาตาฯ โอกาสโต สกลสรีเร อฏฺฐีนิ อาพนฺธิตฺวา ฐิตาฯ ปริจฺเฉทโต เหฏฺฐา ติณฺณํ อฏฺฐิสตานํ อุปริ ปติฏฺฐิตตเลหิ, อุปริ มํสจมฺมานิ อาหจฺจ ฐิตปฺปเทเสหิ, ติริยํ อญฺญมญฺเญน ปริจฺฉินฺนา, อยํ เนสํ สภาคปริจฺเฉโทฯ วิสภาคปริจฺเฉโท ปน เกสสทิโสเยวฯ

[190] อฏฺฐีติ ฐเปตฺวา ทฺวตฺติํส ทนฺตฏฺฐีนิ อวเสสานิ จตุสฏฺฐิ หตฺถฏฺฐีนิ, จตุสฏฺฐิ ปาทฏฺฐีนิ, จตุสฏฺฐิ มํสนิสฺสิตานิ มุทุอฏฺฐีนิ, ทฺเว ปณฺหิกฏฺฐีนิ, เอเกกสฺมิํ ปาเท ทฺเว ทฺเว โคปฺผกฏฺฐีนิ, ทฺเว ชงฺฆฏฺฐีนิ, เอกํ ชณฺณุกฏฺฐิ, เอกํ อูรุฏฺฐิ, ทฺเว กฏิฏฺฐีนิ, อฏฺฐารส ปิฏฺฐิกณฺฏกฏฺฐีนิ, จตุวีสติ ผาสุกฏฺฐีนิ, จุทฺทส อุรฏฺฐีนิ , เอกํ หทยฏฺฐิ, ทฺเว อกฺขกฏฺฐีนิ, ทฺเว โกฏฺฏฏฺฐีนิ, ทฺเว พาหุฏฺฐีนิ, ทฺเว ทฺเว อคฺคพาหุฏฺฐีนิ, สตฺต คีวฏฺฐีนิ, ทฺเว หนุกฏฺฐีนิ, เอกํ นาสิกฏฺฐิ, ทฺเว อกฺขิฏฺฐีนิ, ทฺเว กณฺณฏฺฐีนิ, เอกํ นลาฏฏฺฐิฯ เอกํ มุทฺธฏฺฐิ, นว สีสกปาลฏฺฐีนีติ เอวํ ติมตฺตานิ อฏฺฐิสตานิ, ตานิ สพฺพานิปิ วณฺณโต เสตานิฯ สณฺฐานโต นานาสณฺฐานานิฯ

ตตฺถ หิ อคฺคปาทงฺคุลิอฏฺฐีนิ กตกพีชสณฺฐานานิฯ ตทนนฺตรานิ มชฺฌปพฺพฏฺฐีนิ ปนสฏฺฐิสณฺฐานานิฯ มูลปพฺพฏฺฐีนิ ปณวสณฺฐานานิฯ ปิฏฺฐิปาทฏฺฐีนิ โกฏฺฏิตกนฺทลกนฺทราสิสณฺฐานานิฯ ปณฺหิกฏฺฐิ เอกฏฺฐิตาลผลพีชสณฺฐานํฯ โคปฺผกฏฺฐีนิ พทฺธกีฬาโคฬกสณฺฐานานิฯ ชงฺฆฏฺฐีนํ โคปฺผกฏฺฐีสุ ปติฏฺฐิตฏฺฐานํ อปนีตตจสินฺทิกฬีรสณฺฐานํฯ ขุทฺทกชงฺฆฏฺฐิกํ ธนุกทณฺฑสณฺฐานํฯ มหนฺตํ มิลาตสปฺปปิฏฺฐิสณฺฐานํฯ ชณฺณุกฏฺฐิ เอกโต ปริกฺขีณเผณกสณฺฐานํฯ ตตฺถ ชงฺฆฏฺฐิกสฺส ปติฏฺฐิตฏฺฐานํ อติขิณคฺคโคสิงฺคสณฺฐานํฯ อูรุฏฺฐิ ทุตฺตจฺฉิตวาสิปรสุทณฺฑสณฺฐานํฯ ตสฺส กฏิฏฺฐิมฺหิ ปติฏฺฐิตฏฺฐานํ กีฬาโคฬกสณฺฐานํฯ เตน กฏิฏฺฐิโน ปติฏฺฐิตฏฺฐานํ อคฺคจฺฉินฺนมหาปุนฺนาคผลสณฺฐานํฯ

กฏิฏฺฐีนิ ทฺเวปิ เอกาพทฺธานิ หุตฺวา กุมฺภการิกอุทฺธนสณฺฐานานิฯ ปาฏิเยกฺกํ กมฺมารกูฏโยตฺตกสณฺฐานานิฯ โกฏิยํ ฐิตํ อานิสทฏฺฐิ อโธมุขํ กตฺวา คหิตสปฺปผณสณฺฐานํ, สตฺตฏฺฐฏฺฐาเนสุ ฉิทฺทาวฉิทฺทํฯ ปิฏฺฐิกณฺฏกฏฺฐีนิ อพฺภนฺตรโต อุปรูปริ ฐปิตสีสปฏฺฏเวฐกสณฺฐานานิฯ พาหิรโต วฏฺฏนาวฬิสณฺฐานานิฯ เตสํ อนฺตรนฺตรา กกจทนฺตสทิสา ทฺเว ตโย กณฺฏกา โหนฺติฯ จตุวีสติยา ผาสุกฏฺฐีสุ อปริปุณฺณานิ อปริปุณฺณอสิสณฺฐานานิฯ ปริปุณฺณานิ ปริปุณฺณอสิสณฺฐานานิฯ สพฺพานิปิ โอทาตกุกฺกุฏสฺส ปสาริตปกฺขสณฺฐานานิฯ จุทฺทส อุรฏฺฐีนิ ชิณฺณสนฺทมานิกปญฺชรสณฺฐานานิฯ หทยฏฺฐิ ทพฺพิผณสณฺฐานํฯ

อกฺขกฏฺฐีนิ ขุทฺทกโลหวาสิทณฺฑสณฺฐานานิฯ โกฏฺฏฏฺฐีนิ เอกโต ปริกฺขีณสีหฬกุทฺทาลสณฺฐานานิฯ พาหุฏฺฐีนิ อาทาสทณฺฑกสณฺฐานานิฯ อคฺคพาหุฏฺฐีนิ ยมกตาลกนฺทสณฺฐานานิฯ มณิพนฺธฏฺฐีนิ เอกโต อลฺลิยาเปตฺวา ฐปิตสีสกปฏฺฏเวฐกสณฺฐานานิฯ

ปิฏฺฐิหตฺถฏฺฐีนิ โกฏฺฏิตกนฺทลกนฺทราสิสณฺฐานานิ ฯ หตฺถงฺคุลีสุ มูลปพฺพฏฺฐีนิ ปณวสณฺฐานานิฯ มชฺฌปพฺพฏฺฐีนิ อปริปุณฺณปนสฏฺฐิสณฺฐานานิฯ อคฺคปพฺพฏฺฐีนิ กตกพีชสณฺฐานานิฯ

สตฺต คีวฏฺฐีนิ ทณฺเฑน วิชฺฌิตฺวา ปฏิปาฏิยา ฐปิตวํสกฬีรจกฺกลกสณฺฐานานิฯ เหฏฺฐิมหนุกฏฺฐิ กมฺมารานํ อโยกูฏโยตฺตกสณฺฐานํฯ อุปริมํ อวเลขนสตฺถกสณฺฐานํฯ อกฺขิกูปนาสกูปฏฺฐีนิ อปนีตมิญฺชตรุณตาลฏฺฐิสณฺฐานานิฯ นลาฏฏฺฐิ อโธมุขฏฺฐปิตสงฺขถาลกกปาลสณฺฐานํฯ กณฺณจูฬิกฏฺฐีนิ นฺหาปิตขุรโกสสณฺฐานานิฯ นลาฏกณฺณจูฬิกานํ อุปริ ปฏฺฏพนฺธโนกาเส อฏฺฐิสงฺกุฏิตฆฏปุณฺณปฏลขณฺฑสณฺฐานํฯ มุทฺธฏฺฐิ มุขจฺฉินฺนวงฺกนาฬิเกรสณฺฐานํฯ สีสฏฺฐีนิ สิพฺเพตฺวา ฐปิตชชฺชรลาพุกฏาหสณฺฐานานิฯ

ทิสโต ทฺวีสุ ทิสาสุ ชาตานิฯ โอกาสโต อวิเสเสน สกลสรีเร ฐิตานิฯ วิเสเสน ปเนตฺถ สีสฏฺฐีนิ คิวฏฺฐีสุ ปติฏฺฐิตานิฯ คีวฏฺฐีนิ ปิฏฺฐิกณฺฏกฏฺฐีสุฯ ปิฏฺฐิกณฺฏกฏฺฐีนิ กฏิฏฺฐีสุฯ กฏิฏฺฐีนิ อูรุฏฺฐีสุฯ อูรุฏฺฐีนิ ชณฺณุกฏฺฐีสุฯ ชณฺณุกฏฺฐีนิ ชงฺฆฏฺฐีสุฯ ชงฺฆฏฺฐีนิ โคปฺผกฏฺฐีสุฯ โคปฺผกฏฺฐีนิ ปิฏฺฐิปาทฏฺฐีสุ ปติฏฺฐิตานิฯ ปริจฺเฉทโต อนฺโต อฏฺฐิมิญฺเชน, อุปริโต มํเสน, อคฺเค มูเล จ อญฺญมญฺเญน ปริจฺฉินฺนานิ, อยํ เนสํ สภาคปริจฺเฉโทฯ วิสภาคปริจฺเฉโท ปน เกสสทิโสเยวฯ

[191] อฏฺฐิมิญฺชนฺติ เตสํ เตสํ อฏฺฐีนํ อพฺภนฺตรคตํ มิญฺชํฯ ตํ วณฺณโต เสตํฯ สณฺฐานโต มหนฺตมหนฺตานํ อฏฺฐีนํ อพฺภนฺตรคตํ เวฬุนาฬิยํ ปกฺขิตฺตเสทิตมหาเวตฺตคฺคสณฺฐานํฯ ขุทฺทานุขุทฺทกานํ อพฺภนฺตรคตํ เวฬุยฏฺฐิปพฺเพสุ ปกฺขิตฺตเสทิตตนุเวตฺตคฺคสณฺฐานํฯ ทิสโต ทฺวีสุ ทิสาสุ ชาตํฯ โอกาสโต อฏฺฐีนํ อพฺภนฺตเร ปติฏฺฐิตํฯ ปริจฺเฉทโต อฏฺฐีนํ อพฺภนฺตรตเลหิ ปริจฺฉินฺนํ, อยมสฺส สภาคปริจฺเฉโทฯ วิสภาคปริจฺเฉโท ปน เกสสทิโสเยวฯ

[192] วกฺกนฺติ เอกพนฺธนา ทฺเว มํสปิณฺฑิกาฯ ตํ วณฺณโต มนฺทรตฺตํ ปาฬิภทฺทกฏฺฐิวณฺณํฯ สณฺฐานโต ทารกานํ ยมกกีฬาโคฬกสณฺฐานํ, เอกวณฺฏปฏิพทฺธอมฺพผลทฺวยสณฺฐานํ วาฯ ทิสโต อุปริมาย ทิสาย ชาตํฯ

โอกาสโต คลวาฏกา นิกฺขนฺเตน เอกมูเลน โถกํ คนฺตฺวา ทฺวิธา ภินฺเนน ถูลนฺหารุนา วินิพทฺธํ หุตฺวา หทยมํสํ ปริกฺขิปิตฺวา ฐิตํฯ ปริจฺเฉทโต วกฺกํ วกฺกภาเคน ปริจฺฉินฺนํ, อยมสฺส สภาคปริจฺเฉโทฯ วิสภาคปริจฺเฉโท ปน เกสสทิโสเยวฯ

[193] หทยนฺติ หทยมํสํฯ ตํ วณฺณโต รตฺตปทุมปตฺตปิฏฺฐิวณฺณํฯ สณฺฐานโต พาหิรปตฺตานิ อปเนตฺวา อโธมุขํ ฐปิตปทุมมกุฬสณฺฐานํฯ พหิ มฏฺฐํ, อนฺโต โกสาตกีผลสฺส อพฺภนฺตรสทิสํฯ ปญฺญวนฺตานํ โถกํ วิกสิตํ, มนฺทปญฺญานํ มกุฬิตเมวฯ อนฺโต จสฺส ปุนฺนาคฏฺฐิปติฏฺฐานมตฺโต อาวาฏโก โหติ, ยตฺถ อทฺธปสตมตฺตํ โลหิตํ สณฺฐาติ, ยํ นิสฺสาย มโนธาตุ จ มโนวิญฺญาณธาตุ จ วตฺตนฺติฯ ตํ ปเนตํ ราคจริตสฺส รตฺตํ โหติ, โทสจริตสฺส กาฬกํ, โมหจริตสฺส มํสโธวนอุทกสทิสํ, วิตกฺกจริตสฺส กุลตฺถยูสวณฺณํ, สทฺธาจริตสฺส กณิการปุปฺผวณฺณํ, ปญฺญาจริตสฺส อจฺฉํ วิปฺปสนฺนํ อนาวิลํ ปณฺฑรํ ปริสุทฺธํ นิทฺโธตชาติมณิ วิย ชุติมนฺตํ ขายติฯ ทิสโต อุปริมาย ทิสาย ชาตํฯ โอกาสโต สรีรพฺภนฺตเร ทฺวินฺนํ ถนานํ มชฺเฌ ปติฏฺฐิตํฯ ปริจฺเฉทโต หทยํ หทยภาเคน ปริจฺฉินฺนํ, อยมสฺส สภาคปริจฺเฉโทฯ วิสภาคปริจฺเฉโท ปน เกสสทิโสเยวฯ

[194] ยกนนฺติ ยมกมํสปฏลํฯ ตํ วณฺณโต รตฺตํ ปณฺฑุกธาตุกํ นาติรตฺตกุมุทสฺส ปตฺตปิฏฺฐิวณฺณํฯ สณฺฐานโต มูเล เอกํ อคฺเค ยมกํ โกวิฬารปตฺตสณฺฐานํฯ ตญฺจ ทนฺธานํ เอกเมว โหติ มหนฺตํ, ปญฺญวนฺตานํ ทฺเว วา ตีณิ วา ขุทฺทกานิฯ ทิสโต อุปริมาย ทิสาย ชาตํ, โอกาสโต ทฺวินฺนํ ถนานํ อพฺภนฺตเร ทกฺขิณปสฺสํ นิสฺสาย ฐิตํฯ ปริจฺเฉทโต ยกนํ ยกนภาเคน ปริจฺฉินฺนํ, อยมสฺส สภาคปริจฺเฉโทฯ วิสภาคปริจฺเฉโท ปน เกสสทิโสเยวฯ

[195] กิโลมกนฺติ ปฏิจฺฉนฺนาปฏิจฺฉนฺนเภทโต ทุวิธํ ปริโยนหนมํสํฯ ตํ ทุวิธมฺปิ วณฺณโต เสตํ ทุกูลปิโลติกวณฺณํฯ สณฺฐานโต อตฺตโน โอกาสสณฺฐานํฯ ทิสโต ปฏิจฺฉนฺนกิโลมกํ อุปริมาย ทิสายฯ อิตรํ ทฺวีสุ ทิสาสุ ชาตํฯ

โอกาสโต ปฏิจฺฉนฺนกิโลมกํ หทยญฺจ วกฺกญฺจ ปฏิจฺฉาเทตฺวา, อปฺปฏิจฺฉนฺนกิโลมกํ สกลสรีเร จมฺมสฺส เหฏฺฐโต มํสํ ปริโยนนฺธิตฺวา ฐิตํฯ ปริจฺเฉทโต เหฏฺฐา มํเสน, อุปริ จมฺเมน, ติริยํ กิโลมกภาเคน ปริจฺฉินฺนํ, อยมสฺส สภาคปริจฺเฉโทฯ วิสภาคปริจฺเฉโท ปน เกสสทิโสเยวฯ

[196] ปิหกนฺติ อุทรชิวฺหามํสํฯ ตํ วณฺณโต นีลํ นิคฺคุณฺฑิปุปฺผวณฺณํฯ สณฺฐานโต สตฺตงฺคุลปฺปมาณํ อพนฺธนํ กาฬวจฺฉกชิวฺหาสณฺฐานํฯ ทิสโต อุปริมาย ทิสาย ชาตํฯ โอกาสโต หทยสฺส วามปสฺเส อุทรปฏลสฺส มตฺถกปสฺสํ นิสฺสาย ฐิตํ, ยสฺมิํ ปหรณปฺปหาเรน พหินิกฺขนฺเต สตฺตานํ ชีวิตกฺขโย โหติฯ ปริจฺเฉทโต ปิหกภาเคน ปริจฺฉินฺนํ, อยมสฺส สภาคปริจฺเฉโทฯ วิสภาคปริจฺเฉโท ปน เกสสทิโสเยวฯ

[197] ปปฺผาสนฺติ ทฺวตฺติํสมํสขณฺฑปฺปเภทํ ปปฺผาสมํสํฯ ตํ วณฺณโต รตฺตํ นาติปกฺกอุทุมฺพรผลวณฺณํฯ สณฺฐานโต วิสมจฺฉินฺนพหลปูวขณฺฑสณฺฐานํฯ อพฺภนฺตเร อสิตปีตานํ อภาเว อุคฺคเตน กมฺมชเตชุสฺมานา อพฺภาหตตฺตา สํขาทิตปลาลปิณฺฑมิว นิรสํ นิโรชํฯ ทิสโต อุปริมาย ทิสาย ชาตํฯ โอกาสโต สรีรพฺภนฺตเร ทฺวินฺนํ ถนานํ อนฺตเร หทยญฺจ ยกนญฺจ อุปริ ฉาเทตฺวา โอลมฺพนฺตํ ฐิตํฯ ปริจฺเฉทโต ปปฺผาสภาเคน ปริจฺฉินฺนํ, อยมสฺส สภาคปริจฺเฉโทฯ วิสภาคปริจฺเฉโท ปน เกสสทิโสเยวฯ

[198] อนฺตนฺติ ปุริสสฺส ทฺวตฺติํสหตฺถา อิตฺถิยา อฏฺฐวีสติหตฺถา เอกวีสติยา ฐาเนสุ โอภคฺคา อนฺตวฏฺฏิฯ ตเทตํ วณฺณโต เสตํ สกฺขรสุธาวณฺณํฯ สณฺฐานโต โลหิตโทณิยํ อาภุชิตฺวา ฐปิตสีสจฺฉินฺนสปฺปสณฺฐานํฯ ทิสโต ทฺวีสุ ทิสาสุ ชาตํฯ โอกาสโต อุปริ คลวาฏเก เหฏฺฐา จ กรีสมคฺเค วินิพนฺธตฺตา คลวาฏกกรีสมคฺคปริยนฺเต สรีรพฺภนฺตเร ฐิตํฯ ปริจฺเฉทโต อนฺตภาเคน ปริจฺฉินฺนํ, อยมสฺส สภาคปริจฺเฉโทฯ วิสภาคปริจฺเฉโท ปน เกสสทิโสเยวฯ

[199] อนฺตคุณนฺติ อนฺตโภคฏฺฐาเนสุ พนฺธนํฯ ตํ วณฺณโต เสตํ ทกสีตลิกมูลวณฺณํฯ สณฺฐานโต ทกสีตลิกมูลสณฺฐานเมวฯ ทิสโต ทฺวีสุ ทิสาสุ ชาตํฯ โอกาสโต กุทฺทาลผรสุกมฺมาทีนิ กโรนฺตานํ ยนฺตากฑฺฒนกาเล ยนฺตสุตฺตกมิว ยนฺตผลกานิ อนฺตโภเค เอกโต อคฬนฺเต อาพนฺธิตฺวา ปาทปุญฺฉนรชฺชุมณฺฑลกสฺส อนฺตรา สํสิพฺพิตฺวา ฐิตรชฺชุกา วิย เอกวีสติยา อนฺตโภคานํ อนฺตรา ฐิตํฯ ปริจฺเฉทโต อนฺตคุณภาเคน ปริจฺฉินฺนํ, อยมสฺส สภาคปริจฺเฉโทฯ วิสภาคปริจฺเฉโท ปน เกสสทิโสเยวฯ

[200] อุทริยนฺติ อุทเร ภวํ อสิตปีตขายิตสายิตํฯ ตํ วณฺณโต อชฺโฌหฏาหารวณฺณํฯ สณฺฐานโต ปริสฺสาวเน สิถิลพทฺธตณฺฑุลสณฺฐานํฯ ทิสโต อุปริมาย ทิสาย ชาตํฯ โอกาสโต อุทเร ฐิตํฯ

อุทรํ นาม อุภโต นิปฺปีฬิยมานสฺส อลฺลสาฏกสฺส มชฺเฌ สญฺชาตโผฏกสทิสํ อนฺตปฏลํ, พหิ มฏฺฐํ, อนฺโต มํสกสมฺพุปลิเวฐนกิลิฏฺฐปาวารกปุปฺผกสทิสํ, กุถิตปนสตจสฺส อพฺภนฺตรสทิสนฺติปิ วตฺตุํ วฏฺฏติ, ยตฺถ ตกฺโกฏกา คณฺฑุปฺปาทกา ตาลหีรกา สูจิมุขกา ปฏตนฺตสุตฺตกา อิจฺเจวมาทิทฺวตฺติํสกุลปฺปเภทา กิมโย อากุลพฺยากุลา สณฺฑสณฺฑจาริโน หุตฺวา นิวสนฺติ, เย ปานโภชนาทิมฺหิ อวิชฺชมาเน อุลฺลงฺฆิตฺวา วิรวนฺตา หทยมํสํ อภิหนนฺติ, ปานโภชนาทิอชฺโฌหรณเวลายญฺจ อุทฺธํมุขา หุตฺวา ปฐมชฺโฌหเฏ ทฺเว ตโย อาโลเป ตุริตตุริตา วิลุปฺปนฺติ, ยํ เตสํ กิมีนํ สูติฆรํ วจฺจกุฏิ คิลานสาลา สุสานญฺจ โหติฯ

ยตฺถ เสยฺยถาปิ นาม จณฺฑาลคามทฺวาเร จนฺทนิกาย นิทาฆสมเย ถูลผุสิตเก เทเว วสฺสนฺเต อุทเกน วุยฺหมานํ มุตฺตกรีสจมฺมอฏฺฐินฺหารุขณฺฑเขฬสิงฺฆาณิกาโลหิตปฺปภุตินานากุณปชาตํ นิปติตฺวา กทฺทโมทกาลุฬิตํ ทฺวีหตีหจฺจเยน สญฺชาตกิมิกุลํ สูริยาตปสนฺตาปเวคกุถิตํ อุปริ เผณปุปฺผุฬเก มุญฺจนฺตํ อภินีลวณฺณํ ปรมทุคฺคนฺธเชคุจฺฉํ เนว อุปคนฺตุํ, น ทฏฺฐุํ อรหรูปตํ อาปชฺชิตฺวา ติฏฺฐติ, ปเคว ฆายิตุํ วา สายิตุํ วา, เอวเมว นานปฺปการํ ปานโภชนาทิทนฺตมุสลสญฺจุณฺณิตํ ชิวฺหาหตฺถปริวตฺติตเขฬลาลาปลิพุทฺธํ ตงฺขณวิคตวณฺณคนฺธรสาทิสมฺปทํ ตนฺตวายขลิสุวานวมถุสทิสํ นิปติตฺวา ปิตฺตเสมฺหวาตปลิเวฐิตํ หุตฺวา อุทรคฺคิสนฺตาปเวคกุถิตํ กิมิกุลากุลํ อุปรูปริ เผณปุปฺผุฬกานิ มุญฺจนฺตํ ปรมกสมฺพุทุคฺคนฺธเชคุจฺฉภาวํ อาปชฺชิตฺวา ติฏฺฐติฯ ยํ สุตฺวาปิ ปานโภชนาทีสุ อมนุญฺญตา สณฺฐาติ, ปเคว ปญฺญาจกฺขุนา อวโลเกตฺวาฯ ยตฺถ จ ปติตํ ปานโภชนาทิ ปญฺจธา วิเวกํ คจฺฉติ, เอกํ ภาคํ ปาณกา ขาทนฺติ, เอกํ ภาคํ อุทรคฺคิ ฌาเปติ, เอโก ภาโค มุตฺตํ โหติ, เอโก ภาโค กรีสํ, เอโก ภาโค รสภาวํ อาปชฺชิตฺวา โสณิตมํสาทีนิ อุปพฺรูหยติฯ

ปริจฺเฉทโต อุทรปฏเลน เจว อุทริยภาเคน จ ปริจฺฉินฺนํฯ อยมสฺส สภาคปริจฺเฉโทฯ วิสภาคปริจฺเฉโท ปน เกสสทิโสเยวฯ

[201] กรีสนฺติ วจฺจํฯ ตํ วณฺณโต เยภุยฺเยน อชฺโฌหฏาหารวณฺณเมว โหติฯ สณฺฐานโต โอกาสสณฺฐานํฯ ทิสโต เหฏฺฐิมาย ทิสาย ชาตํฯ โอกาสโต ปกฺกาสเย ฐิตํฯ ปกฺกาสโย นาม เหฏฺฐานาภิ-ปิฏฺฐิกณฺฏกมูลานํ อนฺตเร อนฺตาวสาเน อุพฺเพเธน อฏฺฐงฺคุลมตฺโต เวฬุนาฬิกสทิโส, ยตฺถ เสยฺยถาปิ นาม อุปริ ภูมิภาเค ปติตํ วสฺโสทกํ โอคฬิตฺวา เหฏฺฐา ภูมิภาคํ ปูเรตฺวา ติฏฺฐติ, เอวเมว ยํกิญฺจิ อามาสเย ปติตํ ปานโภชนาทิกํ อุทรคฺคินา เผณุทฺเทหกํ ปกฺกํ ปกฺกํ นิสทาย ปิสิตมิว สณฺหภาวํ อาปชฺชิตฺวา อนฺตพิเลน โอคฬิตฺวา โอคฬิตฺวา โอมทฺทิตฺวา เวฬุปพฺเพ ปกฺขิปมานปณฺฑุมตฺติกา วิย สนฺนิจิตํ หุตฺวา ติฏฺฐติฯ ปริจฺเฉทโต ปกฺกาสยปฏเลน เจว กรีสภาเคน จ ปริจฺฉินฺนํ, อยมสฺส สภาคปริจฺเฉโทฯ วิสภาคปริจฺเฉโท ปน เกสสทิโสเยวฯ

[202] มตฺถลุงฺคนฺติ สีสกฏาหพฺภนฺตเร ฐิตมิญฺชราสิฯ ตํ วณฺณโต เสตํ อหิจฺฉตฺตกปิณฺฑวณฺณํฯ ทธิภาวํ อสมฺปตฺตํ ทุฏฺฐขีรวณฺณนฺติปิ วตฺตุํ วฏฺฏติฯ สณฺฐานโต โอกาสสณฺฐานํฯ ทิสโต อุปริมาย ทิสาย ชาตํฯ โอกาสโต สีสกฏาหพฺภนฺตเร จตฺตาโร สิพฺพินิมคฺเค นิสฺสาย สโมธาเนตฺวา ฐปิตา จตฺตาโร ปิฏฺฐปิณฺฑา วิย สโมหิตํ ติฏฺฐติฯ

ปริจฺเฉทโต สีสกฏาหสฺส อพฺภนฺตรตเลหิ เจว มตฺถลุงฺคภาเคน จ ปริจฺฉินฺนํ , อยมสฺส สภาคปริจฺเฉโทฯ วิสภาคปริจฺเฉโท ปน เกสสทิโสเยวฯ

[203] ปิตฺตนฺติ ทฺเว ปิตฺตานิ พทฺธปิตฺตญฺจ อพทฺธปิตฺตญฺจฯ ตตฺถ พทฺธปิตฺตํ วณฺณโต พหลมธุกเตลวณฺณํฯ อพทฺธปิตฺตํ มิลาตอากุลิปุปฺผวณฺณํฯ สณฺฐานโต อุภยมฺปิ โอกาสสณฺฐานํฯ ทิสโต พทฺธปิตฺตํ อุปริมาย ทิสาย ชาตํ, อิตรํ ทฺวีสุ ทิสาสุ ชาตํฯ โอกาสโต อพทฺธปิตฺตํ ฐเปตฺวา เกสโลมทนฺตนขานํ มํสวินิมุตฺตฏฺฐานญฺเจว ถทฺธสุกฺขจมฺมญฺจ อุทกมิว เตลพินฺทุ อวเสสสรีรํ พฺยาเปตฺวา ฐิตํ, ยมฺหิ กุปิเต อกฺขีนิ ปีตกานิ โหนฺติ, ภมนฺติ, คตฺตํ กมฺปติ, กณฺฑูยติฯ พทฺธปิตฺตํ หทยปปฺผาสานํ อนฺตเร ยกนมํสํ นิสฺสาย ปติฏฺฐิเต มหาโกสาตกีโกสกสทิเส ปิตฺตโกสเก ฐิตํ, ยมฺหิ กุปิเต สตฺตา อุมฺมตฺตกา โหนฺติ, วิปลฺลตฺถจิตฺตา หิโรตฺตปฺปํ ฉฑฺเฑตฺวา อกาตพฺพํ กโรนฺติ, อภาสิตพฺพํ ภาสนฺติ, อจินฺติตพฺพํ จินฺเตนฺติฯ ปริจฺเฉทโต ปิตฺตภาเคน ปริจฺฉินฺนํ, อยมสฺส สภาคปริจฺเฉโทฯ วิสภาคปริจฺเฉโท ปน เกสสทิโสเยวฯ

[204] เสมฺหนฺติ สรีรพฺภนฺตเร เอกปตฺถปูรปฺปมาณํ เสมฺหํฯ ตํ วณฺณโต เสตํ นาคพลาปณฺณรสวณฺณํฯ สณฺฐานโต โอกาสสณฺฐานํฯ ทิสโต อุปริมาย ทิสาย ชาตํฯ โอกาสโต อุทรปฏเล ฐิตํฯ ยํ ปานโภชนาทิอชฺโฌหรณกาเล เสยฺยถาปิ นาม อุทเก เสวาลปณกํ กฏฺเฐ วา กถเล วา ปตนฺเต ฉิชฺชิตฺวา ทฺวิธา หุตฺวา ปุน อชฺโฌตฺถริตฺวา ติฏฺฐติ, เอวเมว ปานโภชนาทิมฺหิ นิปตนฺเต ฉิชฺชิตฺวา ทฺวิธา หุตฺวา ปุน อชฺโฌตฺถริตฺวา ติฏฺฐติ, ยมฺหิ จ มนฺทีภูเต ปกฺกคณฺโฑ วิย ปูติกุกฺกุฏณฺฑมิว จ อุทรํ ปรมเชคุจฺฉํ กุณปคนฺธํ โหติ, ตโต อุคฺคเตน จ คนฺเธน อุทฺเทโกปิ มุขมฺปิ ทุคฺคนฺธํ ปูติกุณปสทิสํ โหติฯ โส จ ปุริโส อเปหิ ทุคฺคนฺธํ วายสีติ วตฺตพฺพตํ อาปชฺชติ, ยญฺจ วฑฺฒิตฺวา พหลตฺตมาปนฺนํ ปิธานผลกมิว วจฺจกุฏิยํ อุทรปฏลสฺส อพฺภนฺตเรเยว กุณปคนฺธํ สนฺนิรุมฺภิตฺวา ติฏฺฐติฯ ปริจฺเฉทโต เสมฺหภาเคน ปริจฺฉินฺนํ, อยมสฺส สภาคปริจฺเฉโทฯ วิสภาคปริจฺเฉโท ปน เกสสทิโสเยวฯ

[205] ปุพฺโพติ ปูติโลหิตวเสน ปวตฺตปุพฺพํฯ ตํ วณฺณโต ปณฺฑุปลาสวณฺโณฯ มตสรีเร ปน ปูติพหลาจามวณฺโณ โหติฯ สณฺฐานโต โอกาสสณฺฐาโนฯ ทิสโต ทฺวีสุ ทิสาสุ โหติฯ โอกาสโต ปน ปุพฺพสฺส โอกาโส นาม นิพทฺโธ นตฺถิ, ยตฺถ โส สนฺนิจิโต ติฏฺเฐยฺย, ยตฺร ยตฺร ขาณุกณฺฏกปหรณคฺคิชาลาทีหิ อภิหเต สรีรปฺปเทเส โลหิตํ สณฺฐหิตฺวา ปจฺจติ, คณฺฑปีฬกาทโย วา อุปฺปชฺชนฺติ, ตตฺร ตตฺร ติฏฺฐติฯ ปริจฺเฉทโต ปุพฺพภาเคน ปริจฺฉินฺโน, อยมสฺส สภาคปริจฺเฉโทฯ วิสภาคปริจฺเฉโท ปน เกสสทิโสเยวฯ

[206] โลหิตนฺติ ทฺเว โลหิตานิ สนฺนิจิตโลหิตญฺจ สํสรณโลหิตญฺจฯ ตตฺถ สนฺนิจิตโลหิตํ วณฺณโต นิปกฺกพหลลาขารสวณฺณํฯ สํสรณโลหิตํ อจฺฉลาขารสวณฺณํฯ สณฺฐานโต อุภยมฺปิ โอกาสสณฺฐานํฯ ทิสโต สนฺนิจิตโลหิตํ อุปริมาย ทิสาย ชาตํฯ อิตรํ ทฺวิสุ ทิสาสุ ชาตํฯ โอกาสโต สํสรณโลหิตํ ฐเปตฺวา เกสโลมทนฺตนขานํ มํสวินิมุตฺตฏฺฐานญฺเจว ถทฺธสุกฺขจมฺมญฺจ ธมนิชาลานุสาเรน สพฺพํ อุปาทิณฺณสรีรํ ผริตฺวา ฐิตํฯ สนฺนิจิตโลหิตํ ยกนฏฺฐานสฺส เหฏฺฐาภาคํ ปูเรตฺวา เอกปตฺถปูรมตฺตํ หทยวกฺกปปฺผาสานํ อุปริ โถกํ โถกํ ปคฺฆรนฺตํ วกฺกหทยยกนปปฺผาเส เตมยมานํ ฐิตํฯ ตสฺมิํ หิ วกฺกหทยาทีนิ อเตเมนฺเต สตฺตา ปิปาสิตา โหนฺติฯ ปริจฺเฉทโต โลหิตภาเคน ปริจฺฉินฺนํ, อยมสฺส สภาคปริจฺเฉโทฯ วิสภาคปริจฺเฉโท ปน เกสสทิโสเยวฯ

[207] เสโทติ โลมกูปาทีหิ ปคฺฆรณกอาโปธาตุฯ โส วณฺณโต วิปฺปสนฺนติลเตลวณฺโณฯ สณฺฐานโต โอกาสสณฺฐาโนฯ ทิสโต ทฺวีสุ ทิสาสุ ชาโตฯ โอกาสโต เสทสฺโสกาโส นาม นิพทฺโธ นตฺถิ, ยตฺถ โส โลหิตํ วิย สทา ติฏฺเฐยฺยฯ ยทา ปน อคฺคิสนฺตาปสูริยสนฺตาปอุตุวิการาทีหิ สรีรํ สนฺตปติ, ตทา อุทกโต อพฺพูฬฺหมตฺตวิสมจฺฉินฺนภิสมุฬาลกุมุทนาฬกลาโป วิย สพฺพเกสโลมกูปวิวเรหิ ปคฺฆรติ, ตสฺมา ตสฺส สณฺฐานมฺปิ เกสโลมกูปวิวรานญฺเญว วเสน เวทิตพฺพํฯ เสทปริคฺคณฺหเกน จ โยคินา เกสโลมกูปวิวเร ปูเรตฺวา ฐิตวเสเนว เสโท มนสิ กาตพฺโพฯ

ปริจฺเฉทโต เสทภาเคน ปริจฺฉินฺโน, อยมสฺส สภาคปริจฺเฉโทฯ วิสภาคปริจฺเฉโท ปน เกสสทิโสเยวฯ

เมโทติ ถินสิเนโหฯ โส วณฺณโต ผาลิตหลิทฺทิวณฺโณฯ สณฺฐานโต ถูลสรีรสฺส ตาว จมฺมมํสนฺตเร ฐปิตหลิทฺทิวณฺณทุกูลปิโลติกสณฺฐาโน โหติฯ กิสสรีรสฺส ชงฺฆมํสํ อูรุมํสํ ปิฏฺฐิกณฺฏกนิสฺสิตํ ปิฏฺฐิมํสํ อุทรวฏฺฏิมํสนฺติ เอตานิ นิสฺสาย ทิคุณติคุณํ กตฺวา ฐปิตหลิทฺทิวณฺณทุกูลปิโลติกสณฺฐาโนฯ ทิสโต ทฺวีสุ ทิสาสุ ชาโตฯ โอกาสโต ถูลสฺส สกลสรีรํ ผริตฺวา กิสสฺส ชงฺฆมํสาทีนิ นิสฺสาย ฐิโต, ยํ สิเนหสงฺขํ คตมฺปิ ปรมเชคุจฺฉตฺตา เนว มุทฺธนิ เตลตฺถาย, น นาสเตลาทีนมตฺถาย คณฺหนฺติฯ ปริจฺเฉทโต เหฏฺฐา มํเสน, อุปริ จมฺเมน, ติริยํ เมทภาเคน ปริจฺฉินฺโน, อยมสฺส สภาคปริจฺเฉโทฯ วิสภาคปริจฺเฉโท ปน เกสสทิโสเยวฯ

[208] อสฺสูติ อกฺขีหิ ปคฺฆรณกอาโปธาตุฯ ตํ วณฺณโต วิปฺปสนฺนติลเตลวณฺณํฯ สณฺฐานโต โอกาสสณฺฐานํฯ ทิสโต อุปริมาย ทิสาย ชาตํฯ โอกาสโต อกฺขิกูปเกสุ ฐิตํฯ น เจตํ ปิตฺตโกสเก ปิตฺตมิว อกฺขิกูปเกสุ สทา สนฺนิจิตํ ติฏฺฐติฯ ยทา ปน สตฺตา โสมนสฺสชาตา มหาหสิตํ หสนฺติ, โทมนสฺสชาตา โรทนฺติ ปริเทวนฺติ, ตถารูปํ วา วิสมาหารํ อาหาเรนฺติ, ยทา จ เนสํ อกฺขีนิ ธูมรชปํสุกาทีหิ อภิหญฺญนฺติฯ ตทา เอเตหิ โสมนสฺสโทมนสฺสวิสภาคาหารอุตูหิ สมุฏฺฐหิตฺวา อกฺขิกูปเก ปูเรตฺวา ติฏฺฐติ วา ปคฺฆรติ วาฯ อสฺสุปริคฺคณฺหเกน จ โยคินา อกฺขิกูปเก ปูเรตฺวา ฐิตวเสเนว ปริคฺคณฺหิตพฺพํฯ ปริจฺเฉทโต อสฺสุภาเคน ปริจฺฉินฺนํ, อยมสฺส สภาคปริจฺเฉโทฯ วิสภาคปริจฺเฉโท ปน เกสสทิโสเยวฯ

[209] วสาติ วิลีนสิเนโหฯ สา วณฺณโต นาฬิเกรเตลวณฺณาฯ อาจาเม อาสิตฺตเตลวณฺณาติปิ วตฺตุํ วฏฺฏติฯ สณฺฐานโต นฺหานกาเล ปสนฺนอุทกสฺส อุปริ ปริพฺภมนฺตสิเนหพินฺทุวิสฏสณฺฐานาฯ ทิสโต ทฺวีสุ ทิสาสุ ชาตาฯ โอกาสโต เยภุยฺเยน หตฺถตลหตฺถปิฏฺฐิปาทตลปาทปิฏฺฐินาสปุฏนลาฏอํสกูเฏสุ ฐิตาฯ น เจสา เอเตสุ โอกาเสสุ สทา วิลีนาว หุตฺวา ติฏฺฐติฯ

ยทา ปน อคฺคิสนฺตาปสูริยสนฺตาปอุตุวิสภาคธาตุวิสภาเคหิ เต ปเทสา อุสฺมาชาตา โหนฺติ, ตทา ตตฺถ นฺหานกาเล ปสนฺนอุทกูปริ สิเนหพินฺทุวิสโฏ วิย อิโต จิโต จ สญฺจรติฯ ปริจฺเฉทโต วสาภาเคน ปริจฺฉินฺนา, อยมสฺส สภาคปริจฺเฉโทฯ วิสภาคปริจฺเฉโท ปน เกสสทิโสเยวฯ

[210] เขโฬติ อนฺโตมุเข เผณมิสฺสา อาโปธาตุฯ โส วณฺณโต เสโต เผณวณฺโณฯ สณฺฐานโต โอกาสสณฺฐาโนฯ เผณสณฺฐาโนติปิ วตฺตุํ วฏฺฏติฯ ทิสโต อุปริมาย ทิสาย ชาโตฯ โอกาสโต อุโภหิ กโปลปสฺเสหิ โอรุยฺห ชิวฺหาย ฐิโตฯ น เจส เอตฺถ สทา สนฺนิจิโต หุตฺวา ติฏฺฐติฯ ยทา ปน สตฺตา ตถารูปมาหารํ ปสฺสนฺติ วา สรนฺติ วา, อุณฺหติตฺตกฏุกโลณมฺพิลานํ วา กิญฺจิ มุเข ฐเปนฺติ, ยทา วา เนสํ หทยํ อาคิลายติ, กิสฺมิญฺจิ เทว วา ชิคุจฺฉา อุปฺปชฺชติ, ตทา เขโฬ อุปฺปชฺชิตฺวา อุโภหิ กโปลปสฺเสหิ โอรุยฺห ชิวฺหาย สณฺฐาติฯ อคฺคชิวฺหาย เจส ตนุโก โหติ, มูลชิวฺหาย พหโล, มุเข ปกฺขิตฺตญฺจ ปุถุกํ วา ตณฺฑุลํ วา อญฺญํ วา กิญฺจิ ขาทนียํ นทีปุลิเน ขตกูปกสลิลํ วิย ปริกฺขยํ อคจฺฉนฺโตว เตเมตุํ สมตฺโถ โหติฯ ปริจฺเฉทโต เขฬภาเคน ปริจฺฉินฺโน, อยมสฺส สภาคปริจฺเฉโทฯ วิสภาคปริจฺเฉโท ปน เกสสทิโสวฯ

[211] สิงฺฆาณิกาติ มตฺถลุงฺคโต ปคฺฆรณกอสุจิฯ สา วณฺณโต ตรุณตาลฏฺฐิมิญฺชวณฺณาฯ สณฺฐานโต โอกาสสณฺฐานาฯ ทิสโต อุปริมาย ทิสาย ชาตาฯ โอกาสโต นาสาปุเฏ ปูเรตฺวา ฐิตาฯ น เจสา เอตฺถ สทา สนฺนิจิตา หุตฺวา ติฏฺฐติ, อถ โข ยถา นาม ปุริโส ปทุมินิปตฺเต ทธิํ พนฺธิตฺวา เหฏฺฐา กณฺฏเกน วิชฺเฌยฺย, อถาเนน ฉิทฺเทน ทธิมุตฺตํ คฬิตฺวา พหิ ปเตยฺย, เอวเมว ยทา สตฺตา โรทนฺติ, วิสภาคาหารอุตุวเสน วา สญฺชาตธาตุโขภา โหนฺติ, ตทา อนฺโต สีสโต ปูติเสมฺหภาวมาปนฺนํ มตฺถลุงฺคํ คฬิตฺวา ตาลุมตฺถกวิวเรน โอตริตฺวา นาสาปุเฏ ปูเรตฺวา ติฏฺฐติ วา ปคฺฆรติ วาฯ สิงฺฆาณิกา ปริคฺคณฺหเกน จ โยคินา นาสาปุเฏ ปูเรตฺวา ฐิตวเสเนว ปริคฺคณฺหิตพฺพาฯ ปริจฺเฉทโต สิงฺฆาณิกาภาเคน ปริจฺฉินฺนา, อยมสฺสา สภาคปริจฺเฉโทฯ วิสภาคปริจฺเฉโท ปน เกสสทิโสวฯ

[212] ลสิกาติ สรีรสนฺธีนํ อพฺภนฺตเร ปิจฺฉิลกุณปํฯ สา วณฺณโต กณิการนิยฺยาสวณฺณาฯ สณฺฐานโต โอกาสสณฺฐานาฯ ทิสโต ทฺวีสุ ทิสาสุ ชาตาฯ โอกาสโต อฏฺฐิสนฺธีนํ อพฺภญฺชนกิจฺจํ สาธยมานา อสีติสตสนฺธีนํ อพฺภนฺตเร ฐิตาฯ ยสฺส เจสา มนฺทา โหติ, ตสฺส อุฏฺฐหนฺตสฺส นิสีทนฺตสฺส อภิกฺกมนฺตสฺส ปฏิกฺกมนฺตสฺส สมิญฺชนฺตสฺส ปสาเรนฺตสฺส อฏฺฐิกานิ กฏกฏายนฺติ, อจฺฉราสทฺทํ กโรนฺโต วิย สญฺจรติฯ เอกโยชนทฺวิโยชนมตฺตํ อทฺธานํ คตสฺส วาโยธาตุ กุปฺปติ, คตฺตานิ ทุกฺขนฺติฯ ยสฺส ปน พหุกา โหนฺติ, ตสฺส อุฏฺฐานนิสชฺชาทีสุ น อฏฺฐีนิ กฏกฏายนฺติ, ทีฆมฺปิ อทฺธานํ คตสฺส น วาโยธาตุ กุปฺปติ, น คตฺตานิ ทุกฺขนฺติฯ ปริจฺเฉทโต ลสิกาภาเคน ปริจฺฉินฺนา, อยมสฺสา สภาคปริจฺเฉโทฯ วิสภาคปริจฺเฉโท ปน เกสสทิโสวฯ

[213] มุตฺตนฺติ มุตฺตรสํฯ ตํ วณฺณโต มาสขาโรทกวณฺณํฯ สณฺฐานโต อโธมุขฏฺฐปิตอุทกกุมฺภอพฺภนฺตรคตอุทกสณฺฐานํฯ ทิสโต เหฏฺฐิมาย ทิสาย ชาตํฯ โอกาสโต วตฺถิสฺส อพฺภนฺตเร ฐิตํฯ วตฺถิ นาม วตฺถิ ปุโฏ วุจฺจติฯ ยตฺถ เสยฺยถาปิ จนฺทนิกาย ปกฺขิตฺเต อมุเข รวณฆเฏ จนฺทนิการโส ปวิสติ, น จสฺส ปวิสนมคฺโค ปญฺญายติ , เอวเมว สรีรโต มุตฺตํ ปวิสติ, น จสฺส ปวิสนมคฺโค ปญฺญายติ, นิกฺขมนมคฺโค ปน ปากโฏ โหติฯ ยมฺหิ จ มุตฺตสฺส ภริเต ปสฺสาวํ กโรมาติ สตฺตานํ อายูหนํ โหติฯ ปริจฺเฉทโต วตฺถิอพฺภนฺตเรน เจว มุตฺตภาเคน จ ปริจฺฉินฺนํ, อยมสฺส สภาคปริจฺเฉโทฯ วิสภาคปริจฺเฉโท ปน เกสสทิโสวฯ

[214] เอวญฺหิ เกสาทิเก โกฏฺฐาเส วณฺณสณฺฐานทิโสกาสปริจฺเฉทวเสน ววตฺถเปตฺวา อนุปุพฺพโต นาติสีฆโตติอาทินา นเยน วณฺณสณฺฐานคนฺธาสโยกาสวเสน ปญฺจธา ปฏิกฺกูลา ปฏิกฺกูลาติ มนสิกโรโต ปณฺณตฺติสมติกฺกมาวสาเน เสยฺยถาปิ จกฺขุมโต ปุริสสฺส ทฺวตฺติํสวณฺณานํ กุสุมานํ เอกสุตฺตกคนฺถิตํ มาลํ โอโลเกนฺตสฺส สพฺพปุปฺผานิ อปุพฺพาปริยมิว ปากฏานิ โหนฺติ, เอวเมว อตฺถิ อิมสฺมิํ กาเย เกสาติ อิมํ กายํ โอโลเกนฺตสฺส สพฺเพ เต ธมฺมา อปุพฺพาปริยาว ปากฏา โหนฺติฯ เตน วุตฺตํ มนสิการโกสลฺลกถายํ ‘‘อาทิกมฺมิกสฺส หิ เกสาติ มนสิกโรโต มนสิกาโร คนฺตฺวา มุตฺตนฺติ อิมํ ปริโยสานโกฏฺฐาสเมว อาหจฺจ ติฏฺฐตี’’ติฯ

สเจ ปน พหิทฺธาปิ มนสิการํ อุปสํหรติ, อถสฺส เอวํ สพฺพโกฏฺฐาเสสุ ปากฏีภูเตสุ อาหิณฺฑนฺตา มนุสฺสติรจฺฉานาทโย สตฺตาการํ วิชหิตฺวา โกฏฺฐาสราสิวเสเนว อุปฏฺฐหนฺติ, เตหิ จ อชฺโฌหริยมานํ ปานโภชนาทิ โกฏฺฐาสราสิมฺหิ ปกฺขิปมานมิว อุปฏฺฐาติฯ

อถสฺส อนุปุพฺพมุญฺจนาทิวเสน ปฏิกฺกูลา ปฏิกฺกูลาติ ปุนปฺปุนํ มนสิกโรโต อนุกฺกเมน อปฺปนา อุปฺปชฺชติฯ ตตฺถ เกสาทีนํ วณฺณสณฺฐานทิโสกาสปริจฺเฉทวเสน อุปฏฺฐานํ อุคฺคหนิมิตฺตํฯ สพฺพาการโต ปฏิกฺกูลวเสน อุปฏฺฐานํ ปฏิภาคนิมิตฺตํฯ ตํ อาเสวโต ภาวยโต วุตฺตนเยน อสุภกมฺมฏฺฐาเนสุ วิย ปฐมชฺฌานวเสเนว อปฺปนา อุปฺปชฺชติฯ

สา ยสฺส เอโกว โกฏฺฐาโส ปากโฏ โหติ, เอกสฺมิํ วา โกฏฺฐาเส อปฺปนํ ปตฺวา ปุน อญฺญสฺมิํ โยคํ น กโรติ, ตสฺส เอกาว อุปฺปชฺชติฯ ยสฺส ปน อเนเก โกฏฺฐาสา ปากฏา โหนฺติ, เอกสฺมิํ วา ฌานํ ปตฺวา ปุน อญฺญสฺมิํปิ โยคํ กโรติ, ตสฺส มลฺลกตฺเถรสฺส วิย โกฏฺฐาสคณนาย ปฐมชฺฌานานิ นิพฺพตฺตนฺติฯ

โส กิรายสฺมา ทีฆภาณกอภยตฺเถรํ หตฺเถ คเหตฺวา ‘‘อาวุโส อภย, อิมํ ตาว ปญฺหํ อุคฺคณฺหาหี’’ติ วตฺวา อาห – ‘‘มลฺลกตฺเถโร ทฺวตฺติํสโกฏฺฐาเสสุ ทฺวตฺติํสาย ปฐมชฺฌานานํ ลาภีฯ สเจ รตฺติํ เอกํ, ทิวา เอกํ สมาปชฺชติ, อติเรกทฺธมาเสน ปุน สมฺปชฺชติ, สเจ ปน เทวสิกํ เอกํ สมาปชฺชติ, อติเรกมาเสน ปุน สมฺปชฺชตี’’ติฯ

เอวํ ปฐมชฺฌานวเสน อิชฺฌมานมฺปิ เจตํ กมฺมฏฺฐานํ วณฺณสณฺฐานาทีสุ สติพเลน อิชฺฌนโต กายคตาสตีติ วุจฺจติฯ

อิมญฺจ กายคตาสติมนุยุตฺโต ภิกฺขุ อรติรติสโห โหติ, น จ นํ อรติ สหติ, อุปฺปนฺนํ อรติํ อภิภุยฺย อภิภุยฺย วิหรติฯ ภยเภรวสโห โหติ, น จ นํ ภยเภรวํ สหติ, อุปฺปนฺนํ ภยเภรวํ อภิภุยฺย อภิภุยฺย วิหรติฯ

ขโม โหติ สีตสฺส อุณฺหสฺส …เป.… ปาณหรานํ อธิวาสกชาติโก โหติ (ม. นิ. 3.159)ฯ เกสาทีนํ วณฺณเภทํ นิสฺสาย จตุนฺนํ ฌานานํ ลาภี โหติฯ ฉ อภิญฺญา ปฏิวิชฺฌติ (ม. นิ. 3.159)ฯ

ตสฺมา หเว อปฺปมตฺโต, อนุยุญฺเชถ ปณฺฑิโต;

เอวํ อเนกานิสํสํ, อิมํ กายคตาสตินฺติฯ

อิทํ กายคตาสติยํ วิตฺถารกถามุขํฯ

อานาปานสฺสติกถา

[215] อิทานิ ยํ ตํ ภควตา ‘‘อยมฺปิ โข, ภิกฺขเว, อานาปานสฺสติสมาธิ ภาวิโต พหุลีกโต สนฺโต เจว ปณีโต จ อเสจนโก จ สุโข จ วิหาโร, อุปฺปนฺนุปฺปนฺเน จ ปาปเก อกุสเล ธมฺเม ฐานโส อนฺตรธาเปติ วูปสเมตี’’ติ เอวํ ปสํสิตฺวา –

‘‘กถํ ภาวิโต จ, ภิกฺขเว, อานาปานสฺสติสมาธิ กถํ พหุลีกโต สนฺโต เจว ปณีโต จ อเสจนโก จ สุโข จ วิหาโร, อุปฺปนฺนุปฺปนฺเน จ ปาปเก อกุสเล ธมฺเม ฐานโส อนฺตรธาเปติ วูปสเมติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อรญฺญคโต วา รุกฺขมูลคโต วา สุญฺญาคารคโต วา นิสีทติ ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา อุชุํ กายํ ปณิธาย ปริมุขํ สติํ อุปฏฺฐเปตฺวา, โส สโตว อสฺสสติ สโต ปสฺสสติฯ ทีฆํ วา อสฺสสนฺโต ทีฆํ อสฺสสามีติ ปชานาติฯ ทีฆํ วา ปสฺสสนฺโต…เป.… รสฺสํ วา อสฺสสนฺโต…เป.… รสฺสํ วา ปสฺสสนฺโต รสฺสํ ปสฺสสามีติ ปชานาติฯ สพฺพกายปฏิสํเวที อสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติฯ สพฺพกายปฏิสํเวที ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติฯ ปสฺสมฺภยํ กายสงฺขารํ อสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติฯ ปสฺสมฺภยํ กายสงฺขารํ ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติฯ