[145] ตสฺเสวํ อิมินา จ อิมินา จ การเณน โส ภควา อรหํ…เป.… อิมินา จ อิมินา จ การเณน ภควาติ พุทฺธคุเณ อนุสฺสรโต เนว ตสฺมิํ สมเย ราคปริยุฏฺฐิตํ จิตฺตํ โหติ, น โทสปริยุฏฺฐิตํ, น โมหปริยุฏฺฐิตํ จิตฺตํ โหติฯ อุชุคตเมวสฺส ตสฺมิํ สมเย จิตฺตํ โหติ ตถาคตมารพฺภ (อ. นิ. 6.10)ฯ อิจฺจสฺส เอวํ ราคาทิปริยุฏฺฐานาภาเวน วิกฺขมฺภิตนีวรณสฺส กมฺมฏฺฐานาภิมุขตาย อุชุคตจิตฺตสฺส พุทฺธคุณโปณา วิตกฺกวิจารา ปวตฺตนฺติฯ พุทฺธคุเณ อนุวิตกฺกยโต อนุวิจารยโต ปีติ อุปฺปชฺชติฯ ปีติมนสฺส ปีติปทฏฺฐานาย ปสฺสทฺธิยา กายจิตฺตทรถา ปฏิปฺปสฺสมฺภนฺติฯ ปสฺสทฺธทรถสฺส กายิกมฺปิ เจตสิกมฺปิ สุขํ อุปฺปชฺชติฯ สุขิโน พุทฺธคุณารมฺมณํ หุตฺวา จิตฺตํ สมาธิยตีติ อนุกฺกเมน เอกกฺขเณ ฌานงฺคานิ อุปฺปชฺชนฺติฯ พุทฺธคุณานํ ปน คมฺภีรตาย นานปฺปการคุณานุสฺสรณาธิมุตฺตตาย วา อปฺปนํ อปฺปตฺวา อุปจารปฺปตฺตเมว ฌานํ โหติฯ ตเทตํ พุทฺธคุณานุสฺสรณวเสน อุปฺปนฺนตฺตา พุทฺธานุสฺสติจฺเจว สงฺขํ คจฺฉติฯ

อิมญฺจ ปน พุทฺธานุสฺสติํ อนุยุตฺโต ภิกฺขุ สตฺถริ สคารโว โหติ สปฺปติสฺโส, สทฺธาเวปุลฺลํ สติเวปุลฺลํ ปญฺญาเวปุลฺลํ ปุญฺญเวปุลฺลญฺจ อธิคจฺฉติ, ปีติปาโมชฺชพหุโล โหติ, ภยเภรวสโห ทุกฺขาธิวาสนสมตฺโถ, สตฺถารา สํวาสสญฺญํ ปฏิลภติฯ พุทฺธคุณานุสฺสติยา อชฺฌาวุตฺถญฺจสฺส สรีรมฺปิ เจติยฆรมิว ปูชารหํ โหติฯ พุทฺธภูมิยํ จิตฺตํ นมติฯ วีติกฺกมิตพฺพวตฺถุสมาโยเค จสฺส สมฺมุขา สตฺถารํ ปสฺสโต วิย หิโรตฺตปฺปํ ปจฺจุปฏฺฐาติฯ อุตฺตริ อปฺปฏิวิชฺฌนฺโต ปน สุคติปรายโน โหติฯ

ตสฺมา หเว อปฺปมาทํ, กยิราถ สุเมธโส;

เอวํ มหานุภาวาย, พุทฺธานุสฺสติยา สทาติฯ

อิทํ ตาว พุทฺธานุสฺสติยํ วิตฺถารกถามุขํฯ

2. ธมฺมานุสฺสติกถา

[146] ธมฺมานุสฺสติํ ภาเวตุกาเมนาปิ รโหคเตน ปฏิสลฺลีเนน ‘‘สฺวากฺขาโต ภควตา ธมฺโม สนฺทิฏฺฐิโก อกาลิโก เอหิปสฺสิโก โอปเนยฺยิโก ปจฺจตฺตํ เวทิตพฺโพ วิญฺญูหี’’ติ (อ. นิ. 6.10) เอวํ ปริยตฺติธมฺมสฺส เจว นววิธสฺส จ โลกุตฺตรธมฺมสฺส คุณา อนุสฺสริตพฺพาฯ

[147] สฺวากฺขาโตติ อิมสฺมิํ หิ ปเท ปริยตฺติธมฺโมปิ สงฺคหํ คจฺฉติ, อิตเรสุ โลกุตฺตรธมฺโมวฯ