อญฺญตฺถ วสิตุกาเมน ยถาวุตฺเตน วิธินา วิตฺถารโต กถาเปตฺวา ปุนปฺปุนํ ปริวตฺเตตฺวา สพฺพํ คณฺฐิฏฺฐานํ ฉินฺทิตฺวา ปถวีกสิณนิทฺเทเส วุตฺตนเยเนว อนนุรูปํ เสนาสนํ ปหาย อนุรูเป วิหาเร วสนฺเตน ขุทฺทกปลิโพธุปจฺเฉทํ กตฺวา ปฏิกฺกูลมนสิกาเร ปริกมฺมํ กาตพฺพํฯ

กโรนฺเตน ปน เกเสสุ ตาว นิมิตฺตํ คเหตพฺพํฯ กถํ? เอกํ วา ทฺเว วา เกเส ลุญฺจิตฺวา หตฺถตเล ฐเปตฺวา วณฺโณ ตาว ววตฺถเปตพฺโพฯ ฉินฺนฏฺฐาเนปิ เกเส โอโลเกตุํ วฏฺฏติฯ อุทกปตฺเต วา ยาคุปตฺเต วา โอโลเกตุมฺปิ วฏฺฏติเยวฯ กาฬกกาเล ทิสฺวา กาฬกาติ มนสิกาตพฺพา ฯ เสตกาเล เสตาติฯ มิสฺสกกาเล ปน อุสฺสทวเสน มนสิกาตพฺพา โหนฺติฯ ยถา จ เกเสสุ, เอวํ สกเลปิ ตจปญฺจเก ทิสฺวาว นิมิตฺตํ คเหตพฺพํฯ

โกฏฺฐาสววตฺถาปนกถา

[182] เอวํ นิมิตฺตํ คเหตฺวา สพฺพโกฏฺฐาเส วณฺณสณฺฐานทิโสกาสปริจฺเฉทวเสน ววตฺถเปตฺวา วณฺณสณฺฐานคนฺธอาสโยกาสวเสน ปญฺจธา ปฏิกฺกูลโต ววตฺถเปตพฺพาฯ

ตตฺรายํ สพฺพโกฏฺฐาเสสุ อนุปุพฺพกถาฯ เกสา ตาว ปกติวณฺเณน กาฬกา อทฺทาริฏฺฐกวณฺณาฯ สณฺฐานโต ทีฆวฏฺฏลิกา ตุลาทณฺฑสณฺฐานาฯ ทิสโต อุปริมทิสาย ชาตาฯ โอกาสโต อุโภสุ ปสฺเสสุ กณฺณจูฬิกาหิ, ปุรโต นลาฏนฺเตน, ปจฺฉโต คลวาฏเกน ปริจฺฉินฺนาฯ สีสกฏาหเวฐนํ อลฺลจมฺมํ เกสานํ โอกาโสฯ ปริจฺเฉทโต เกสา สีสเวฐนจมฺเม วีหคฺคมตฺตํ ปวิสิตฺวา ปติฏฺฐิเตน เหฏฺฐา อตฺตโน มูลตเลน, อุปริ อากาเสน, ติริยํ อญฺญมญฺเญน ปริจฺฉินฺนา, ทฺเว เกสา เอกโต นตฺถีติ อยํ สภาคปริจฺเฉโทฯ เกสา น โลมา, โลมา น เกสาติ เอวํ อวเสสเอกติํสโกฏฺฐาเสหิ อมิสฺสีกตา เกสา นาม ปาฏิเยกฺโก เอกโกฏฺฐาโสติ อยํ วิสภาคปริจฺเฉโทฯ อิทํ เกสานํ วณฺณาทิโต ววตฺถาปนํฯ

[183] อิทํ ปน เนสํ วณฺณาทิวเสน ปญฺจธา ปฏิกฺกูลโต ววตฺถาปนํฯ เกสา นาเมเต วณฺณโตปิ ปฏิกฺกูลาฯ สณฺฐานโตปิ คนฺธโตปิ อาสยโตปิ โอกาสโตปิ ปฏิกฺกูลาฯ