3. สงฺฆานุสฺสติกถา

[154] สงฺฆานุสฺสติํ ภาเวตุกาเมนาปิ รโหคเตน ปฏิสลฺลีเนน ‘‘สุปฺปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ, อุชุปฺปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ, ญายปฺปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ, สามีจิปฺปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ, ยทิทํ จตฺตาริ ปุริสยุคานิ อฏฺฐ ปุริสปุคฺคลา , เอส ภควโต สาวกสงฺโฆ อาหุเนยฺโย, ปาหุเนยฺโย, ทกฺขิเณยฺโย, อญฺชลิกรณีโย, อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺสา’’ติ (อ. นิ. 6.10) เอวํ อริยสงฺฆคุณา อนุสฺสริตพฺพาฯ

[155] ตตฺถ สุปฺปฏิปนฺโนติ สุฏฺฐุ ปฏิปนฺโน, สมฺมาปฏิปทํ อนิวตฺติปฏิปทํ อนุโลมปฏิปทํ อปจฺจนีกปฏิปทํ ธมฺมานุธมฺมปฏิปทํ ปฏิปนฺโนติ วุตฺตํ โหติฯ ภควโต โอวาทานุสาสนิํ สกฺกจฺจํ สุณนฺตีติ สาวกาฯ สาวกานํ สงฺโฆ สาวกสงฺโฆ, สีลทิฏฺฐิสามญฺญตาย สงฺฆาตภาวมาปนฺโน สาวกสมูโหติ อตฺโถฯ ยสฺมา ปน สา สมฺมาปฏิปทา อุชุ อวงฺกา อกุฏิลา อชิมฺหา, อริโย จ ญาโยติปิ วุจฺจติ, อนุจฺฉวิกตฺตา จ สามีจีติปิ สงฺขํ คตาฯ ตสฺมา ตมฺปฏิปนฺโน อริยสงฺโฆ อุชุปฺปฏิปนฺโน ญายปฺปฏิปนฺโน สามีจิปฺปฏิปนฺโนติปิ วุตฺโตฯ

เอตฺถ จ เย มคฺคฏฺฐา, เต สมฺมาปฏิปตฺติสมงฺคิตาย สุปฺปฏิปนฺนาฯ เย ผลฏฺฐา, เต สมฺมาปฏิปทาย อธิคนฺตพฺพสฺส อธิคตตฺตา อตีตํ ปฏิปทํ สนฺธาย สุปฺปฏิปนฺนาติ เวทิตพฺพาฯ

อปิจ สฺวากฺขาเต ธมฺมวินเย ยถานุสิฏฺฐํ ปฏิปนฺนตฺตาปิ อปณฺณกปฏิปทํ ปฏิปนฺนตฺตาปิ สุปฺปฏิปนฺโนฯ

มชฺฌิมาย ปฏิปทาย อนฺตทฺวยมนุปคมฺม ปฏิปนฺนตฺตา กายวจีมโนวงฺกกุฏิลชิมฺหโทสปฺปหานาย ปฏิปนฺนตฺตา จ อุชุปฺปฏิปนฺนตฺตา จ อุชุปฺปฏิปนฺโนฯ

ญาโย วุจฺจติ นิพฺพานํฯ ตทตฺถาย ปฏิปนฺนตฺตา ญายปฺปฏิปนฺโนฯ

ยถา ปฏิปนฺนา สามีจิปฺปฏิปนฺนารหา โหนฺติ, ตถา ปฏิปนฺนตฺตา สามีจิปฺปฏิปนฺโนฯ

[156] ยทิทนฺติ ยานิ อิมานิฯ จตฺตาริ ปุริสยุคานีติ ยุคฬวเสน ปฐมมคฺคฏฺโฐ ผลฏฺโฐติ อิทเมกํ ยุคฬนฺติ เอวํ จตฺตาริ ปุริสยุคฬานิ โหนฺติฯ อฏฺฐ ปุริสปุคฺคลาติ ปุริสปุคฺคลวเสน เอโก ปฐมมคฺคฏฺโฐ เอโก ผลฏฺโฐติ อิมินา นเยน อฏฺเฐว ปุริสปุคฺคลา โหนฺติ ฯ เอตฺถ จ ปุริโสติ วา ปุคฺคโลติ วา เอกตฺถานิ เอตานิ ปทานิฯ เวเนยฺยวเสน ปเนตํ วุตฺตํฯ