เมนู

ตเทตํ สีลคุณานุสฺสรณวเสน อุปฺปนฺนตฺตา สีลานุสฺสติจฺเจว สงฺขํ คจฺฉติฯ

อิมญฺจ ปน สีลานุสฺสติํ อนุยุตฺโต ภิกฺขุ สิกฺขาย สคารโว โหติ สภาควุตฺติ, ปฏิสนฺถาเร อปฺปมตฺโต, อตฺตานุวาทาทิภยวิรหิโต, อณุมตฺเตสุ วชฺเชสุ ภยทสฺสาวี, สทฺธาทิเวปุลฺลํ อธิคจฺฉติ, ปีติปาโมชฺชพหุโล โหติฯ อุตฺตริ อปฺปฏิวิชฺฌนฺโต ปน สุคติปรายโน โหติฯ

ตสฺมา หเว อปฺปมาทํ, กยิราถ สุเมธโส;

เอวํ มหานุภาวาย, สีลานุสฺสติยา สทาติฯ

อิทํ สีลานุสฺสติยํ วิตฺถารกถามุขํฯ

5. จาคานุสฺสติกถา

[160] จาคานุสฺสติํ ภาเวตุกาเมน ปน ปกติยา จาคาธิมุตฺเตน นิจฺจปฺปวตฺตทานสํวิภาเคน ภวิตพฺพํฯ อถ วา ปน ภาวนํ อารภนฺเตน อิโต ทานิ ปภุติ สติ ปฏิคฺคาหเก อนฺตมโส เอกาโลปมตฺตมฺปิ ทานํ อทตฺวา น ภุญฺชิสฺสามีติ สมาทานํ กตฺวา ตํทิวสํ คุณวิสิฏฺเฐสุ ปฏิคฺคาหเกสุ ยถาสตฺติ ยถาพลํ ทานํ ทตฺวา ตตฺถ นิมิตฺตํ คณฺหิตฺวา รโหคเตน ปฏิสลฺลีเนน ‘‘ลาภา วต เม สุลทฺธํ วต เม, โยหํ มจฺเฉรมลปริยุฏฺฐิตาย ปชาย วิคตมลมจฺเฉเรน เจตสา วิหรามิ มุตฺตจาโค ปยตปาณิ โวสฺสคฺครโต ยาจโยโค ทานสํวิภาครโต’’ติ เอวํ วิคตมลมจฺเฉรตาทิคุณวเสน อตฺตโน จาโค อนุสฺสริตพฺโพฯ

ตตฺถ ลาภา วต เมติ มยฺหํ วต ลาภา, เย อิเม ‘‘อายุํ โข ปน ทตฺวา อายุสฺส ภาคี โหติ ทิพฺพสฺส วา มานุสสฺส วา’’ อิติ (อ. นิ. 5.37) จ, ‘‘ททํ ปิโย โหติ ภชนฺติ นํ พหู’’ อิติ (อ. นิ. 5.34) จ, ‘‘ททมาโน ปิโย โหติ, สตํ ธมฺมํ อนุกฺกมํ’’ อิติ (อ. นิ. 5.35) จ เอวมาทีหิ นเยหิ ภควตา ทายกสฺส ลาภา สํวณฺณิตา, เต มยฺหํ อวสฺสํ ภาคิโนติ อธิปฺปาโยฯ สุลทฺธํ วต เมติ ยํ มยา อิทํ สาสนํ มนุสฺสตฺตํ วา ลทฺธํ, ตํ สุลทฺธํ วต เมฯ

กสฺมา ? โยหํ มจฺเฉรมลปริยุฏฺฐิตาย ปชาย…เป.… ทานสํวิภาครโตติฯ

ตตฺถ มจฺเฉรมลปริยุฏฺฐิตายาติ มจฺเฉรมเลน อภิภูตายฯ ปชายาติ ปชายนวเสน สตฺตา วุจฺจนฺติฯ ตสฺมา อตฺตโน สมฺปตฺตีนํ ปรสาธารณภาวมสหนลกฺขเณน จิตฺตสฺส ปภสฺสรภาวทูสกานํ กณฺหธมฺมานํ อญฺญตเรน มจฺเฉรมเลน อภิภูเตสุ สตฺเตสูติ อยเมตฺถ อตฺโถฯ วิคตมลมจฺเฉเรนาติ อญฺเญสมฺปิ ราคโทสาทิมลานญฺเจว มจฺเฉรสฺส จ วิคตตฺตา วิคตมลมจฺเฉเรนฯ เจตสา วิหรามีติ ยถาวุตฺตปฺปการจิตฺโต หุตฺวา วสามีติ อตฺโถฯ สุตฺเตสุ ปน มหานามสกฺกสฺส โสตาปนฺนสฺส สโต นิสฺสยวิหารํ ปุจฺฉโต นิสฺสยวิหารวเสน เทสิตตฺตา อคารํ อชฺฌาวสามีติ วุตฺตํฯ ตตฺถ อภิภวิตฺวา วสามีติ อตฺโถฯ

มุตฺตจาโคติ วิสฺสฏฺฐจาโคฯ ปยตปาณีติ ปริสุทฺธหตฺโถฯ สกฺกจฺจํ สหตฺถา เทยฺยธมฺมํ ทาตุํ สทา โธตหตฺโถเยวาติ วุตฺตํ โหติฯ โวสฺสคฺครโตติ โวสฺสชฺชนํ โวสฺสคฺโค, ปริจฺจาโคติ อตฺโถฯ ตสฺมิํ โวสฺสคฺเค สตตาภิโยควเสน รโตติ โวสฺสคฺครโตฯ ยาจโยโคติ ยํ ยํ ปเร ยาจนฺติ, ตสฺส ตสฺส ทานโต ยาจนโยโคติ อตฺโถฯ ยาชโยโคติปิ ปาโฐฯ ยชนสงฺขาเตน ยาเชน ยุตฺโตติ อตฺโถฯ ทานสํวิภาครโตติ ทาเน จ สํวิภาเค จ รโตฯ อหญฺหิ ทานญฺจ เทมิ, อตฺตนา ปริภุญฺชิตพฺพโตปิ จ สํวิภาคํ กโรมิ, เอตฺเถว จสฺมิ อุภเย รโตติ เอวํ อนุสฺสรตีติ อตฺโถฯ

[161] ตสฺเสวํ วิคตมลมจฺเฉรตาทิคุณวเสน อตฺตโน จาคํ อนุสฺสรโต เนว ตสฺมิํ สมเย ราคปริยุฏฺฐิตํ จิตฺตํ โหติฯ น โทส…เป.… น โมหปริยุฏฺฐิตํ จิตฺตํ โหติฯ อุชุคตเมวสฺส ตสฺมิํ สมเย จิตฺตํ โหติ จาคํ อารพฺภาติ (อ. นิ. 5.10) ปุริมนเยเนว วิกฺขมฺภิตนีวรณสฺส เอกกฺขเณ ฌานงฺคานิ อุปฺปชฺชนฺติฯ จาคคุณานํ ปน คมฺภีรตาย นานปฺปการจาคคุณานุสฺสรณาธิมุตฺตตาย วา อปฺปนํ อปฺปตฺวา อุปจารปฺปตฺตเมว ฌานํ โหติฯ ตเทตํ จาคคุณานุสฺสรณวเสน อุปฺปนฺนตฺตา จาคานุสฺสติจฺเจว สงฺขํ คจฺฉติฯ

อิมญฺจ ปน จาคานุสฺสติํ อนุยุตฺโต ภิกฺขุ ภิยฺโยโส มตฺตาย จาคาธิมุตฺโต โหติ, อโลภชฺฌาสโย, เมตฺตาย อนุโลมการี, วิสารโท, ปีติปาโมชฺชพหุโล, อุตฺตริ อปฺปฏิวิชฺฌนฺโต ปน สุคติปรายโน โหติฯ

ตสฺมา หเว อปฺปมาทํ, กยิราถ สุเมธโส;

เอวํ มหานุภาวาย, จาคานุสฺสติยา สทาติฯ

อิทํ จาคานุสฺสติยํ วิตฺถารกถามุขํฯ

6. เทวตานุสฺสติกถา

[162] เทวตานุสฺสติํ ภาเวตุกาเมน ปน อริยมคฺควเสน สมุทาคเตหิ สทฺธาทีหิ คุเณหิ สมนฺนาคเตน ภวิตพฺพํฯ ตโต รโหคเตน ปฏิสลฺลีเนน ‘‘สนฺติ เทวา จาตุมหาราชิกา, สนฺติ เทวา ตาวติํสา, ยามา, ตุสิตา, นิมฺมานรติโน, ปรนิมฺมิตวสวตฺติโน, สนฺติ เทวา พฺรหฺมกายิกา, สนฺติ เทวา ตตุตฺตริ, ยถารูปาย สทฺธาย สมนฺนาคตา ตา เทวตา อิโต จุตา ตตฺถ อุปปนฺนา, มยฺหมฺปิ ตถารูปา สทฺธา สํวิชฺชติฯ ยถารูเปน สีเลนฯ ยถารูเปน สุเตนฯ ยถารูเปน จาเคนฯ ยถารูปาย ปญฺญาย สมนฺนาคตา ตา เทวตา อิโต จุตา ตตฺถ อุปปนฺนา, มยฺหมฺปิ ตถารูปา ปญฺญา สํวิชฺชตี’’ติ (อ. นิ. 6.10) เอวํ เทวตา สกฺขิฏฺฐาเน ฐเปตฺวา อตฺตโน สทฺธาทิคุณา อนุสฺสริตพฺพาฯ

สุตฺเต ปน ยสฺมิํ มหานาม สมเย อริยสาวโก อตฺตโน จ ตาสญฺจ เทวตานํ สทฺธญฺจ สีลญฺจ สุตญฺจ จาคญฺจ ปญฺญญฺจ อนุสฺสรติ, เนวสฺส ตสฺมิํ สมเย ราคปริยุฏฺฐิตํ จิตฺตํ โหตีติ วุตฺตํฯ กิญฺจาปิ วุตฺตํ, อถ โข ตํ สกฺขิฏฺฐาเน ฐเปตพฺพเทวตานํ อตฺตโน สทฺธาทีหิ สมานคุณทีปนตฺถํ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ อฏฺฐกถายญฺหิ เทวตา สกฺขิฏฺฐาเน ฐเปตฺวา อตฺตโน คุเณ อนุสฺสรตีติ ทฬฺหํ กตฺวา วุตฺตํฯ