4. สีลานุสฺสติกถา

[158] สีลานุสฺสติํ ภาเวตุกาเมน ปน รโหคเตน ปฏิสลฺลีเนน ‘‘อโห วต เม สีลานิ อขณฺฑานิ อจฺฉิทฺทานิ อสพลานิ อกมฺมาสานิ ภุชิสฺสานิ วิญฺญุปฺปสตฺถานิ อปรามฏฺฐานิ สมาธิสํวตฺตนิกานี’’ติ (อ. นิ. 6.10) เอวํ อขณฺฑตาทิคุณวเสน อตฺตโน สีลานิ อนุสฺสริตพฺพานิฯ ตานิ จ คหฏฺเฐน คหฏฺฐสีลานิ, ปพฺพชิเตน ปพฺพชิตสีลานิฯ

คหฏฺฐสีลานิ วา โหนฺตุ ปพฺพชิตสีลานิ วา, เยสํ อาทิมฺหิ วา อนฺเต วา เอกมฺปิ น ภินฺนํ, ตานิ ปริยนฺเต ฉินฺนสาฏโก วิย น ขณฺฑานีติ อขณฺฑานิฯ เยสํ เวมชฺเฌ เอกมฺปิ น ภินฺนํ, ตานิ มชฺเฌ วินิวิทฺธสาฏโก วิย น ฉิทฺทานีติ อจฺฉิทฺทานิฯ เยสํ ปฏิปาฏิยา ทฺเว วา ตีณิ วา น ภินฺนานิ, ตานิ ปิฏฺฐิยา วา กุจฺฉิยา วา อุฏฺฐิเตน ทีฆวฏฺฏาทิสณฺฐาเนน วิสภาควณฺเณน กาฬรตฺตาทีนํ อญฺญตรสรีรวณฺณา คาวี วิย น สพลานีติ อสพลานิฯ ยานิ อนฺตรนฺตรา น ภินฺนานิ, ตานิ วิสภาคพินฺทุวิจิตฺรา คาวี วิย น กมฺมาสานีติ อกมฺมาสานิฯ อวิเสเสน วา สพฺพานิปิ สตฺตวิเธน เมถุนสํโยเคน โกธุปนาหาทีหิ จ ปาปธมฺเมหิ อนุปหตตฺตา อขณฺฑานิ อจฺฉิทฺทานิ อสพลานิ อกมฺมาสานิฯ ตานิเยว ตณฺหาทาสพฺยโต โมเจตฺวา ภุชิสฺสภาวกรเณน ภุชิสฺสานิฯ พุทฺธาทีหิ วิญฺญูหิ ปสตฺถตฺตา วิญฺญุปฺปสตฺถานิฯ ตณฺหาทิฏฺฐีหิ อปรามฏฺฐตาย เกนจิ วา อยํ เต สีเลสุ โทโสติ เอวํ ปรามฏฺฐุํ อสกฺกุเณยฺยตาย อปรามฏฺฐานิฯ อุปจารสมาธิํ อปฺปนาสมาธิํ วา, อถ วา ปน มคฺคสมาธิํ ผลสมาธิญฺจาปิ สํวตฺเตนฺตีติ สมาธิสํวตฺตนิกานิฯ

[159] เอวํ อขณฺฑตาทิคุณวเสน อตฺตโน สีลานิ อนุสฺสรโต เนวสฺส ตสฺมิํ สมเย ราคปริยุฏฺฐิตํ จิตฺตํ โหติฯ น โทส…เป.… น โมหปริยุฏฺฐิตํ จิตฺตํ โหติฯ อุชุคตเมวสฺส ตสฺมิํ สมเย จิตฺตํ โหติ, สีลํ อารพฺภาติ ปุริมนเยเนว วิกฺขมฺภิตนีวรณสฺส เอกกฺขเณ ฌานงฺคานิ อุปฺปชฺชนฺติฯ สีลคุณานํ ปน คมฺภีรตาย นานปฺปการคุณานุสฺสรณาธิมุตฺตตาย วา อปฺปนํ อปฺปตฺวา อุปจารปฺปตฺตเมว ฌานํ โหติฯ

ตเทตํ สีลคุณานุสฺสรณวเสน อุปฺปนฺนตฺตา สีลานุสฺสติจฺเจว สงฺขํ คจฺฉติฯ

อิมญฺจ ปน สีลานุสฺสติํ อนุยุตฺโต ภิกฺขุ สิกฺขาย สคารโว โหติ สภาควุตฺติ, ปฏิสนฺถาเร อปฺปมตฺโต, อตฺตานุวาทาทิภยวิรหิโต, อณุมตฺเตสุ วชฺเชสุ ภยทสฺสาวี, สทฺธาทิเวปุลฺลํ อธิคจฺฉติ, ปีติปาโมชฺชพหุโล โหติฯ อุตฺตริ อปฺปฏิวิชฺฌนฺโต ปน สุคติปรายโน โหติฯ

ตสฺมา หเว อปฺปมาทํ, กยิราถ สุเมธโส;

เอวํ มหานุภาวาย, สีลานุสฺสติยา สทาติฯ

อิทํ สีลานุสฺสติยํ วิตฺถารกถามุขํฯ

5. จาคานุสฺสติกถา

[160] จาคานุสฺสติํ ภาเวตุกาเมน ปน ปกติยา จาคาธิมุตฺเตน นิจฺจปฺปวตฺตทานสํวิภาเคน ภวิตพฺพํฯ อถ วา ปน ภาวนํ อารภนฺเตน อิโต ทานิ ปภุติ สติ ปฏิคฺคาหเก อนฺตมโส เอกาโลปมตฺตมฺปิ ทานํ อทตฺวา น ภุญฺชิสฺสามีติ สมาทานํ กตฺวา ตํทิวสํ คุณวิสิฏฺเฐสุ ปฏิคฺคาหเกสุ ยถาสตฺติ ยถาพลํ ทานํ ทตฺวา ตตฺถ นิมิตฺตํ คณฺหิตฺวา รโหคเตน ปฏิสลฺลีเนน ‘‘ลาภา วต เม สุลทฺธํ วต เม, โยหํ มจฺเฉรมลปริยุฏฺฐิตาย ปชาย วิคตมลมจฺเฉเรน เจตสา วิหรามิ มุตฺตจาโค ปยตปาณิ โวสฺสคฺครโต ยาจโยโค ทานสํวิภาครโต’’ติ เอวํ วิคตมลมจฺเฉรตาทิคุณวเสน อตฺตโน จาโค อนุสฺสริตพฺโพฯ

ตตฺถ ลาภา วต เมติ มยฺหํ วต ลาภา, เย อิเม ‘‘อายุํ โข ปน ทตฺวา อายุสฺส ภาคี โหติ ทิพฺพสฺส วา มานุสสฺส วา’’ อิติ (อ. นิ. 5.37) จ, ‘‘ททํ ปิโย โหติ ภชนฺติ นํ พหู’’ อิติ (อ. นิ. 5.34) จ, ‘‘ททมาโน ปิโย โหติ, สตํ ธมฺมํ อนุกฺกมํ’’ อิติ (อ. นิ. 5.35) จ เอวมาทีหิ นเยหิ ภควตา ทายกสฺส ลาภา สํวณฺณิตา, เต มยฺหํ อวสฺสํ ภาคิโนติ อธิปฺปาโยฯ สุลทฺธํ วต เมติ ยํ มยา อิทํ สาสนํ มนุสฺสตฺตํ วา ลทฺธํ, ตํ สุลทฺธํ วต เมฯ